Porozmawiać z foką, posłuchać morświna

Stacja Morska – dostępna 24 godziny na dobę każdego dnia roku – służy całemu środowisku naukowemu w kraju, a jej położenie w centralnym punkcie Zatoki Gdańskiej stwarza możliwości dla wykonywania badań w obrębie morza otwartego oraz jego strefy przybrzeżnej. Pozwala na śledzenie regionalnych procesów fizyko-chemicznych, biologicznych i geologicznych w strefie kontaktu wody z dnem, lądem i atmosferą oraz zjawisk zachodzących w toni morskiej. Daje także okazję do analiz antropogenicznej presji na zasoby przyrodnicze takich sektorów gospodarczych jak rybołówstwo oraz turystyka.
 

Lokalizacja stacji oraz warunki ekologiczne Południowego Bałtyku wzbudzają zainteresowanie wielu zagranicznych eksperymentatorów. To tu mogą wykonywać porównawcze doświadczenia na organizmach, dla których rejon ten stanowi granicę ich zoogeograficznego zasięgu. Dotyczy to szczególnie form reliktowych-arktycznych i borealnych-ciepłowodnych. Prowadzone długoterminowo serie obserwacji biologicznych w rejonach Zatoki Puckiej i Gdańskiej pozwalają na śledzenie zmian w bioróżnorodności tych akwenów. Dlatego też Stacja Morska w Helu w marcu 1994 roku została włączona do Europejskiej Sieci Morskich-Biologicznych Stacji Badawczych (MARS – Network) i uczestniczy w projektach badawczych tej struktury.

Aktualnie problematyka badawcza zespołu Stacji Morskiej koncentruje się na: biologii i ekologii ryb strefy przybrzeżnej Bałtyku, biologii i ekologii bałtyckich ssaków morskich, ochronie rzadkich gatunków i biotopów Bałtyku.

Tu słychać walenie

Stacja wyposażona jest w nowoczesną aparaturę do hydroakustycznego nasłuchu i rejestracji odgłosów waleni. Do badań wędrówek fok posługuje się technikami telemetrii satelitarnej. Specjalizuje się w badaniach wpływu rybołówstwa na stan zasobów tych zwierząt. Kontrolując stan populacji oraz badając biologię i ekologię bałtyckich ssaków, wypełnia polskie zobowiązania wobec postanowień Konwencji Helsińskiej i zaleceń jej Komisji oraz Konwencji Bońskiej w ramach Porozumienia o Ochronie Małych Waleni Bałtyku i Morza Północnego (ASCOBANS). Stacja jako jednostka Europejskiego Centrum Doskonałości Badań Edukacji i Rozwoju – BALTDER jest realizatorem pakietu „Ginące gatunki bałtyckich ssaków morskich – zagrożenia, badania i działania ochronne”.
 

Focze projekty

Stacja posiada system akwaryjny i baseny hodowlane z obiegiem wody morskiej (p. II okładka), niezbędne dla podjęcia długich serii doświadczeń w warunkach możliwie blisko odpowiadających naturalnym. Stwarza to możliwości badania reakcji fauny i flory na zmienne warunki hydrologiczne, wpływu zanieczyszczeń na ich kondycję zdrowotną, wzrost i zdolności reprodukcyjne. Pozwoliło to m.in. na rozpoczęcie długookresowego projektu na rzecz restytucji fok szarych u polskich wybrzeży Bałtyku oraz badań nad gatunkami ryb jesiotrowatych. Stacja posiada taksonomiczną kolekcję bałtyckiej i antarktycznej ichtiofauny, zawierającą rzadkie gatunki tej grupy zwierząt.

Placówka – jedyna tego typu na południowym i wschodnim wybrzeżu Bałtyku, jest wyposażona w sprzęt eksploracyjny służący potrzebom badawczym w strefie przybrzeżnej Bałtyku. To cenione miejsce roboczych spotkań europejskich specjalistów z zakresu ekologicznych badań morza.

Miejsce badań i nauki

Stacja Morska UG jest również placówką dydaktyczną. Zajęcia z zakresu biologii i ekologii morza odbywają tu studenci z różnych krajów Europy i USA. Wielką popularnością cieszy się „Błękitna Szkoła”, która oferuje szkołom wszystkich szczebli lekcje i kursy z zakresu ekologii morza i biologii organizmów morskich. Podobny rodzaj pro-ekologicznej działalności edukacyjnej pt. „Sojusz z naturą” jest prowadzony dla Marynarki Wojennej. Za swą informacyjną działalność dla ogółu społeczeństwa Stacja Morska otrzymała w 2003 roku tytuł „Promotora Ekologii”.

Fokarium – ośrodek badań, rozrodu i rehabilitacji fok szarych wizytuje rocznie około 400 tys. gości. Odwiedzających interesuje możliwość choćby powierzchownego asystowania przy realizacji eksperymentu naukowego i ochroniarskiego poprzez oglądanie życia stada fok. Zainteresowanie wzrasta w sytuacjach niecodziennych np. w dniach narodzin przychówku oraz w dniu wypuszczania młodych fok na wolność. Po odwiedzinach Stacji Morskiej w Helu śledzą migracje i los wypuszczonych fok na stronie internetowej fokarium – www.fokarium.com.

Oczekiwanie narodzin

Obecnie Stacja Morska rozwija bardzo intensywnie swoje badania nad jedynym z gatunków waleni, który zamieszkuje Bałtyk – morświnem. Pozyskanie w ostatnim roku, dziesięciu bardzo nowoczesnych podwodnych urządzeń nasłuchowych typu POD (porpoise detector) pozwala rozszerzyć zakres badań o rzeczy, które do tej pory wykonywały najbardziej renomowane ośrodki badań ssaków morskich. Pracują one głównie na akwenie Zatoki Puckiej, która z uwagi na intensywne rybołówstwo jest miejscem najwyższej śmiertelności tych zwierząt. POD-y pozwalają rejestrować pod wodą głosy wydawane przez morświny. Umożliwia to m.in. odnotowanie ich obecności także w nocy i w czasie sztormów, gdy np. obserwacja wzrokowa jest niemożliwa. Stacja Morska planuje wzorem duńskiego ośrodka Fjord and Baelt Centeret w Kerteminde rozpocząć hodowlę tych zwierząt. Wyzwanie jest duże. Jak do tej pory nikomu nie udało się doprowadzić do rozrodu morświnów w sztucznych warunkach. Są istotne luki wiedzy dotyczące ich biologii, co nie ułatwia ochrony zagrożonych wyginięciem populacji.

Krzysztof E. Skóra, Sprawy Nauki 2005-01-05

Dr Krzysztof E. Skóra kieruje Stacją Morską w Helu.

Więcej informacji o badaniach i działalności stacji Morskiej w Helu – www.hel.univ.gda.pl