Makowiec – właściwości i skład. Przepis na makowiec
Wigilia to szczególny dzień, kiedy gromadzimy się z rodziną przy wspólnym stole i celebrujemy ten czas. Wtedy także zajadamy się tradycyjnymi potrawami, które przygotowujemy specjalnie na tę okazję. Jedną z nich jest makowiec, którego nie może zabraknąć na wigilijnym stole. To wyjątkowe ciasto jest nie tylko pyszne, ale ma także ukrytą symbolikę. Co warto wiedzieć o makowcu?
Makowiec – co to takiego?
Makowiec nazywany jest także makownikiem lub struclą z makiem. W zależności od regionu, w którym się go przygotowuje, nosi różne nazwy. To rodzaj ciasta drożdżowego zawijanego z masą makową wymieszaną z bakaliami i miodem albo masa makowa wyłożona na biszkopcie. Ten bożonarodzeniowy makowiec ma cieńsze ciasto i zdecydowanie więcej masy makowej niż „zwykły”, codzienny makownik. Wypiek ten najczęściej przybiera formę: tarty lub placka (gruba warstwa masy makowej wyłożona na cienką warstwę ciasta), strucli (podłużne, zawijane spiralnie ciasto w kształcie wałka z ciasta drożdżowego lub krucho drożdżowego) oraz strudla (z ciasta strudlowego, kruchego lub półkruchego).
Makowiec to jedno z dwunastu tradycyjnych dań wigilijnych w kuchni polskiej, ale pojawia się również na wielkanocnym stole. W niektórych częściach naszego kraju spopularyzował się dopiero po drugiej wojnie światowej, głównie za sprawą osiedleńców z Polski wschodniej. Niegdyś makowiec gościł tylko na zamożnych stołach, natomiast w zwykłych domach przygotowywany był na specjalne okazje, takie jak Wielkanoc, karnawał, Wigilię, Zielone Świątki, Środa Popielcowa oraz wszelkiego rodzaju święta rodzinne.
Szczególna symbolika makowca
Według wierzeń ludowych, spożywanie maku w wigilię Bożego Narodzenia miał gwarantować szczęście na cały nadchodzący rok oraz chronić przed działaniem złych mocy. Mak, jako roślina zawierająca tysiące nasion, symbolizował także urodzaj i płodność. Tarcie maku z tej okazji miało zagwarantować młodym pannom szybkie znalezienie męża. W chrześcijaństwie mak jest symbolem nie tylko urodzaju, płodności, ale też spokojnego snu, a obok grzybów i miodu był także łącznikiem z zaświatami.
Mak musi przejść specjalny rytuał przygotowawczy. Najpierw należy go wypłukać i moczyć przez całą noc w wodzie. Następnego dnia gotuje się go krótko do miękkości, a potem należy odsączyć. Kiedy mak będzie ostudzony, mieli się go co najmniej dwa razy przez maszynkę do mielenia. Do tak przetworzonego maku dodaje się bakalie (orzechy, rodzynki, migdały, skórką pomarańczową), miód, rum, białka, aromat migdałowy, roztopione masło. Wszystkie składniki miesza się i wykłada na przygotowane już ciasto, a następnie zawija w rulon. Po upieczeniu polewa się lukrem oraz posypuje suchym makiem i skórką pomarańczową. Można też kupić gotową masę makową, ale wtedy makowiec wigilijny pozbawiony będzie specjalnej świątecznej otoczki.
Właściwości makowca
Makowiec, chociaż jest kaloryczny (w 100g znajduje się 394 kcal), to jest także bogaty w składniki odżywcze, głównie za sprawą maku, orzechów i bakalii. Znajdują się w nim sole mineralne, takie jak: fosfor, magnez, potas, selen, sód i żelazo oraz witaminy z grupy B: witamina B1, B2, B3, B6 i kwas foliowy, a także witaminę E.
Za sprawą potasu, który zaliczany jest do najważniejszych pierwiastków ważnych dla naszego organizmu, zapewniamy mu równowagę i witalność. Potas między innymi odpowiada za regulację ciśnienia krwi, utrzymuje równowagę wodno-elektrolitową i kwasowo zasadową, bierze udział w metabolizmie białek i węglowodanów, wzmaga wydzielanie insuliny oraz zwiększa napięcie mięśni i przepuszczalność błon.
Selen, jako kolejny niezwykle cenny pierwiastek, który jest nieco tajemniczy, ponieważ w przyrodzie występuje w mikroskopijnych ilościach. Wykazuje on silne właściwości przeciwutleniające w całym organizmie, wspiera nasz układ odpornościowy, wspiera prawidłowe funkcjonowanie tarczycy, niweluje ryzyko wystąpienia chorób serca, obniża objawy astmy, a także podkręca płodność. Selen wspomaga również leczenie depresji, łagodzi ból, towarzyszący reumatoiadalnemu zapaleniu stawów.
Głównym zadaniem witamin z grupy B jest wspomaganie pracy układu nerwowego, czyli mają wpływ na nasze zdrowie psychiczne. Witaminy z grupy B łagodzą napięcie nerwowe, pozytywnie wpływają na nastrój, a także poprawiają sprawność intelektualną. Co więcej, pełnią także bardzo ważną funkcję w procesach metabolicznych: uczestniczą w procesie przyswajania węglowodanów – przetwarzają glukozę na energię, która jest dostarczana jest właśnie do mózgu. Dzięki temu znacznie poprawia się sprawność umysłu i nastrój.
