Najbardziej zagrożone gatunki zwierząt w Europie
Gdy mówimy o zagrożonych gatunkach, na myśl najczęściej przychodzą pandy, tygrysy czy nosorożce. Tymczasem według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) nawet 25% europejskich gatunków zwierząt stoi przed groźbą wyginięcia. W najgorszej sytuacji są słodkowodne mięczaki i ryby, wyjątkowo wrażliwe na zmiany klimatyczne i zanieczyszczenie środowiska. Zagrożonych jest jednak również 20% gatunków gadów i 17% gatunków europejskich ssaków. Oto 10 najbardziej zagrożonych gatunków zwierząt w Europie!
Dlaczego gatunki wymierają? Dla zwierząt lądowych największym problemem są utrata i degradacja naturalnych siedlisk, wynikające ze stałego poszerzania miast, sieci transportowej, obszarów rolniczych oraz przemysłowych. Poważne zagrożenie stwarzają jednak również zanieczyszczenia, śmiertelne wypadki oraz gatunki inwazyjne, które wypierają rodzimą faunę. Te same czynniki ryzyka odnoszą się do zwierząt wodnych, którym dodatkowo grozi nadmierny połów. Wszystko to razem nie rokuje pomyślnie dla europejskich zwierząt. Które gatunki zasługują na szczególną uwagę?
Norka europejska
W XIX w. norki europejskie (Mustela lutreola) były powszechne od północy Hiszpanii po rzekę Ob na wschodzie i Kaukaz na południu. W ciągu 150 lat populacja zmalała jednak o 90%, a obecnie gatunek uważany jest za krytycznie zagrożony wyginięciem (CR). W pierwszej połowie XX w. sympatyczny gryzoń spokrewniony z łasicą i tchórzem zniknął z terytorium Polski, Czech i Węgier. Główną przyczyną tego smutnego scenariusza było niszczenie ekosystemów rzecznych, od których norki są bezwzględnie uzależnione, żywiąc się rybami, mięczakami i żabami. Częściowo europejska norka została też wyparta przez intruza zza oceanu – większego i bardziej odpornego na brak wody wizona amerykańskiego (Neogale vison), sprowadzonego na Stary Kontynent jako hodowlane zwierzę futerkowe. Obecnie norki europejskie spotykane są wyłącznie na ograniczonych obszarach we Francji, Hiszpanii i Rumunii oraz w Rosji i na Ukrainie.
Nornik bawarski
Innym gryzoniem, który wydaje się przegrywać z rozwojem cywilizacji jest nornik bawarski (Microtus bavaricus). Ten drobny, ważący mniej niż 30 g gryzoń, spotykany był wyłącznie na wilgotnych, trawiastych obszarach wokół niemieckiego Garmisch-Partenkirchen. Gdy w latach 80-tych zbudowano tam szpital, zaburzając naturalny ekosystem, gatunek został uznany za wymarły. Na szczęście norniki bawarskie odkryto w 2000 r. tuż za austriacką granicą. Obecnie jest to ich jedyna znana lokalizacja i według szacunków całkowita populacja liczy sobie od kilkudziesięciu do najwyżej kilkuset osobników.
Mniszka śródziemnomorska
Bardzo wąskim zakresem występowania cechuje się również mniszka śródziemnomorska (Monachus monachus), czyli sympatyczna foka uważana za najrzadszy ze wszystkich gatunków płetwonogów na świecie. Według danych z 2015 r. w Europie było już tylko 700 mniszek w trzech lub czterech odizolowanych populacjach na Morzu Śródziemnomorskim i we wschodniej części Oceanu Atlantyckiego. W okresie starożytności i średniowiecza foki te były częstym celem myśliwych, a później były systematycznie wybijane przez rybaków, którzy zarzucali im niszczenie sieci. Nie pomogła też urbanizacja i zanieczyszczenie środowiska. Co gorsza, mniszki wychowują swe młode w podwodnych jaskiniach, które w okresie od września do stycznia bywają regularnie zalewane, obniżając przeżywalność potomstwa do zaledwie 29%.
Raszpla zwyczajna
Zwana również aniołem morskim, raszpla zwyczajna (Squatina squatina) to ryba, która kiedyś występowała powszechnie w przybrzeżnych wodach Atlantyku. Spłaszczona, o grzbiecie doskonale wtapiającym się w kolor morskiego dna, poluje w nocy na drobne rybki i bezkręgowce, a w poczuciu zagrożenia potrafi ugryźć i człowieka. Mimo tych cennych atutów obronnych, raszple wyginęły już całkowicie z obszaru Morza Północnego, a ich obecność wokół wybrzeży Hiszpanii i Francji jest już niepewna. Przyczyną zdziesiątkowania gatunku, który ma już status krytycznie zagrożonego wyginięciem, są połowy denne przypadkowo wyłapujące raszple. Nie pomaga również niskie tempo żyworodnego rozmnażania (ok. 25 potomków rocznie) oraz wynikające z turystyki przekształcenia nadmorskich stref przybrzeżnych.
Kulik cienkodzioby
Za najbardziej zagrożonego wyginięciem ptaka Europy uważa się kulika cienkodziobego (Numenius tenuirostris), wędrowny gatunek spotykany głównie na Bałkanach. Niestety, po raz ostatni kulika widziano w 2004 r., więc naukowcy nie są pewni, czy na ratunek nie już po prostu za późno. Dostojne ptaki o długich szpiczastych dziobach były niestety przez długie wieki zabijane przez myśliwych, a ich zimowe siedliska z południowej Europie uległy w dużej mierze zniszczeniu. Naukowcy spekulują, że jeśli na świecie są jeszcze jakieś kuliki cienkodziobe, to prawdopodobnie zaszyły się w najbardziej niedostępne miejsce. Przy takiej liczebności ich los może jednak przypieczętować jeden lis aktywny lub wyciek ropy naftowej.
