Odzysk – w pojęciu tym zawiera się ogół czynności, działań, procesów i technik, które pozwalają na powtórne wykorzystanie odpadów powstałych w wyniku działalności człowieka. Odzysk nie może stwarzać zagrożenia dla życia ludzkiego lub środowiska. Celem odzysku jest eliminacja substancji toksycznych i innych substancji szkodliwych, które przedostają się do atmosfery, wód i gleb jako skutki rozkładu różnego rodzaju odpadów. Polega on na wykorzystaniu tychże odpadów w całości lub w części. Są to także działania polegające na odzyskaniu z odpadów poszczególnych substancji, materiałów lub energii i powtórnym ich wykorzystaniu w procesie produkcji.

Zakład Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych w Bydgoszczy. By Pit1233 (Own work) [CC0], via Wikimedia Commons

Wyróżniamy kilkanaście procesów odzysku, biorąc pod uwagę różne rodzaje odpadów i ich potencjał w zakresie ponownego wykorzystania:

• R1 – Wykorzystanie jako paliwa lub innego środka wytwarzania energii.
• R2 – Regeneracja lub odzyskiwanie rozpuszczalników.
• R3 – Recykling lub regeneracja substancji organicznych, które nie są stosowane jako rozpuszczalniki (włączając kompostowanie i inne biologiczne procesy przekształcania).
• R4 – Recykling lub regeneracja metali i związków metali.

• R5 – Recykling lub regeneracja innych materiałów nieorganicznych.
• R6 – Regeneracja kwasów lub zasad.
• R7 – Odzyskiwanie składników stosowanych do usuwania zanieczyszczeń.
• R8 – Odzyskiwanie składników z katalizatorów.
• R9 – Powtórna rafinacja oleju lub inne sposoby ponownego wykorzystania oleju.
• R10 – Rozprowadzanie na powierzchni ziemi w celu nawożenia lub ulepszania gleby.
• R11 – Wykorzystanie odpadów pochodzących z któregokolwiek z działań wymienionych w punktach od R1 do R10.
• R12 – Wymiana odpadów w celu poddania któremukolwiek z działań wymienionych w punktach od R1 do R11.
• R13 – Magazynowanie odpadów, które mają być poddane któremukolwiek z działań wymienionych w punktach od R1 do R12 (z wyjątkiem tymczasowego magazynowania w czasie zbiórki w miejscu, gdzie odpady są wytwarzane).
• R14 – Inne działania polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub części.
• R15 – Przetwarzanie odpadów, w celu ich przygotowania do odzysku, w tym do recyklingu.

By © 2008 by Tomasz Sienicki [user: tsca, mail: tomasz.sienicki at gmail.com] (Photograph by Tomasz Sienicki (Own work)) [GFDL or CC BY 3.0], via Wikimedia Commons

Odzysk a recykling

Odzysk bardzo często utożsamiany jest z procesem recyklingu, są to jednak dwa procesy, które należy od siebie odróżnić. Nie zawsze bowiem odzysk odpadów jest jednocześnie ich recyklingiem. Odzysk jest pojęciem szerszym, natomiast recykling jest jedynie typem odzysku, który polega na powtórnym przetwarzaniu materiałów i substancji w celu uzyskania materiału lub substancji o przeznaczeniu pierwotnym lub innym. Innymi słowy, każdy efekt procesu odzysku niebędącego recyklingiem, pozostaje nadal odpadem, ma jednak przyporządkowany inny  niż odpad wyjściowy. Recykling zaś daje w efekcie nowy produkt, który nie jest już uznawany za odpad. Recykling odpadów zawsze jest więc odzyskiem, ale odzysk nie zawsze jest recyklingiem.
 

Odzysk można podzielić ogólnie na odzysk energii oraz odzysk materii. Odzyskiem materii jest recykling. Odzyskiem energii jest spalanie odpadów, będące przekształcaniem materii w energię cieplną lub elektryczną. Dokonuje się go poprzez spalanie w spalarniach, przetwarzanie odpadów w paliwo alternatywne i jego spalanie oraz poprzez współspalanie przemysłowe. Trzeba pamiętać jednak o tym, że odzysk nie może odbywać się ze szkodą dla środowiska i ludzkiego zdrowia. Odzyskiem nie jest zatem np. spalanie śmieci w domowych piecach prowadzące do wydzielania się szkodliwych pyłów i toksyn współtworzących smog.

pixabay.com

Każdy posiadacz odpadów, który prowadzi ich odzysk, w tym recykling lub unieszkodliwianie, jest zobowiązany do uzyskania odpowiedniej zgody. Ustawa o odpadach mówi w art. 17. o hierarchii postępowania z odpadami, w myśl której podjęte działania mają stanowić kolejno:

„1) zapobieganie powstawaniu odpadów;
2) przygotowywanie do ponownego użycia;
3) recykling;
4) inne procesy odzysku;
5) unieszkodliwianie.”

Z powyższej hierarchii wynika, że recykling jest bardziej pożądaną formą gospodarki odpadami, niż inne formy odzysku, tj. spalanie. A zatem odpady, które nadają się do recyklingu powinny być przeznaczane na ten cel. Dopiero odpady, których nie da się zrecyklingować są poddawane innym formom odzysku.

pixabay.com

Cele odzyskiwania materiałów i substancji z odpadów:

• ochrona zasobów naturalnych – jednym z najlepszych przykładów jest tutaj recykling papieru, który pozwala na ochronę drzew;
• oszczędzanie energii;
• ochrona środowiska przed substancjami toksycznymi, metalami ciężkimi i czynnikami chorobotwórczymi, które wydostają się ze składowisk odpadów w wyniku ich rozkładu;
• wyeliminowanie dzikich wysypisk śmieci;
• ograniczenie składowania odpadów, zwłaszcza bioodpadów;
• większa kontrola nad przepływem odpadów i tym, co się z nimi dzieje; począwszy od trafienia na śmietnik, a skończywszy na unieszkodliwianiu.

pixabay.com

Bibliografia

1. Ligia Tuszyńska; “Edukacja środowiskowa społeczności lokalnych”; Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005.;
2. Grażyna Łabno; “Ekologia. Słownik encyklopedyczny”; Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006;
3. Bożena Dobrzańska, Grzegorz Dobrzański, Dariusz Kiełczewski; “Ochrona środowiska przyrodniczego”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019;
4. Bernd Bilitewski, Georg Hardtle, Klaus Marek; “Podręcznik gospodarki odpadami - teoria i praktyka”; Wydawnictwo Seidel-Przywecki, Józefosław, 2003;