Jak zwalczać ćmę bukszpanową bez szkody dla środowiska?
Bukszpan to praktyczna i popularna ozdoba ogrodów, która nie wymaga wiele pielęgnacji, a daje się łatwo formować. Niestety, w ciągu ostatnich dwóch dekad w Europie rozprzestrzenił się szkodnik, który rujnuje klomby i żywopłoty. Ćma bukszpanowa to owad, którego trudno wprawdzie dostrzec, ale które pozostawia po sobie katastrofalne ślady. Naucz się go zwalczać bez chemii!
Inwazja ćmy bukszpanowej
Ćma bukszpanowa (Cydalima perspectalis) to gatunek motyla z rodziny wachlarzykowatych pochodzący z Azji. Z Japonii, Chin, Korei i Indii rozprzestrzenił się jednak na początku XXI w. do Europy, atakując kolejno Niemcy, Szwajcarię i Holandię. W 2008 r. był już rozpoznany na Wyspach Brytyjskich, a obecnie obejmuje swoim zasięgiem większość kontynentu, z Polską włącznie. Od 2018 r. jest również obserwowany w Ameryce Północnej.
Dlaczego nam to przeszkadza? Dorosłe ćmy o białych lub brązowych skrzydłach praktycznie nie zwracają na siebie uwagi. Z ich jajeczek nawet 2-3 razy do roku wykluwa się jednak pokolenie żarłocznych gąsienic, które upodobały sobie krzewy należące do rodzaju bukszpanów (Buxus). Larwy te żywią się liśćmi, często wyjadając tkankę zieloną wokół stwardniałych nerwów. Im są większe, tym mają większy apetyt i w rezultacie mogą ogołocić zupełnie cały krzew, prowadząc do jego obumarcia.
Statystyki z amerykańskiego stanu Ohio wskazują, że tylko w jednym sezonie 2023 r. gąsienice ćmy bukszpanowej spowodowały szkody w szkółkach na poziomie 200-300 mln dol. W niektórych regionach w ciągu ostatnich ośmiu lat doszło wręcz do zlikwidowania 95% stanowisk bukszpanów!
Dorosła ćma bukszpanowa; źródło: Didier Descouens, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Jak rozpoznać ćmę bukszpanową?
Objawy na roślinach: Pierwszą oznaką bytowania ćmy bukszpanowej, zanim jeszcze pojawią się wyraźne szkody, są drobne białe pajęczyny na liściach. Gąsienice zaczynają objadać liście z brzegów, co na początku daje charakterystyczny efekt postrzępienia. Z czasem liści zostaje na krzewie coraz mniej, a części rośliny mogą wręcz wykazywać objawy obumierania. Wspomniane wyżej symptomy powinny skłonić ogrodnika, aby bliżej przyjrzał się krzewowi bukszpanu.
Jak wygląda gąsienica? Gąsienice można dostrzec gołym okiem, choć stosunkowo dobrze wtapiają się one w tło. Tuż po wykluciu są żółtozielone z czarnymi głowami i mierzą zaledwie 1-2 mm. Z czasem na ich ciałach zaznaczają się dość wyraziste czarne i białe podłużne paski. Po 6-7 linieniach larwalnych, przed samym przepoczwarzeniem mogą sięgać długością nawet do 4 cm.
Jajeczka, kokony i dorosłe ćmy: Baczne oko dostrzeże również między liśćmi białe kokony poczwarek, ukryte w gęstym zwoju niby-pajęczyny. Bardzo trudno jest natomiast zidentyfikować jajeczka ćmy bukszpanowej – drobne, jasnożółte i spłaszczone przywierają gęstą warstwą do liści krzewu. Dorosłe osobniki również są dość rzadko widywane ze względu na nocną porę aktywności.
Żerując gąsienica ćmy bukszpanowej, fot. wirestock/envato
Ekologiczne sposoby zwalczania ćmy bukszpanowej
Inwazja ćmy bukszpanowej osiągnęła już na tyle duże rozmiary, że w sklepach nie brakuje chemicznych środków owadobójczych do jej zwalczania. Ich zastosowanie jest jednak obusieczną bronią szkodząc korzystnym gatunkom zapylaczy, zaburzając naturalną równowagę biologiczną i odkładając się w lokalnych ekosystemach. Stąd zwalczanie ćmy bukszpanowej warto realizować ekologicznymi metodami, które chronią zimozielone krzewy, ale nie szkodzą środowisku.
Mechanicznie: Podstawowa obejmuje ręczne zbieranie większych gąsienic i topienie ich w wodzie z mydłem. Zaleca się również usuwanie całych pędów z objawami żerowania, tak aby wyeliminować również jajeczka. Niestety, jest to sposób pracochłonny i wymagający sporo czasu oraz cierpliwości, który może sprawdzić się w przypadku pojedynczego bukszpanu, ale będzie zupełnie niepraktyczny w sytuacji posiadania większej ilości krzewów.
Biologicznie: Alternatywnie ćmę bukszpanową zwalczać za pomocą środków kontroli biologicznej. Większość z perspektywicznych preparatów znajduje się dopiero w fazie rozwoju, ale dobre wyniki przynosi stosowanie tzw. bacyla BDG (Bacillus thuringiensis var. kurstaki), czyli bakterii atakującej układ pokarmowy ciem i produkującej groźne dla owadów neurotoksyny.
