liście
Liście — końcowe elementy rozgałęzień pędu, występują u roślin telomowych. Liście pełnią różne funkcje w zależności od umiejscowienia na łodydze i fazy wzrostu rośliny. Jednak głównym zadaniem liści jest dostarczenie roślinie substancji odżywczych w wyniku fotosyntezy, którą może przeprowadzać dzięki zawartości chlorofilu w chloroplastach.
Budowa liści
Liście pełnią przede wszystkim funkcję odżywczą, dlatego ich powierzchnia jest odpowiednio duża – ma za zadanie pochłonąć jak najwięcej światła słonecznego, potrzebnego do przeprowadzenia procesu fotosyntezy i wytworzenia substancji odżywczych. Większość liści składa się z blaszki liściowej osadzonej na łodydze. Liść może wyrastać bezpośrednio z blaszki lub być z nią połączony ogonkiem liściowym. U poszczególnych gatunków roślin, blaszka liściowa bywa wzmocniona u nasady przez pochwę liściową, która może pełnić funkcje ochronne lub asymilacyjne. Podobne funkcje pełnią również przylistki, wykształcające się po obu stronach ogonka liściowego lub u nasady liścia siedzącego. Z kolei u roślin tropikalnych pojawiają się wylistki umieszczone na drugim końcu liścia, mające za zadanie odprowadzić z niego nadmiar wody.
Podział liści
Liście w zależności od potrzeb mogą wyspecjalizować się także w funkcji czepnej, spichrzowej czy ochronnej. Wyróżniamy chociażby liście kseromorficzne, których zadaniem jest zminimalizowanie transpiracji wody u kserofitów. Liście mogą też brać udział w rozmnażaniu czy trawieniu pokarmu (u roślin owadożernych).
Inne procesy w życiu rośliny, w których uczestniczą liście:
- transpiracja – parowanie wody,
- gutacja – wydzielanie kropel wodnych roztworów związków organicznych,
- wymiana gazowa.
Ponieważ główna rola liścia to udział w procesie fotosyntezy, jego budowa również jest tym zdeterminowana. Liść budują trzy rodzaje tkanek. Najbardziej zewnętrzną, która okrywa go od góry, jak i od dołu jest epiderma. Zewnętrzną część epidermy pokrywa dodatkowo wytwarzająca woski i pektyny katykula. Sama epiderma często wykształca delikatne włoski i zawiera (od góry lub od dołu) aparaty szparkowe, służące do wymiany gazowej. Wiele gatunków posiada epidermę wielowarstwową, która służy ochronie liści (a zarazem całej rośliny) oraz magazynuje wodę.
Kolejną tkanką budującą liść jest mezofil, stanowiący także główny element w tkance podstawowej liści zielonych. W skład mezofilu wchodzi głownie miękisz asymilacyjny.
Ostatni element budulcowy liścia stanowią wiązki przewodzące jedno- lub wielożyłkowe. Tworzą one układ nerwów liściowych, których zadaniem jest doprowadzanie wody do wszystkich komórek liścia i odprowadzenie z nich asymilatów. Wiązki przewodzące usztywniają również blaszkę liściową. Mogą przybierać różne układy, co odpowiada poszczególnym taksonom roślin.
Rodzaje liści według różnych kryteriów podziału
Tak samo jak pod względem typu nasady, liście różnią się również sposobem rozmieszczenia na łodydze, czyli tzw. ulistnieniem (filotaksja). Wyróżniamy liście:
- skrętoległe: linia łącząca nasady liści biegnie po łodydze tworząc spiralę. Liście wyrastają pojedynczo z jednego punktu (węzła) i mogą pojawiać się naprzemiennie tworząc dwa rzędy. W tym ostatnim przypadku mówimy o ulistnieniu naprzemianległym, które pozostaje formą ulistnienia skrętoległego;
- naprzeciwległe: z jednego węzła wyrastają dwa liście. Liście wzdłuż całej łodygi rosną symetrycznie;
- nakrzyżległe: z jednego węzła wyrastają dwa liście, tyle że pojawiają się one naprzemiennie w przeciwnych kierunkach – oś każdej pary liści jest ustawiona pod kątem 90 stopni względem par poniżej i poniżej;
- okółkowe: z jednego węzła wyrasta kilka liści.
Filotaksja może się także różnić ułożeniem liści na łodydze. Liście mogą wyrastać poziomo (prostopadle do łodygi), pionowo lub skośnie.
Liście dzielimy również na proste i złożone. Liście proste posiadają jedną blaszkę liściową, liście złożone mają wiele blaszek liściowych, osadzonych na jednej, wspólnej osi. Dzielą się one dodatkowo na dłoniasto złożone, pierzasto złożone, przerywano pierzaste i wielokrotnie złożone (poszczególne typy mają dodatkowo swoje podtypy, np. trójlistkowe czy parzystopierzaste)
Kształt liści
Najbardziej zróżnicowany podział liści odnosi się do ich kształtu.
W związku z tym wyróżniamy liście:
- lancetowate,
- klinowa,
- trójkątne,
- igłowate,
- nitkowate,
- szczeciniaste,
- równowąskie,
- łopatkowate,
- rombowate,
- okrągłe,
- tarczowate,
- jajowate,
- eliptyczne,
- sercowate,
- nerkowate,
- oszczepowate,
- strzałkowate.
Ostatnie cztery rodzaje wyróżniamy ze względu na kształt i rodzaj nasady blaszki liściowej.
Funkcje liści
W obrębie pojedynczej rośliny poszczególne liście są inaczej usytuowane i pełnią dla niej różne funkcje.
Stanowi to o kolejnym podziale liści na:
- liście asymilacyjne: tzw. listowie lub liście właściwe przeprowadzające proces fotosyntezy;
- liście zarodkowe: powstają w zarodkach roślin nasiennych i odżywiają roślinę, gdy wykiełkuje;
- liście dolne: tzw. liście młodociane, rozwijające się po liściach zarodkowych;
- liście kwiatowe: stanowią część kwiatów. Tworzą okwiat lub działki kielicha i płatki korony;
- liście przykwiatowe: wyrastają poniżej kwiatów, u jego podstawy;
- liście pąkowe: przekształcają się w łuski pąkowe. Chronią zawiązki kwiatów.
- Anatomia i histogeneza roślin naczyniowych, Zygmunt Hejnowicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
- Botanika T.1. Morfologia, Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
- Encyklopedia biologiczna T. VI, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998.
- Fizjologia roślin, Jan Kopcewicz, Stanisław Lewak (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2002.


