Tanzanit kamień – opis, właściwości i występowanie tanzanitu
Tanzanit jest jednym z droższych kamieni szlachetnych, a jego cena odzwierciedla zarówno rzadkość, jak i wyjątkowe walory estetyczne. Zaliczany do grupy drogocennych niebieskich minerałów, tak naprawdę kryje w sobie niespodzianki kolorystyczne. Co ciekawe, sama nazwa tanzanit to nic innego jak marketingowy chwyt służący zwiększeniu sprzedaży!
Zoisyty to rzadkie minerały o wzorze sumarycznym Ca2Al3(SiO4)3OH, zaliczane do krzemianów grupowych i występujące tylko w wybranych miejscach na świecie. Najsłynniejszym ich przedstawicielem jest właśnie tanzanit, który swoją wyjątkową barwę zawdzięcza domieszce wanadu. Tak naprawdę minerał powinien nazywać się po prostu niebieskim zoisytem, ale marka Tiffany & Co. uznała, że rzadki kamień będzie łatwiej rozpoznawalny, jeśli otrzyma egzotyczną nazwę.
Występowanie i pozyskiwanie tanzanitu
Tanzanity wydobywane są wyłącznie w jednym miejscu na świecie. Jak się łatwo domyśleć, jest to Tanzania, a dokładniej wzgórza Mererani położone u stóp Kilimandżaro, nieopodal miasta Arusha. Wydobycie ogranicza się do obszaru o powierzchni 8 km2 i prowadzone jest przez kilkanaście niezależnych firm, które wykupiły stosowne prawa.
Sam minerał powstał najprawdopodobniej około 585 milionów lat temu, w czasie intensywnej aktywności tektonicznej związanej z orogenezą masywu Kilimandżaro. Rzadkość jego występowania można wytłumaczyć właśnie owymi niezwykłymi warunkami geologicznymi, które doprowadziły do ukształtowania się tanzańskich żył pegmatytowo-hydrotermalnych.
Niestety, zdaniem wielu ekspertów w obliczu ogromnej popularności niebieskich kryształów tanzańskie pokłady zostaną całkowicie wyczerpane w przeciągu kilku kolejnych dekad. Już dziś na większych głębokościach kamień znajdywany jest coraz rzadziej. Według badania geologicznego przeprowadzonego przez Narodowy Urząd Statystyczny Tanzanii w 2018 r. w ówczesne rezerwy wynosiły 109 milionów karatów (21 800 kg).
Historia tanzanitu
Większość kamieni szlachetnych jest znana i wykorzystywana przez ludzkość od tysięcy lat. Tanzanit jest pod tym względem wyjątkiem, gdyż odkryty został dopiero w 1967 r. Początkowo myślano, że niebieski minerał jest odmianą oliwinu lub dumorierytu. Dopiero niezależne analizy przeprowadzone przez Amerykańskie Towarzystwo Gemmologiczne, Uniwersytet Harvarda oraz Muzeum Brytyjskie potwierdziły, że mowa o zupełnie nowym kamieniu, będącym odmianą zoisytu.
Wtedy właśnie Tiffany & Co., czyli nowojorska firma specjalizująca się w sprzedaży najbardziej luksusowych klejnotów i biżuterii na świecie, wyszła z propozycją nowej, bardziej marketingowej nazwy tanzanit. Ówczesne hasło reklamowe głosiło, że rzadki kamień można znaleźć tylko w dwóch miejscach na Ziemi: w Tanzanii i u Tiffany’ego. Jednocześnie firma rozpoczęła szeroką kampanię edukacyjną mającą na celu przedstawienie przedstawicielom branży jubilerskiej wyjątkowe atuty „nowego” minerału. Popyt na tanzanit szybko powędrował w górę.
W przeciągu kolejnych czterech lat wydobyto z afrykańskich wzgórz 4 miliony karatów, po czym kopalnie zostały znacjonalizowane. Upadek socjalizmu doprowadził w 1990 r. do wydzielenia czterech bloków, z których największy i najbardziej zasobny blok C oraz blok A zaoferowano do dzierżawy dużym firmom wydobywczym, a dwa pozostałe zarezerwowano dla lokalnych górników.
W 2020 r. jeden z lokalnych operatorów wydobył dwa największe jak dotąd kryształy tanzanitu o wadze 9,72 oraz 5,1 kg. Ogromna większość pozyskiwanych kamieni jest jednak mała.

