Budowa włosów
Włosy są nitkowatymi i elastycznymi wytworami naskórka ulegającymi ciągłej lub okresowej wymianie. Zbudowane są z martwych, zrogowaciałych komórek składających się z nierozpuszczalnego w wodzie białka fibrylarnego – keratyny twardej. Włókna keratyny zatopione są w bezpostaciowej macierzy zbudowanej z białek o dużej zawartości siarki i powiązane są między sobą i białkami macierzy wiązaniami wodorowymi oraz mostkami dwusiarczkowymi, co zapewnia włosom odporność na zerwanie i zmiany warunków środowiskowych, a także odpowiednią giętkość i elastyczność.Włosy wyrastają z zagłębień w skórze właściwej tworzących kanał, otoczonych torebką łącznotkankową, zwanych mieszkami włosowymi. Do podstawy mieszka włosowego przyczepiona jest wiązka mięśni gładkich – mięsień przywłosowy (napinający włos), połączony na drugim końcu z powierzchniową warstwą skóry właściwej. Do wnętrza mieszków włosowych uchodzą przewody gruczołów łojowych (gruczołów przywłosowych). Włosy wraz z mięśniami i gruczołami łojowymi tworzą aparat przywłosowy. Skurcze mięśni powodują stroszenie włosa oraz wyciskanie łoju z gruczołów przywłosowych.
Włosy w przybliżeniu, fot. shutterstock
- łodygi (trzonu, stosiny) włosa – części wystającej ponad powierzchnię naskórka;
- korzenia włosa – części osadzonej w warstwie skóry właściwej;
- pochewki (zewnętrznej i wewnętrznej) – struktury mieszka włosowego obejmującej korzeń włosa, do której uchodzi przewód gruczołu łojowego;
- cebulki (opuszki) włosowej – najgłębiej położonej części korzenia włosa, rozszerzonej u nasady i obejmującej od spodu brodawkę; zbudowanej z aktywnie dzielących się komórek (macierz włosa) oraz stanowiącej miejsce wzrostu i regeneracji włosów;
- brodawki włosa – silnie unaczynionego wytworu skóry właściwej, którego funkcją jest odżywanie komórek cebulki włosowej.
Włos zbudowany jest z trzech podstawowych warstw:
- warstwy wewnętrznej (rdzenia) – zbudowanej z komórek bryłowatych odpowiedzialnych za sztywność włosa;
- warstwy środkowej (kory) – zbudowanej z komórek wrzecionowatych odpowiedzialnych za elastyczność włosa; zawierającej barwnik (melaninę) nadający włosom kolor; za ciemną barwę włosów (odcienie od brązowego do czarnego) odpowiada barwnik ciemny (eumelanina); za jasną barwę włosów (odcienie od czerwonego do żółtego) odpowiadaj barwnik jasny (feomelanina);
- warstwy zewnętrznej – cienkiej, elastycznej powłoczki złożonej z pojedynczej warstwy przezroczystych komórek; powłoczka może ściśle przylegać do kory (włosy gładkie i z połyskiem) bądź od niej odstawać (włosy strzępiaste i bez połysku).
W zależności od obecności oraz stopnia wykształcenia poszczególnych warstw włosa można wyróżnić:
- kolce – przekształcone, sztywne włosy składające się wyłącznie z warstwy rdzeniowej; występujące m.in. u jeży, kolczatek, jeżozwierzy i tenreków;
- szczecinę – włosy szczeciniaste zbudowane z grubej warstwy korowej; występujące m.in. u świń;
- włosy delikatne –włosy cienkie, nie zawierające warstwy rdzeniowej; występujące m.in. u owiec merynosowych.
Kolce jeża zbudowane są z przekształconych, sztywnych włosów, składających się wyłącznie z warstwy rdzeniowej, fot. shutterstock
Typy włosów
Włosy tworzą runo (uwłosienie, sierść, futro) stanowiące zewnętrzną okrywę pokrywającą większą część ciała ssaków; u niektórych gatunków włosy zanikają całkowicie (np. u ssaków wodnych – waleni, morsów, brzegowców; oraz niektórych ssaków lądowych – słoni, nosorożców, hipopotamów, golców piaskowych). U człowieka włosy występują na całej skórze z wyjątkiem powierzchni dłoni i stóp, warg oraz okolicy odbytu i otworów moczowo-płciowych.Wyróżnia się następujące typy włosów:
- włosy przewodnie – włosy najdłuższe, proste i zaostrzone na końcach; rodzajem wyspecjalizowanych włosów przewodnich są włosy zatokowe (czuciowe, wibrysy) odbierające wrażenia dotykowe z licznymi zatokami krwionośnymi i zakończeniami nerwów czuciowych w ścianie mieszków włosowych;
- włosy ościste – włosy o ostro zakończonym trzonie, cieńszym u podstawy i zgrubiałym w części górnej;
- włosy wełniste – włosy najkrótsze, gęste, cienkie i falisto powyginane.
- okrywa ciała ssaków składa się ze wszystkich typów włosów – przewodnich, ościstych oraz wełnistych; w przypadku przewagi włosów ościstych nad wełnistymi określana jest jako sierść; w przypadku przewagi włosów wełnistych – jako futro.
Włosy zatokowe (wibrysy) u kota domowego, fot. shutterstock
Funkcje włosów
Okrywa włosowa ciała ssaków pełni funkcję ochronną przez uszkodzeniami mechanicznymi skóry oraz termoregulacyjną – zapobiega nadmiernej utracie ciepła oraz przegrzaniem, dzięki czemu możliwe jest utrzymywanie stałej temperatury ciała.Ubarwienie ciała ssaków zapewnia większości gatunków efektywne ukrywanie się przed drapieżnikami (ubarwienie ochronne); u niektórych gatunków pełni również funkcję odstraszającą (np. u skunksów). Kolce występujące jeży, jeżozwierzy i kolczatek, powstałe ze sztywnych włosów umożliwiają im obronę przed atakami większości drapieżników.
Włosy zatokowe (wibrysy) występujące na policzkach, nad wargą górną, w okolicy oczu oraz w nadgarstku (gryzonie, koty), na całym ciele (góralki) oraz po stronie brzusznej (wiewiórki) pełnią funkcję narządów dotykowych i umożliwiają tym zwierzętom orientację w przestrzeni.
Brwi położone nad oczodołami porośnięte są przez krótkie włosy, których funkcją jest ochrona oka przez dostaniem się do niego potu oraz wody deszczowej. Rzęsy – lekko zagięte włosy porastające brzegi powieki górnej i dolnej chronią oko przed kurzem, brudem oraz niewielkimi owadami.
Rzęsy chronią oko przed kurzem, brudem i niewielkimi owadami, fot. shutterstock
Bibliografia
- Henryk Szarski (red.); “Anatomia porównawcza kręgowców”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992;
- Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee; “Biologia”; Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.) ; “Encyklopedia biologiczna T. XI”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 2000;
- Alfons T. L. van Lomme; “From cells to organs: a histology textbook and atlas”; Springer Science & Business Media, 2002;
- Jacek Malejczyk, Wojciech Sawicki, PZWL ; “Histologia”; Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2016;
- Tadeusz Cichocki, Jan Andrzej Litwin, Jadwiga Mirecka; “Kompendium histologii: podręcznik dla studentów nauk medycznych i przyrodniczych”; Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002.;
- promil