Burzyk balearski
Nieco tylko lepiej ma się burzyk balearski (Puffinus mauretanicus) średniej wielkości ptak morski gnieżdżący na Balearach. Według IUCN gatunek ma status krytycznie zagrożonego, gdyż na świecie pozostało 19 tysięcy osobników, a populacja maleje o ponad 7% rocznie. W czarnych scenariuszach w ciągu następnych 54 lat pozostanie jej tylko 20%. Winić za ten stan rzeczy można głównie przemysł turystyczny, który rozwija wciąż nowe resorty w pobliżu obszarów lęgowych burzyka. Samo tylko zanieczyszczeniem światłem utrudnia ptakom reprodukcję, a dalszym utrudnieniem są inwazyjni drapieżcy – szczury i dzikie koty, które człowiek w swej nieroztropności rozwlekł po wielu wrażliwych biologicznie wyspach.
Jaszczurki kanaryjki
Na Wyspach Kanaryjskich mieszkają aż cztery gatunki jaszczurek z rodzaju Gallotia, wszystkie krytycznie zagrożone wyginięciem. Największe z nich, Gallotia intermedia, odkryte zostały dopiero w 1996 r., a już w 2008 r. zostały uznane za krytycznie zagrożone wyginięciem – ich liczbę na Teneryfie, jedynej znanej lokalizacji, oszacowano wówczas na 600. I tutaj największym wrogiem pięknych nakrapianych gadów są dzikie koty oraz szczury. Na szczęście populacje obu intruzów zaczęto aktywnie ograniczać, a liczba jaszczurek wydaje się powoli wzrastać.
Żaba z Karpatos
Nawet 23% europejskich płazów znajduje się na skraju wyginięcia. Najdramatyczniej wygląda sytuacja żaby z gatunku Pelophylax cerigensis, występującej wyłącznie na jednej wyspie Morza Egejskiego, Karpatos. Jej siedlisko obejmuje dwie niewielkie rzeki w północnej części wyspy zamieszkiwane przez kilkaset osobników. Niestety, wskutek utraty naturalnego siedliska populacja żaby nieustannie maleje i prawdopodobnie ma przed sobą niedługą przyszłość.
Ryś iberyjski
Chociaż ma status „zaledwie” zagrożonego (EN), ryś iberyjski (Lynx pardinus) jest de facto najbardziej zagrożonym kotem na świecie, który występuje wyłącznie na Półwyspie Iberyjskim. W latach 1960-2000 stracił aż 80% swojego zasięgu. W rezultacie na początku XXI w. naliczono jedynie 94 osobniki ograniczone do terytorium Andaluzji. Na szczęście, dzięki wysiłkom ekologów obejmującym ochronę siedlisk, zwiększanie populacji królików oraz przemieszczanie i reintrodukcję rysiów negatywny trend udało się zatrzymać, a populacja zaczęła rosnąć. W 2012 r. mieliśmy już w Europie 326 dzikich rysiów iberyjskich, a w 2023 r. aż 1668. Jak widać, nie wszystkie szanse są więc zaprzepaszczone!
Lis polarny
W Czerwonej Księdze IUCN lis polarny (Vulpes lagopus) ma status gatunku najmniejszej troski (LC) dzięki stabilnym populacjom w Ameryce Północnej i azjatyckiej części Rosji. Niestety, jego populacja w Europie jest krytycznie zagrożona – szacuje się, że na terenie Norwegii, Szwecji i Finlandii nie pozostało już więcej niż 450 dorosłych lisów. A to mimo zakazów polowań, które obowiązują już od dekad. Niestety, białe futro lisów wciąż traktowane jest jako trofeum, a marzeniem wielu myśliwych pozostaje złowienie niezwykle cennej odmiany o niebieskim futrze.
Skala zagrożenia dla europejskich zwierząt jest wciąż niedoceniana i nierozumiana. Od jaszczurek i ślimaków, które występują już jedynie w osamotnionych lokalizacjach, po niby szeroko jeszcze rozpowszechnione gatunki nietoperzy, których z każdym rokiem ubywa – nieustannie tracimy cenną pulę genetyczną, powodując coraz to głębsze zaburzenia równowagi w ekosystemach. Nic dziwnego, że walka o zachowanie bioróżnorodności jest obecnie w UE priorytetem. Czy starczy nam jednak konsekwencji i determinacji?
- „10 of the most endangered species in Europe” IFAW, https://www.ifaw.org/journal/most-endangered-species-europe, 5/12/2023;
- “Endangered species in Europe: facts and figures” European Parliament, https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/society/20200519STO79424/endangered-species-in-europe-facts-and-figures-infographic, 5/12/2023;
- “23 Most Endangered Animals in Europe” Josie Messeter, https://www.animalsaroundtheglobe.com/most-endangered-animals-in-europe/, 5/12/2023;
- “17 Most Endangered Animals of Europe” Our Endangered World, https://www.ourendangeredworld.com/endangered-animals-of-europe/, 5/12/2023;
- “We must end this war on nature’: Europe’s most endangered species in need of protection” Euronews Green, https://www.euronews.com/green/2023/06/07/we-must-end-this-war-on-nature-europes-most-endangered-species-to-protect-on-world-wildlif, 5/12/2023;
- “5 Most Charismatic Species in Europe in Need of Protection” Adam Asmat, https://earth.org/species-in-europe/, 5/12/2023;