Właściwości tanzanitu
Taznanit tworzy słupkowe kryształy z pionowymi prążkami. Po wydobyciu rzadko miewają one faktycznie wysyconą niebieską barwę, częściej są szare lub brązowe. Powszechną praktyką jest więc podgrzewanie ich do temperatury 400-500°C, kiedy to stają się niebieskie lub, jeśli już wcześniej były, nabierają intensywności koloru. Proces ten zawdzięczamy zmianie stanu utlenienia jonów wanadu pod wpływem wysokiej temperatury. Praktycznie wszystkie kamienie jubilerskie dostępne dziś w sprzedaży poddane były uprzednio obróbce cieplnej.
Charakterystyczną cechą tanzanitu jest silny trichroizm, czyli zjawisko zmiany barwy pod wpływem zmiany kąta padania promieni słonecznych. Jeśli wziąć naturalny kryształ i otaczać go na świetle dziennym, zobaczymy trzy różne barwy: niebieską, fioletową oraz czerwoną. Niestety, zjawisko to zanika po ogrzaniu, więc jest możliwe do zaobserwowania jedynie u nieprzetworzonych tanzanitów. Po obróbce niektóre kamienie wykazują jednak niebiesko-fioletowy dichroizm.
Minerał jest średnio twardy (6,5-7 w skali Mohsa), dość kruchy, o nierównym przełamie. Ma szklisty połysk oraz białą lub bezbarwną rysę.
Tanzanity bywają mylone z topazami, akwamarynami i szafirami, tym bardziej, że występują w bardzo różnych odcieniach, do lekkiego błękitu, po ciemny, głęboki niebieski. Kamienie bardziej wysycone, z tonami fioletu, są zwykle droższe, ale i tak pozostają tańsze od szafirów. Cenę obniżają widoczne gołym okiem inkluzje w strukturze kryształu.
Jak dotąd tanizanitu nie udało się wytworzyć sztucznie w laboratorium. Na rynku pojawiają się jednak czasem imitacje np. na bazie barwionej cyrkonii lub spinelu.

Zastosowania tanzanitu
Tanzanit łatwo poddaje się obróbce jubilerskiej i jest cenionym elementem różnego typu biżuterii – od pierścionków po naszyjniki. Szczególnie dobrze komponuje się ze srebrem i platyną, a najczęściej stosowany szlif to owalny lub poduszkowy. Największą sławą cieszy się 242-karatowy okaz Queen of Kilimanjaro, który wstawiony został do tiary i otoczony rzadkimi tsaworytami oraz diamentami. Tiara jest obecnie częścią prywatnej kolekcji. Nieco ciekawszy los spotkał naszyjnik z 423-karatowym tanzanitem z kolekcji Kat Florence, który był dawniej własnością aktorki Sarah Jessica Parker. Sprzedany na charytatywnej aukcji pomógł odbudować zniszczoną przez trzęsienie ziemi w 2015 r. szkołę podstawową w Nepalu.
Oprócz zastosowania w jubilerstwie tanzanit jest bardzo wysoko cenionym kamieniem kolekcjonerskim. Najbardziej pożądane są okazy powyżej 5 karatów, które cechuje lepsze spektrum kolorystyczne.

Symbolizm tanzanitu
W 2002 r. Amerykańskie Stowarzyszenie Handlu Kamieniami Szlachetnymi ustanowiło tanzanit kamieniem urodzinowym dla miesiąca grudnia. Poza tym niebiesko-fioletowy minerał asocjowany jest z transformacją i mistyczną energią. Ma uspokajać, ułatwiać medytację i otwierać umysł.
W kategoriach fizycznych tanzanit polecany jest przede wszystkim na problemy z odpornością. Ma również przynosić ulgę przy nadmiernym stresie i migrenach, wspierając jednocześnie regenerację skóry i włosów.
Dla kogo tanzanit?
Tanzanit to przede wszystkim gratka dla miłośników kamieni rzadkich i niezwykłych estetycznie. Pozbawiony blichtru, który otacza szafiry czy rubiny, jest wyjątkowy i cenny, ale bardziej dla ludzi. Na pewno spodoba się również miłośnikom mistycyzmu i wiary w pozytywną energię kryształów.
- „Tanzanite Mining – Large Scale or Small Scale and the “Ethical” Debate” Antony Zagoritis, https://www.theraregemstonecompany.com/gemology-articles/tanzanite-mining-small-scale-vs-large-scale, 5/10/2023;
- “Tanzinite” GIA, https://www.gia.edu/tanzanite, 5/10/2023;
- “Tanzinite” Hobart M. King, https://geology.com/gemstones/tanzanite/, 5/10/2023;
- “Tanzinite” Mahmut Mat, https://geologyscience.com/minerals/silicates-minerals/tanzanite/?amp, 5/10/2023;
- “Tanzinite” Mindat, https://www.mindat.org/min-3885.html, 5/10/2023;



