Autyzm u dzieci – objawy, przyczyny i leczenie autyzmu u dzieci

Z pojęciem autyzmu u dzieci wiąże się wiele negatywnych konotacji – młodzież używa tego słowa nawet w znaczeniu obraźliwym. Jest to nie tylko przykre, ale i szalenie krzywdzące zjawisko, bowiem autystyczne dzieci są na wiele sposobów wyjątkowe i nadprzeciętnie rozwinięte. Niestety, oprócz tych stereotypów w społeczeństwie krążą też niebezpieczne mity na temat powodów rozwoju autyzmu u dzieci.

1. Jak rozpoznaje się autyzm u dzieci?
2. Jakie są przyczyny autyzmu u dzieci?
3. Jakie konsekwencje niesie ze sobą bycie autystą?
4. Na czym polega terapia autyzmu u dzieci?
5. Czy przed autyzmem można dziecko ochronić?
6. Jakie są rokowania w przypadku diagnozy o autyzmie u dzieci?

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia u 1 na 160 dzieci diagnozuje się autyzm – nie jest to więc problem marginalny. Cztery razy częściej dotyczy on chłopców niż dziewczynek, ale jest równomiernie rozprzestrzeniony w poszczególnych klasach społecznych i rasach etnicznych.

Według medycznej definicji autyzm nie jest chorobą, ale zaburzenie neurorozwojowym, które wpływa na sposób funkcjonowania mózgu. Jego istota sprowadza się do wycofania z kontaktów ze światem zewnętrznym, trudności w porozumiewaniu się i nawiązywaniu relacji społecznych. Każdy autysta może zachowywać się w inny sposób, a samo nasilenie symptomów bywa bardzo różne.

Jak rozpoznaje się autyzm u dzieci?

Nikt nie wie, że narodziło mu się autystyczne dziecko. Zdaniem ekspertów najwcześniejsze oznaki spektrum mogą pojawiać się jednak już w drugim półroczu życia, ale oficjalną diagnozę stawa się najwcześniej po ukończeniu 2 lat. Tym niemniej w ogromnej większości przypadków rozpoznanie następuje dopiero w wieku przedszkolnym. Mimo zróżnicowanego przebiegu psychologowie określają pewne typowe symptomy mogące wskazywać na wczesne stadia autyzmu. Należą do nich przede wszystkim:

• unikanie kontaktu wzrokowego z opiekunami;
• nie wykazywanie zainteresowania innymi dziećmi lub rodzicami;
• ograniczone umiejętności komunikacyjne, z tym opóźniony rozwój mowy i niższy zasób słów;
• silne reakcje emocjonalne na zmiany w codziennej rutynie.

Naturalnie, objawy te są istotne jedynie wówczas, gdy pojawiają się konsekwentnie w dłuższej perspektywie czasu i nie są związane z pogorszeniem się stanu zdrowia fizycznego. Ewentualne wątpliwości warto zawsze skonsultować z pediatrą w czasie rutynowych kontroli. Jeśli faktycznie mamy do czynienia z autyzmem, różnice między dzieckiem a rówieśnikami będą się wraz z upływem czasu zarysowywać coraz wyraźniej. Będzie ono miało wyraźne trudności z nawiązaniem i utrzymaniem przyjaźni, nie będzie potrafiło sprawnie komunikować się z innymi dziećmi i dorosłymi ani rozumieć oczekiwań społecznych typowych dla szkoły czy innych organizacji. W praktyce może zostać zdiagnozowane jako depresyjne, hiperaktywne, skłonne do natręctw, zaburzeń lękowych czy asocjalnych zachowań.

Jak dotąd, nie dysponujemy żadnym jednoznacznym, obiektywnym badaniem, które potwierdzałoby autyzm lub go wykluczało. Diagnozy dokonuje się na podstawie obserwacji dotyczących zachowania i wywiadu środowiskowego. Nie zawsze też jest ona trafna i definitywna.

Jakie są przyczyny autyzmu u dzieci?

Na temat potencjalnych przyczyn rozwoju autyzmu u dzieci wysunięto już dziesiątki hipotez – nie wszystkie zdołały się obronić w świetle nauki. Na dzień dzisiejszy wydaje się, że problem jest wielowątkowy i w dużym stopniu związany z genetyką. Wiemy, że w niektórych rodzinach autyzm pojawia się u rodzeństwa – w przypadku jednojajowych bliźniąt szansa na autyzm u obu wynosi nawet 36-95%! Dzieci starszych rodziców również znacznie częściej doświadczają zaburzeń neurorozwojowych, co może wiązać się bezpośrednio z pogorszeniem jakości DNA w komórkach jajowych i nasieniu.

Wskazuje się także na możliwą, choć niekoniecznie silną korelację między występowaniem autyzmu a:

• infekcjami wirusowymi i bakteryjnymi doświadczonymi przez matkę w czasie ciąży;
• niedoborem kwasu foliowego w czasie ciąży;
• cukrzycą ciążową u matki;
• przyjmowaniem leków antydepresyjnych przez ciężarną.

Naukowcy dopuszczają również możliwość, że doświadczenia z okresu wczesnego niemowlęctwa mogą teoretycznie zwiększać poziom ryzyka, ale nic w tym zakresie nie zostało jednoznacznie udowodnione.

Uwaga: Mimo pogłosek, oskarżeń i pozwów sądowych nie udowodniono nigdy żadnego związku między szczepieniami a rozwojem autyzmu. W świetle współczesnej medycyny szczepionki nie powodują zaburzeń neurorozwojowych i nie powinny być bojkotowane, gdyż przynoszą społeczeństwu więcej korzyści niż zagrożeń.

Jakie konsekwencje niesie ze sobą bycie autystą?