Obiecujące rezultaty daje również wykorzystanie biologicznych środków na bazie nicieni (np. Steinernema Carpocapsae). Wnikają one do dróg oddechowych gąsienic lub przez skórę gąsienic i uwalniają szkodliwe dla nich patogeny. Preparat podaje się w formie oprysku bezpośrednio na krzewy bukszpanu, ale nie jest on szkodliwy dla ludzi ani innych gatunków zwierząt. Śmieć gąsienic następuje zwykle już kilka dni po aplikacji, ale z uwagi na różne stadia rozwoju ćmy, może być wymagane kilkakrotne powtórzenie zabiegu.
Pułapki: Ciekawym sposobem na ćmę bukszpanową są również pułapki feromonowe, które zakłada się od kwietnia do października, czyli w okresie aktywności rozrodczej motyli. Wabią one dorosłe samice i unieruchamiają, ograniczając im tym samym możliwość rozmnażania. Zdaniem wielu źródeł jest to jednak raczej forma prewencji lub badanie ewentualnej obecności ciem na działce. Z chwilą bowiem, gdy wylęgną się gąsienice, pułapki feromonowe nie obronią roślin przed szkodami.
Z domowych metod można natomiast wypróbować:
- spryskiwanie krzewów roztworem wody z octem (1:1);
- sadzenie w pobliżu bukszpanu lawendy czy czosnku;
- zwabianie do ogrodu ptaków – sikorki, sroki, kosy i szpaki chętnie wyjadają gąsienice.
Nie są to taktyki o wysokiej skuteczności, ale niewiele kosztują, a pomogą choć częściowo pomóc.
Ogólnie rzecz biorąc, eksperci polecają, aby w przypadku inwazji ćmy bukszpanowej wdrażać zintegrowany plan kontroli obejmujący środki mechaniczne i biologiczne. Czasami pożądane może być usunięcie wszystkich krzewów i zastąpienie ich innymi zimozielonymi gatunkami, odpornymi na apetyt wiecznie głodnych gąsienic, np. tujami lub ostrokrzewami.
Ćma bukszpanowa – najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Czy ćma bukszpanowa jest groźna dla innych roślin?
Szkodnik preferuje wyłącznie bukszpan, ale jego aktywność pośrednio wpływa na ekosystem ogrodowy.
Jakie są pierwsze objawy żerowania ćmy bukszpanowej?
Pierwsze objawy to: białe, delikatne pajęczyny wewnątrz krzewu. poszarpane i przebarwione liście, suche, żółknące gałązki, obecność odchodów gąsienic (ciemne kuleczki). Z czasem krzew może całkowicie zrzucić liście i obumrzeć, jeśli nie zostaną podjęte działania ochronne.
Jak zwalczyć ćmę bukszpanową bez użycia chemii?
Do ekologicznych metod należą:
- biologiczne opryski (np. z bakterią Bacillus thuringiensis)
- nicienie pasożytnicze (Steinernema)
- mechaniczne zbieranie gąsienic i kokonów
- pułapki feromonowe
- sadzenie odstraszających roślin, np. lawendy lub czosnku
Regularna kontrola krzewów i łączenie kilku metod zwiększa skuteczność.
Czy można uratować bukszpan po ataku ćmy?
Tak, pod warunkiem szybkiej reakcji. Po ataku należy:
- usunąć uszkodzone pędy
- zastosować ekologiczny oprysk
- nawieźć krzew, aby pobudzić go do odbudowy
- nawadniać i obserwować
Jeśli jednak bukszpan był całkowicie ogołocony wielokrotnie, warto rozważyć jego wymianę.
Opublikowany: 19 czerwca, 2025
- „Box tree caterpillar” RHS, https://www.rhs.org.uk/biodiversity/box-tree-caterpillar, 20/05/2025;
- “Box tree moth” USDA, https://www.aphis.usda.gov/plant-pests-diseases/box-tree-moth, 20/05/2025;
- “Box Tree Moth: Range and Spread” Ohio State University Extension, https://ohioline.osu.edu/factsheet/ent-0099, 20/05/2025;
- “Box Tree Moth: Management Guide” PennState Extension, https://extension.psu.edu/box-tree-moth-management-guide#, 20/05/2025;
- “Eco-friendly control method against invasive pest box tree moth, (Cydalima perspectalis (Walker) (Lepidoptera: Crambidae))” Elif Tozlu i in., https://ejbpc.springeropen.com/articles/10.1186/s41938-022-00595-7, 20/05/2025;
BILOGICZNE OPRYSKI TO NA SADY STOSOWAŁEM PRZEZ 20 LAT ,, ,,,ALE TO WSTĘP NIE TRZEBA TRUĆ LUDZI I ŚRODOWISKA BEZ EKOLOGII UPADEK CYWILIAZCJI ,,,,,,,,, SPRWADAWDZAMY ROBALE Z CAŁEGO ŚWIATA ,,, ,,, ALE TO DUŻE TEMATY