utylizacja

Utylizacja — pojęcie związane z gospodarką odpadami, oznaczające ich przetworzenie w celu ponownego wykorzystania jako surowców wtórnych.

Co to jest utylizacja i na czym polega?

Pojęcie utylizacja budzi wiele nieścisłości i nieporozumień. Potocznie jest używane w stosunku do recyklingu, odzysku, gospodarki odpadami w ogóle, a także bez rozróżnienia na śmieci i odpady.

Utylizacja błędnie kojarzy się ze znikaniem odpadów. Tymczasem nie można sprawić, że jakikolwiek odpad zniknie i nie pozostawi po sobie żadnego śladu. Nawet rozpuszczenie go w określonej substancji czy spalenie spowoduje, że w wodzie, glebie i w powietrzu będą mogły znajdować się substancje toksyczne będące wynikiem przeprowadzonej czynności. Istotna z tego punktu widzenia jest zaś definicja odzysku, która stanowi określenie szersze względem chociażby recyklingu. Odzysk odnosi się do ogółu działań mających na celu powtórne wykorzystanie odpadów wytworzonych przez człowieka. Jest to jednak tylko i wyłącznie ten zakres działań, który jest bezpieczny dla środowiska i życia ludzkiego.

Metody utylizacji

Utylizacja może przybierać różne formy, w tym:

• Unieszkodliwienie: trwałe pozbycie się odpadów poprzez ich składowanie lub spalanie.
• Metody fizykochemiczne: obejmują neutralizację lub strącanie odpadów, co pozwala na ich bezpieczne składowanie.
• Metody biologiczne: takie jak kompostowanie (utylizacja tlenowa) oraz fermentacja metanowa (utylizacja beztlenowa), stosowane głównie do odpadów organicznych.
• Metody termiczne: spalanie odpadów, które redukuje ich objętość nawet o 90% i pozwala na odzyskanie energii

Deponowanie odpadów na składowiskach – jest metodą utylizacji odpadów, fot. ABBPhoto/envato

Różnice między utylizacją a recyklingiem

Recykling i utylizacja to dwa różne procesy związane z zarządzaniem odpadami, które często są mylone, mimo że mają odmienne cele i metody. Utylizacja koncentruje się na unieszkodliwieniu odpadów, natomiast recykling dąży do ich ponownego wykorzystania. Utylizacja może być postrzegana jako ostateczność w zarządzaniu odpadami, podczas gdy recykling jest preferowaną metodą zrównoważonego gospodarowania zasobami.

Cel procesów:

• Recykling: Głównym celem recyklingu jest odzyskanie surowców wtórnych z odpadów, które mogą być przetwarzane na nowe produkty. Proces ten ma na celu zmniejszenie ilości odpadów trafiających na składowiska oraz oszczędność surowców naturalnych.
• Utylizacja: Utylizacja koncentruje się na bezpiecznym pozbywaniu się odpadów, które nie nadają się do dalszego wykorzystania. Jej celem jest eliminacja potencjalnych zagrożeń dla zdrowia ludzi i środowiska, a nie odzyskiwanie surowców.

Hierarchia postępowania z odpadami

Recykling pozostaje tą formą odzysku, która jest najbardziej pożądana i do której zobowiązani są dążyć wszyscy posiadacze odpadów prowadzący ich odzysk. Hierarchia postępowania z odpadami obejmuje kolejno (zgodnie z art. 17 Ustawy o odpadach):

1. Zapobieganie powstawaniu odpadów.
2. Przygotowywanie do ponownego użycia.
3. Recykling.
4. Inne procesy odzysku.
5. Unieszkodliwianie.

Utylizacja a polskie prawo

Co ciekawe, utylizacja nie jest zdefiniowana w polskim ustawodawstwie (np. w Ustawie o odpadach). Nie jest ona też wymieniona w słowniczku pojęć Ustawy z dnia 14 grudnia 2012r. o odpadach. Pojawiają się w nim pojęcia takie, jak:

• recykling,
• odzysk,
• bioodpady,
• odpady komunalne,
• odpady zielone,
• gospodarowanie odpadami,
• ponowne użycie,
• posiadacz odpadów,
• selektywne zbieranie,
• spalarnia odpadów,
• zbieranie odpadów,
• unieszkodliwianie odpadów.

Utylizacja nie jest również wymieniona jako jedna z form odzysku. Może natomiast kojarzyć się z unieszkodliwianiem, które jest rozumiane jako: „proces niebędący odzyskiem, nawet jeżeli wtórnym efektem tego procesu jest odzysk substancji lub energii”.

Jaka jest różnica między utylizacją a recyklingiem? Fot. LightFieldStudios/envato

Etymologia pojęcia „utylizacja”

Ważna pozostaje tutaj etymologia słowa utylizacja. Określenie to pochodzi z języka francuskiego i jest tłumaczone jako stosowanie, użytkowanie, gospodarowanie, spożytkowanie czy po prostu gospodarka (fr. utilisation). Słownik Języka Polskiego PWN definiuje utylizację następująco: „jest to wykorzystanie odpadów jako surowców wtórnych do dalszego przerobu”. Pojęcie to przeniknęło do języka potocznego polszczyzny, jednak w rzeczywistości mało kto używa go w kontekście surowców wtórnych.

Utylizacja w praktyce: spalanie i przetwarzanie organicznych odpadów

Termin „utylizacja” raczej kojarzy się z unieszkodliwianiem, niszczeniem lub znikaniem odpadów oraz śmieci. Sytuację komplikuje fakt, że termin ten nie ma umocowania w polskim ustawodawstwie (nie znajdziemy go w Ustawie o odpadach). Niemniej pozostaje on w użyciu i stosowany jest najczęściej do dwóch specyficznych form odzysku. Pierwsza to spalanie w spalarni odpadów (samo pojęcie spalania, a także spalarni odpadów zostało zdefiniowane we wspomnianej ustawie). Drugą natomiast przerób padliny i pozostałości organicznych po uboju zwierząt, pochodzących z przemysłu mięsnego i rybnego. Są one wykorzystywane jako surowce wtórne (i tu rzeczywiście początkowe tłumaczenie zostaje zrealizowane) do produkcji takich dóbr jak tłuszcze techniczne, żelatyna, kleje czy mączki pastewne. Rozumiana w ten sposób utylizacja ma duże znaczenie sanitarne, gdyż dzięki niej eliminowane są potencjalne źródła zakażeń. Określenie „utylizacyjne” jest często stosowane również w nazewnictwie przedsiębiorstw zajmujących się spalaniem tego typu odpadów oraz w stosunku do samych pieców w tych celach wykorzystywanych.

Spalanie odpadów to jedna z form utylizacji odpadów, źródło: Guillaume Baviere from Uppsala, Sweden, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons