Budowa skóry
Skóra stanowi zewnętrzną powłokę ciała kręgowców o grubości od ok. 300 μm do ok. 4 mm. Składa się z trzech warstw – wielowarstwowego, rogowaciejącego naskórka, skóry właściwej oraz tkanki podskórnej. Barwa skóry zależy od obecnych w naskórku i skórze właściwej komórek barwnikowych (melanocytów) produkujących czarnobrunatny barwnik (melaninę), a także od ukrwienia skóry oraz barwy włókien kolagenowych.Naskórek, epiderma (łac. epidermis) stanowi najbardziej zewnętrzną warstwę skóry grubości ok. 0,5 mm, w niektórych miejscach przekształcającą się w wytwory (m.in. włosy, paznokcie, pazury). Zbudowany jest z nabłonka płaskiego wielowarstwowego rogowaciejącego. Naskórek zbudowany jest z wielu warstw komórek (keratynocytów). Najgłębszą warstwę tworzą komórki walcowate leżące na błonie podstawnej; warstwy powierzchniowe naskórka zbudowane są z martwych, zrogowaciałych komórek płaskich. W skład naskórka oprócz keratynocytów wchodzą również komórki barwnikowe (melanocyty), komórki Langerhansa (komórki układu odpornościowego) oraz komórki Merkla (receptory dotyku).
Skóra człowieka, fot. shutterstock
- warstwy podstawnej (stratum basale) – warstwy najgłębszej, położonej na błonie podstawnej, której stale dzielące się komórki macierzyste produkują komórki potomne wędrujące do wyższych warstw naskórka;
- warstwy kolczystej (stratum spinosum) – warstwy, w której rozpoczyna się proces rogowacenia (keratynizacji) komórek;
- warstwy ziarnistej (stratum granulosum) – warstwy złożonej z komórek wrzecionowatych;
- warstwy jasnej (stratum lucidum) – warstwy występującej wyłącznie w grubych naskórkach (np. podeszwy stóp), złożonej ze spłaszczonych, ściśle do siebie przylegających komórek;
- warstwy rogowej (stratum corneum) – warstwy złożonej z martwych, płaskich komórek wypełnionych keratyną, które ulegają ciągłemu złuszczaniu bądź są okresowo zrzucane w procesie linienia.
Skóra właściwa (łac. cutis vera) stanowi warstwę środkową, położoną pomiędzy naskórkiem a tkanką podskórną. Zbudowana jest tkanki łącznej włóknistej, w której znajdują się włókna kolagenowe oraz włókna sprężyste (elastyczne) nadające tej warstwie dużą spoistość, elastyczność i odporność mechaniczną. Skóra właściwa zawiera liczne receptory, naczynia krwionośne, włókna nerwowe, melanocyty, gruczoły ślinowe (u bezżuchwowców), gruczoły śluzowe, surowicze i jadowe (u ryb i płazów) oraz gruczoły potowe i łojowe (u ssaków). Ponadto w skórze właściwej osadzone są nasady łusek ( u ryb), nasady włosów (u ssaków) oraz płytki kostne (u gadów i niektórych ssaków).
Barwa skóry zależy od obecnych w naskórku i skórze właściwej komórek barwnikowych (melanocytów) produkujących czarnobrunatny barwnik (melaninę), a także od ukrwienia skóry oraz barwy włókien kolagenowych, fot. shutterstock
- warstwy brodawkowatej – dobrze unaczynionej warstwy powierzchniowej z licznymi wpukleniami (brodawkami) łączącymi się z naskórkiem; znajdują się w niej liczne receptory;
- warstwy siateczkowatej – warstwy zbudowanej z gęstej sieci włókien kolagenowych i sprężystych.
Tkanka podskórna (łac. hypodermis) stanowi warstwę silnie związaną z położoną powyżej warstwą skóry właściwej. Zbudowana jest z tkanki łącznej luźnej zawierającej skupienia komórek tłuszczowych, dolne odcinki korzeni włosów, części wydzielnicze gruczołów potowych oraz receptory (np. ciałka blaszkowate – receptory dotyku i nacisku).
Funkcje skóry
Skóra stanowi barierę ochronną przez oddziaływaniem wielu czynników zewnętrznych oraz umożliwia utrzymanie stałości środowiska wewnętrznego organizmu (homeostazy):- chroni wnętrze organizmu przed urazami mechanicznymi;
- chroni przed promieniowaniem ultrafioletowym (melanocyty);
- zapobiega przedostawaniu się do wnętrza organizmu organizmów chorobotwórczych (wirusów, bakterii i grzybów);
- bierze udział w termoregulacji i osmoregulacji (gruczoły potowe);
- chroni przed utratą ciepła (tkanka podskórna);
- odbiera bodźce zewnętrzne informujące o zmianach zachodzących w otoczeniu (receptory bólu, dotyku, ciepła i zimna);
- stanowi miejsce syntezy witaminy D zachodzącej pod wpływem promieni ultrafioletowych;
- stanowi narząd oddechowy (u ryb, płazów i niektórych gadów wodnych);
- bierze udział w wchłanianiu niektórych substancji oraz w przemianie materii (gospodarka tłuszczowa);
- bierze udział w reakcjach odpornościowych (komórki Langerhansa pochłaniające i przetwarzające antygeny mikroorganizmów).
Budowa skóry – porównanie skóry grubej i cienkiej. Skinlayers.svg: Madhero88Skin_layers.png: Madhero88derivative work: M•Komorniczak -talk- [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons
Przydatki skóry (wytwory naskórka)
Warstwa naskórka w niektórych miejscach przekształcona jest w homologiczne względem siebie twory zwane przydatkami skóry (wytworami naskórka).Zalicza się do nich:
- włosy – elastyczne, rogowe nitki porastające skórę ssaków;
- paznokcie – osłony rogowe palców u ssaków naczelnych i człowieka;
- pazury – osłony rogowe ostatniego członu palców u gadów, ptaków i ssaków;
- kopyta i racice – osłony rogowe końcowych członów palców u ssaków kopytnych;
- rogi – osłony rogowe osadzone na wyrostkach kostnych (możdżeniach) kości czołowej u ssaków z rodziny krętorogich;
- łuski – płytki rogowe pokrywające ciało kręgowców lądowych (gadów, ptaków, ssaków);
- pióra – rogowe twory okrywające ciało ptaków;
- gruczoły potowe – gruczoły cewkowate nierozgałęzione, położone w warstwie skóry właściwej; wydzielają pot, który pełni istotną rolę w termoregulacji oraz wydalaniu na zewnątrz zbędnych produktów przemiany materii;
- gruczoły łojowe – gruczoły pęcherzykowate będące wytworem mieszków włosowych (skóra owłosiona) lub naskórka (skóra nieowłosiona); wydzielają łój, którego funkcją jest natłuszczanie włosów i naskórka.
włosy, fot shutterstock
Bibliografia
- Henryk Szarski (red.); “Anatomia porównawcza kręgowców”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992;
- Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee; “Biologia”; Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996.;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.) ; “Encyklopedia biologiczna T. X”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 2000.;
- Alfons T. L. van Lommel ; “From cells to organs: a histology textbook and atlas ”; Springer Science & Business Media, 2002.;
- Jacek Malejczyk, Wojciech Sawicki; “Histologia”; PZWL, Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2016.;
- Tadeusz Cichocki, Jan Andrzej Litwin, Jadwiga Mirecka; “Kompendium histologii: podręcznik dla studentów nauk medycznych i przyrodniczych”; Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002. ;
- promil
