Zostaw ślady, nie rany… bo Ziemia to wspólnota. Co oznacza bycie dobrym przodkiem?
Celem nie jest pozostawienie lepszego świata naszym dzieciom, ale lepszych dzieci dla świata. Cytat ten, przypisywany różnym kulturom rdzennym, coraz częściej pojawia się na forach naukowych, w salach konferencyjnych i podczas ekologicznych manifestacji. W dobie kryzysu klimatycznego, kurczących się zasobów i zacierającej się granicy między człowiekiem a technologią, pytanie „jak być dobrym przodkiem?” staje się nie tylko moralnym dylematem, lecz także kluczowym pytaniem cywilizacyjnym.
Kim jest dobry przodek?
Dobry przodek to ktoś, kto dba o długoterminowe skutki swoich decyzji dla przyszłych pokoleń(…) – wyjaśnia Roman Krznaric, brytyjski filozof i autor bestsellerowej książki Dobry przodek. Jak myśleć długoterminowo w krótkoterminowym świecie. W obliczu katastrofy klimatycznej, kryzysu wyobraźni i krótkowzrocznego zarządzania, jego pytanie wybrzmiewa coraz wyraźniej: jak być dobrym przodkiem w XXI wieku?
Myślenie siedmiu pokoleń – lekcja od Irokezów
Jedną z inspiracji dla Krznarica i współczesnych myślicieli jest filozofia plemienia Irokezów, według której decyzje podejmowane dziś powinny być korzystne także dla siedmiu przyszłych pokoleń. To głęboko kontrastuje z dzisiejszą polityką i ekonomią, podporządkowaną cyklom wyborczym i kwartalnym wynikom.
Krznaric ostrzega:
Żyjemy w epoce tyranii teraźniejszości. Demokracja stała się międzypokoleniowym przekrętem finansowym.
(The Good Ancestor, 2020, s. 17)
To brutalna diagnoza, ale też wezwanie do budowy systemów opartych na długofalowym myśleniu – nie tylko o dzieciach, ale i wnukach naszych wnuków.
Posthumanizm – odejście od ludzkiego centrum
W nowoczesnej filozofii ekologicznej coraz częściej pojawia się pojęcie posthumanizmu. To podejście, które kwestionuje wyjątkowość człowieka jako nadrzędnej istoty i postuluje współistnienie na zasadach równości wszystkich form życia.
Jak podkreśla Rosi Braidotti, filozofka i autorka książki Posthumanizm:
Posthumanizm uznaje, że człowiek nie jest wyjątkiem, lecz jednym z wielu aktorów współtworzących rzeczywistość. (The Posthuman, 2013, s. 60)
Taka zmiana perspektywy otwiera drogę do myślenia nie tylko o przyszłości ludzi, ale też całej biosfery, której jesteśmy częścią – nie właścicielami.
Regeneracja zamiast ograniczania szkód
Idea zrównoważonego rozwoju towarzyszy nam od lat, ale dziś wielu ekspertów podkreśla, że to już nie wystarcza. Świat nie potrzebuje strategii „mniejszego zła”, lecz działań regenerujących to, co zostało zniszczone.
Daniel Christian Wahl, badacz i autor książki Projektowanie kultur regeneracyjnych, przekonuje:
Zrównoważenie już nie wystarcza. Potrzebujemy kultur regeneracyjnych, które przywracają zdrowie ekosystemom i społecznościom.
(Designing Regenerative Cultures, 2016, s. 27)
To nowe podejście jest już wdrażane przez miasta (jak Amsterdam) i firmy (np. Patagonia), które odchodzą od modeli eksploatacyjnych na rzecz wspierania cykli życia i lokalnych ekosystemów.
Długofalowe myślenie jako akt odwagi
Ewa Bińczyk, polska filozofka nauki i autorka książki Epoka człowieka, krytykuje krótkowzroczność dominującą w debacie publicznej:
To, co szczególnie uderza, to brak wizji długofalowej transformacji. Debata publiczna zdominowana jest przez narracje uspokajające i dyskursy marazmu. (Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, 2018, s. 112)
Zamiast wizji zmiany – mamy zarządzanie kryzysem. Zamiast odwagi – kalkulację ryzyka. A przecież to właśnie długofalowa wyobraźnia pozwala tworzyć kultury, które myślą o przyszłości jako o wspólnym projekcie.
Bycie przodkiem to praktyka, nie metafora
Na koniec jeszcze jeden cytat od Krznarica, który stawia kropkę nad „i”:
Myślenie długoterminowe to radykalny akt nadziei. Chodzi o to, by dać głos tym, którzy jeszcze się nie narodzili, i przemyśleć naszą rolę w wielkiej opowieści czasu.(The Good Ancestor, 2020, s. 89)
Bycie dobrym przodkiem to nie hasło. To codzienna decyzja – co jemy, jak się przemieszczamy, gdzie inwestujemy, jak uczymy dzieci, jak głosujemy. To również pytanie, czy świat, który zostawimy po sobie, będzie gościnny dla tych, których nie poznamy.
- "Krznaric, Roman – The Good Ancestor: How to Think Long Term in a Short-Term World";
- "Bińczyk, Ewa – Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu (Wydawnictwo Naukowe UMK, 2018)";
- "Wahl, Daniel Christian – Designing Regenerative Cultures";
