Stan rolnictwa ekologicznego w Polsce
[menu:1:I.WSTĘP]
W latach 2005–2006 w Polsce można było zaobserwować dynamiczny rozwój rolnictwa ekologicznego. Liczba gospodarstw ekologicznych wzrosła z 3760 na koniec 2004 r. do 7182 w 2005 r., zaś na koniec 2006 roku wyniosła 9187. Niniejszy raport jest ostatnią publikacją, dotyczącą rolnictwa ekologicznego, przygotowaną w Głównym Inspektoracie Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.
Powierzchnia użytków rolnych, na których prowadzono produkcję metodami ekologicznymi, zwiększyła się z 82 730 ha w 2004 r. do 166 299,7 ha w 2005 r. i 228 009,15 ha w 2006 r. Naturalną konsekwencją tego faktu był stały wzrost liczby przetwórni kologicznych, z 55 w roku 2004 do 99 w roku 2005 i 170 w 2006 r. W latach 2005–2006 kontroli gospodarstw i przetwórni ekologicznych dokonywało 7 jednostek certyfikujących upoważnionych przez ministra właściwego ds. rolnictwa do przeprowadzania kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatów zgodności produkcji metodami ekologicznymi zgodnie z rozporządzeniem Rady Nr 2092/91/EWG.
Raport powstał na podstawie danych przekazanych przez upoważnione jednostki certyfikujące (UJC) Głównemu Inspektorowi JHARS w ramach corocznych sprawozdań z ich działalności oraz wykazów kontrolowanych przez nie producentów. Kolejnym źródłem danych, które posłużyły do przygotowania niniejszego raportu były zgłoszenia działalności w rolnictwie ekologicznym, przekazywane do IJHARS i UJC przez wszystkich producentów rozpoczynających działalność w tym zakresie.
Raport zawiera informacje o rolnictwie ekologicznym w Polsce w latach 2005–2006. Przedstawiono w nim zarówno podstawy prawne, jak i opis systemu certyfikacji. W Raporcie zawarto także informacje o wielkości powierzchni upraw ekologicznych oraz liczbie gospodarstw ekologicznych. W związku z brakiem precyzyjnych danych, niniejszy raport nie prezentuje wielkości produkcji roślinnej i produktów pochodzenia zwierzęcego.
W celu przedstawienia możliwie najpełniejszego obrazu rolnictwa ekologicznego w Polsce raport zawiera również dane o dotacjach do kosztów kontroli gospodarstw ekologicznych, a także o dopłatach wypłaconych producentom w latach 2004–2006 w ramach pakietu rolnictwa ekologicznego programów rolnośrodowiskowych PROW. Dane te pochodzą z instytucji zajmujących się wypłatami powyższych dotacji: Krajowej Stacji Chemiczno-Rolniczej oraz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Informacje o rolnictwie ekologicznym na Świecie zostały opracowane na podstawie danych opublikowanych przez IFOAM – Międzynarodową Federację Rolnictwa Ekologicznego oraz FiBL – Instytut Naukowy Rolnictwa Ekologicznego ze Szwajcarii.
Nie w każdym przypadku możliwe było takie zaprezentowanie danych, aby umożliwić proste porównanie roku 2005 i 2006. Wynika to z faktu, iż system rolnictwa ekologicznego w Polsce, w latach których dotyczy Raport, rozwijał się bardzo dynamicznie, a wraz z rozwojem modyfikacjom ulegały także systemy gromadzenia i przetwarzania danych. Pomimo to autorzy Raportu uznali, że jego zawartość będzie interesująca dla wielu odbiorców i przyczyni się do lepszego poznania rzeczywistego obrazu rolnictwa ekologicznego w Polsce.
[menu:2:II.PODSTAWY PRAWNE I SYSTEM KONTROLI W ROLNICTWIE EKOLOGICZNYM]
Ustawodawstwo w zakresie rolnictwa ekologicznego
Na poziomie prawa wspólnotowego problematykę rolnictwa ekologicznego regulują następujące akty prawne:
– Rozporządzenie Rady Nr 2092/91/EWG z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (Dz.Urz. WE L 198 z 22.7.1991, z późn. zm.)1.
– Rozporządzenie Komisji Nr 94/92/EWG z dnia 14 stycznia 1992 r. ustanawiające szczegółowe zasady wprowadzenia w życie uzgodnień dotyczących przywozu z państw trzecich przewidzianych w rozporządzeniu Nr 2092/91/EWG w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (Dz.Urz. WE L 11 z 17.1.1992, z późn. zm.).
– Rozporządzenie Komisji Nr 1788/2001/WE z dnia 7 września 2001 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania przepisów dotyczących świadectwa kontroli w odniesieniu do przywozu z państw trzecich, na podstawie art. 11 rozporządzenia Rady Nr 2092/91/EWG w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (Dz.Urz. WE L 243 z 13.9.2001, z późn. zm.)
– Rozporządzenie Komisji Nr 1452/2003/WE z dnia 14 sierpnia 2003 r. utrzymujące odstępstwo przewidziane w art. 6 ust. 3 lit. a) rozporządzenia Rady Nr 2092/91/EWG w odniesieniu do niektórych gatunków nasion i roślinnego materiału rozmnożeniowego oraz ustanawiające zasady proceduralne i kryteria dotyczące tego odstępstwa (Dz.Urz. WE L 206 z 15.8.2003).