Natomiast witamina E, zwana również „witaminą młodości” oraz „witaminą płodności”, ma ogromny wpływ na wydzielanie hormonów płciowych, które z kolei wpływają na jakość plemników i komórek jajowych. Poza tym, witamina E potrzebna jest do prawidłowego rozwoju płodu, ponieważ przy udziale tej witaminy kształtują się między innymi narząd wzroku i układ nerwowy. Witamina E posiada także wysoką zawartość antyoksydantów, które ograniczają starzenie się komórek.
Przepis na tradycyjny makowiec bożonarodzeniowy
Składniki:
Ciasto drożdżowe:
- 250 g mąki pszennej
- 25 g świeżych drożdży
- 25 g cukru
- 100 ml mleka
- 2 żółtka
- 25 g masła migdałowego
Masa makowa:
- 500 g gotowej masy makowej
- 2 białka
- po 25 g orzechów i suszonej żurawiny lub rodzynek
- 1 łyżki bułki tartej
Lukier:
- sok z ½ cytryny
- 1 szklanka cukru pudru
- dodatkowo: 4 łyżki smażonej lub kandyzowanej skórki pomarańczowej
Przygotowanie:
Do miski wsypujemy mąkę, wkruszamy drożdże i posypujemy cukrem. Stopniowo dolewamy ciepłe mleko, mieszamy je z drożdżami i mąką. Przykrywamy ściereczką i odstawiamy na ok. 10 minut. Po upływie tego czasu dodajemy jajka i delikatnie łyżką mieszamy wszystkie składniki. Kiedy stopniowo będą się ze sobą stopniowo łączyć, wlewamy ciepłe, roztopione masło i zaczynamy wyrabiać składniki. Ciasto formujemy przez około 10-15 minut do momentu aż będzie gładkie i elastyczne. Formujemy kulę, umieszczamy w misce i odstawiamy w ciepłe miejsce na około godzinę do wyrośnięcia. Masę makową łączymy z posiekanymi orzechami, żurawiną lub innymi bakaliami i bułką tartą. Białka ubijamy na sztywną pianę z dodatkiem szczypty soli i delikatnie mieszamy z masą makową.
Wyrośnięte ciasto wykładamy na stolnicę i jeszcze chwilę wyrabiamy. Następnie rozwałkujemy na prostokąt o wymiarach mniej więcej 30×35 cm, wykładamy masę makową, ale zachowujemy około 1,5 cm wolnego brzegu. Zawijamy roladę wzdłuż dłuższego brzegu i zlepiamy brzegi. Wykładamy na natłuszczonym papierze do pieczenia i zawijamy ciasto, ale pozostawiamy ok. 2 cm wolnej przestrzeni na wyrośnięcie ciasta. Odstawiamy na 20 minut do ponownego wyrośnięcia. Piekarnik nagrzewamy do temperatury 180 stopni C, a ciasto pieczemy przez około 35 minut. Po upieczeniu i wystudzeniu polewamy makowiec lukrem: gorący sok z cytryny mieszamy ze skórką pomarańczową i stopniowo dodawanym cukrem pudrem.
Czy makowiec jest dla każdego?
Głównym składnikiem makowca jest mak, który nie dla każdego jest źródłem zdrowia. Spożywania maku i potraw przygotowywanych na jego bazie powinny unikać osoby, które przyjmują leki. Wszystko dlatego, że mogą one wchodzić w interakcje z różnymi substancjami w nim zawartych. Poza tym mak jest ciężkostrawny i uwydatnia problemy z trawieniem, w związku z tym osoby cierpiące na wrzody i mające problemy z tarczycą powinny zrezygnować z dań z dodatkiem maku. Osoby uczulone na bakalie zawarte w makowcu powinny zastanowić się dwa razy, zanim sięgną po wigilijną porcję tego tradycyjnego specjału. Wszystko dlatego, że bakalie w połączeniu z makiem mogą wywołać wstrząs anafilaktyczny.
Maku i wszelkich dań z tych nasion nie wolno podawać dzieciom przed ukończeniem drugiego roku życia. Natomiast w późniejszych etapach rozwoju dziecka jego ilości w diecie malucha powinny być minimalne. Na spożywanie maku powinny uważać kobiety w ciąży i karmiące piersią, a najlepiej całkowicie z niego zrezygnować przez ten okres.
Czy warto jeść makowiec?
Jeśli nie ma żadnych przeciwwskazań, o których była mowa, to koniecznie trzeba sięgnąć po tradycyjnego makowca. Chociaż makowiec jest kaloryczny i ciężkostrawny, jeden kawałek nam nie zaszkodzi. Zajadając się makowcem w wigilijny wieczór dostarczymy naszemu organizmowi wielu cennych substancji odżywczych. Co więcej, według tradycji trzeba spróbować wszystkich dań znajdujących się na wigilijnym stole, co ma nam zagwarantować szczęście i powodzenie w przyszłym roku.
- “https://www.thespruceeats.com/polish-poppy-seed-roll-recipe-makowiec-1136412”; data dostępu: 2019-12-17;
- “https://culture.pl/en/article/makowiec-the-most-scandalous-cake-in-the-world”; data dostępu: 2019-12-17;
- “https://www.allrecipes.com/recipe/220763/old-world-poppy-seed-roll/”; data dostępu: 2019-12-17;
- “https://www.thespruceeats.com/eastern-european-poppy-seed-recipes-1136699”; data dostępu: 2019-12-17;
- “https://www.familytabletreasures.com/polish-poppy-seed-roll-makowiec/”; data dostępu: 2019-12-17;
Lubię makowce, u mnie jest taki na spodzie z ciasta mak, na tym kratka z ciasta