Polichlorowane bifenyle
Produkcja syntetycznych związków chemicznych na dużą skale rozpoczęła się w połowie XIX wieku. Obecnie na rynku światowym znajduje się około 100 000 rodzajów środków chemicznych. Na szczęście stopień narażenia człowieka na kontakt z większością związków chemicznych jest ograniczony (ok.1500 związków obejmuje ponad 95% łącznej produkcji), ponieważ większość z nich stosuje się w bardzo małych ilościach. Niektóre z tych związków, takie jak polichlorowane bifenyle są bardzo trwałe, co zazwyczaj traktuje się jako zaletę. Gdy jednak zanieczyszczą środowisko, wtedy zaleta zamienia się w wadę. Mikroorganizmy i inne czynniki, które zazwyczaj powodują biodegradację związków chemicznych są albo niezdolne do rozkładu PCB albo dokonują tego nadzwyczaj wolno.
Struktura cząsteczek bifenylu
Każde z ponumerowanych położeń może przyłączyć atom chloru. Otrzymane w ten sposób polichlorowane bifenyle, PCB, mogą zawierać od jednego do dziesięciu atomów chloru w cząsteczce, a zależności od warunków ich syntezy.
PCB są cieczami trudno palnymi i nierozpuszczalnymi w wodzie. Rozpuszczają się w olejach i rozpuszczalnikach organicznych. Charakteryzują się wysoką opornością elektryczną. Znalazły szerokie zastosowanie w układach zamkniętych jako płyny chłodząco-izolujące w transformatorach, jako płyny hydrauliczne itp., a w układach otwartych jako plastyfikatory, dodatki do farb i produkcji kalki technicznej. Do środowiska mogą przeniknąć w wyniku nieszczelności układów zamkniętych i jako odpady. Do organizmu ludzkiego dostają się przez płuca, skórę i przewód pokarmowy. Ulegają kumulacji w tkance tłuszczowej, a także odkładają się w mózgu i wątrobie. U ludzi stykających się zawodowo z PCB występują zmiany skórne zwane „trądzikiem chlorowym”, któremu towarzyszy pieczenie oczu, suchość w gardle i wymioty. W 1968 r. w zachodniej części Japonii doszło do zatrucia ludzi na skutek spożycia oliwy skażonej przez PCB. Objawiało się to zmianami skóry, silnymi bólami głowy, neuropatią nerwów czuciowych, zaburzeniami menstruacji i zahamowaniem wzrostu u dzieci. Badania kliniczne wskazywały na wzrost poziomu obojętnych lipidów we krwi, anemię i nadczynność nadnerczy. Do tej pory nie wykazano jednoznacznie czy narażenie zawodowe na PCB zwiększa częstość zachorowań na nowotwory. W wielu krajach obserwuje się tendencję do ograniczania stosowania PCB.
Krystyna Dubik, Polski Klub Ekologiczny KM Gliwice
Gliwice, sierpień 2001