Mimo że autyzm jest zaburzeniem neurorozwojowym dotyczącym sposobu, w jaki pracuje mózg, może mieć wpływ na całe ciało. Ponad połowa dzieci nim dotkniętych cierpi na chroniczne zaburzenia snu, a szanse na rozwój zaburzeń żołądkowo-jelitowych są nawet osiem razy wyższe niż u rówieśników. Nawet u co 3 autysty diagnozuje się epilepsję oraz nadwagę lub otyłość – te ostatnie dotyczą już dzieci w wieku 2-5 lat.

Autyzm u najmłodszych bardzo często współwystępuje z zespołem nadpobudliwości ruchowej, zaburzeniami lękowymi, depresją, a u dorosłych zwiększa ryzyko rozwoju schizofrenii. Łatwo jest uświadomić sobie, że te dodatkowe problemy tylko utrudniają integrację społeczną.

Jeśli chodzi o wpływ autyzmu na poziom intelektualny, nie jest prawdą, że wszystkie dotknięte nim dzieci odznaczają się ponadprzeciętnymi zdolnościami. Nawet u 31% diagnozuje się bowiem niedorozwój umysłowy z poziomem IQ poniżej 70, a dalszych 25% mieści się w przedziale 71-85 IQ. Faktycznie jednak, wśród autystów zdarzają się geniusze z nadzwyczajną pamięcią fotograficzną, umiejętnościami matematycznymi czy talentem artystycznym, ale większość dzieci będzie miała problem z poradzeniem sobie w klasycznej szkole. Dostęp do uczelni wyższych czy dobrze płatnych profesji jest dla autystów generalnie bardzo ograniczony.

Dodajmy jeszcze, że autyzm w zasadniczym sposób wpływa na życie całej rodziny. Wszyscy jej członkowie muszą nauczyć się rozumieć spektrum zaburzeń, antycypować newralgiczne sytuacje i wiedzieć jak na nie reagować. Cierpliwość, elastyczność i empatia są tutaj kluczowe, a codzienna rzeczywistość bywa wymagająca, tak dla rodziców, jak i pozostałego rodzeństwa.

Na czym polega terapia autyzmu u dzieci?

Im wcześniejsza diagnoza, tym terapia może przynieść dziecku większe korzyści. Ponieważ każdy przypadek jest inny, dla każdego dziecka dobierać się powinno indywidualny program zajęć. Mają one za zadanie przede wszystkim wspierać komunikację, zdolności poznawcze oraz schematy zachowań.

Terapia autyzmu wymaga wiele czasu i zaangażowania szerszego grona specjalistów przy aktywnym współuczestnictwie rodziców. Jej podstawą jest wsparcie psychologiczne, które obejmować może:

• stosowaną analizę behawioralną służącą wypracowaniu wzorców społecznych zachować u dzieci;
• DIR-Floortime – będącą całościową terapią opracowaną pod kątem potrzeb dzieci autystycznych i uczącą je nawiązywać i utrzymywać relacje, sensownie się porozumiewać oraz myśleć w sposób logiczny i twórczy;
• trening zdolności socjalnych;
• logopedię;
• wsparcie technologiczne w postaci tabletów i tablic komunikacyjnych ułatwiających porozumiewanie się z innymi.

Dodatkowo, dzieciom autystycznym proponuje się często również modyfikację diety i suplementację, która, choć nie znajduje potwierdzenia w dowodach naukowych, przez wielu rodziców oceniana jest bardzo pozytywnie. W niektórych przypadkach wskazane bywają również leki mające na celu ułatwienie skupienia uwagi, powstrzymanie wstrząsów epileptycznych czy ataków agresji czy zwalczające niepokój lub depresję. Także medycyna alternatywna proponuje szereg strategii na wspieranie dzieci z autyzmem, ale ich skuteczność nie została jak dotąd potwierdzona naukowo.

Czy przed autyzmem można dziecko ochronić?

Jak już wspomnieliśmy wyżej, autyzmu nie powodują szczepionki, ani też zły sposób wychowania czy określona dieta. Trudno też uważać, aby rozwój zaburzenia u dziecka był czyjąś winą – w ogromnej mierze jest ono niezależne od wyborów dokonywanych przez rodziców. Z drugiej strony jednak, odpowiedzialne podejście do ciąży, zwłaszcza ochrony zdrowia, przyjmowania suplementów z kwasem foliowym i unikania nadmiaru leków mogą teoretycznie ograniczać nieco poziom ryzyka. W tym samym duchu rozsądne wydaje się również nieodkładanie rodzicielstwa na później.

Jakie są rokowania w przypadku diagnozy o autyzmie u dzieci?

Mimo, że o autyzmie mówi się przede wszystkim w kontekście dzieci, jest to zaburzenie, z którego nie da się wyleczyć czy wyrosnąć. Różnice w funkcjonowaniu mózgu u autystów widoczne są więc także wśród dorosłych. To, w jaki sposób utrudniać będą one życie, zależy w głównej mierze od nasilenia spektrum oraz odpowiednio wczesnej i konsekwentnej terapii.

To przede wszystkim na rodzicach spoczywa odpowiedzialność za to, na ile dziecku autystycznemu uda się pokonać swoje ograniczenia. W wielu przypadkach terapia i wsparcie rodzinne są w stanie zdziałać cuda, a dzieci z zaburzeniami zyskują szansę na uczestniczenie w edukacji, kulturze, życiu społecznym i towarzyskim. Niektóre są nawet w stanie wykorzystać swój wyjątkowy potencjał z pożytkiem dla szerszego ogółu. Warto uświadomić sobie, że naukowcy Henry Cavendish, Izaak Newton i Albert Einstein cierpieli na autyzm!

Bibliografia