– Rozporządzenie Komisji Nr 223/2003/WE z dnia 5 lutego 2003 r. w sprawie wymogów w zakresie etykietowania związanych z ekologiczną metodą produkcji pasz, mieszanek paszowych i materiałów paszowych oraz zmieniające rozporządzenie Rady Nr 2092/91/EWG (Dz.Urz. WE L 31 z 6.2.2003). Podstawowym aktem prawa krajowego, regulującym kwestie rolnictwa ekologicznego, jest ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 93, poz. 898, z późn. zm.).
Regulacje ustawowe uzupełniają następujące akty wykonawcze, wydane przez ministra właściwego ds. rolnictwa,na podstawie przepisów zawartych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym tj.:
– Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 lutego 2005 r. w sprawie wzoru formularza wykazu producentów podlegających kontroli upoważnionej jednostki certyfikującej (Dz.U.z 2005 r. Nr 34, poz. 312).
– Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 października 2004 r. w sprawie wzoru formularza wykazu producentów, którzy spełnili wymagania dotyczące produkcji w rolnictwie ekologicznym (Dz.U. z 2004 r. Nr 232, poz. 2336).
– Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 lipca 2004 r. w sprawie określenia jednostki organizacyjnej kwalifikującej nawozy i środki poprawiające właściwości gleby do stosowania w rolnictwie ekologicznym oraz prowadzącej wykaz tych nawozów i środków (Dz.U. z 2004 r. Nr 164, poz. 1720).
1 Z dniem 1 stycznia 2009 roku wejdzie w życie Rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 (Dz.U. WE L 189 z 20.7.2007, str. 1).
– Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 lipca 2004 r. w sprawie określenia jednostki organizacyjnej kwalifikującej środki ochrony roślin do stosowania w rolnictwie ekologicznym oraz prowadzącej wykaz tych środków (Dz.U. z 2004 r. Nr 164, poz. 1719).
Innymi istotnymi źródłami prawa krajowego, regulującymi kwestie związane z produkcją oraz obrotem artykułami rolno-spożywczymi, również w zakresie rolnictwa ekologicznego, są:
– Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz.U. z 2005 r.
Nr 187, poz. 1577, z późn. zm.).
– Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U. z 2006 nr 171 poz. 1225).
– Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2005 r. w sprawie nadania inspektorom Inspekcji Weterynaryjnej, Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych oraz Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz.U. z 2005 r. Nr 15, poz. 124, z późn. zm.).
– Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 kwietnia 2007 r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa (Dz.U.z 2007 nr 67 poz. 446).
System kontroli w Unii Europejskiej
Informacje o systemach kontroli i certyfikacji oraz nazwy i kody jednostek certyfikujących upoważnionych do kontroli w krajach Wspólnoty Europejskiej i krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego2 publikowane są przez Komisję Europejską.
Zgodnie z „Zawiadomieniem Państw Członkowskich” opublikowanym w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej z 17 lutego 2007 r. systemy funkcjonujące w poszczególnych państwach zastały podzielone na trzy rodzaje:
– system oparty na zatwierdzonych prywatnych podmiotach kontrolujących;
– system oparty na jednym lub większej liczbie wyznaczonych publicznych organów kontrolujących;
– system oparty na wyznaczonym publicznym organie kontrolującym oraz zatwierdzonych prywatnych podmiotach kontrolujących.Prywatne podmioty kontrolujace muszą spełniać standardy określone w rozporządzeniu Rady Nr 2092/91/EWG w tym m.in. dysponować zasobami w postaci: wykwalifikowanego personelu, zaplecza administracyjnego i technicznego, doświadczenia w zakresie prowadzenia kontroli.
Ponadto muszą posiadać szczegółowo opracowane procedury kontroli obejmujące opis działań kontrolnych i zapobiegawczych oraz ściśle określony katalog sankcji w przypadkach stwierdzenia nieprawidłowości. Zgodnie z art. 9 ust. 11 rozporządzenia Rady Nr 2092/91/EWG od 1 stycznia 1998 r. wszystkie zatwierdzone podmioty kontrolujące w Unii Europejskiej muszą spełniać również wymogi normy EN 45011, określającej wymagania ogólne dotyczące jednostek prowadzących systemy certyfikacji wyrobów.
Europejski Obszar Gospodarczy, EOG (ang. European Economic Area, EEA) to strefa wolnego handlu obejmująca kraje Unii Europejskiej i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (z wyjątkiem Szwajcarii). Członkami EOG są: Austria, Belgia, Bułgaria,Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia Islandia, Liechtenstein, Litwa, Luksemburg,Łotwa, Malta, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Węgry, Wielka Brytania,Włochy.
Wykaz organów publicznych lub podmiotów odpowiedzialnych za kontrole, o których mowa w art. 15 rozporzadzenia Nr 2092/91/EWG (Dz. Urz. WE C. 35 z 17.2.2007) dostępny jest na stronach Eur-Lex’u:https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2007:035:0009:0032:PL:PDF
System kontroli w Państwach Trzecich
Systemy kontroli i certyfikacji funkcjonujące w państwach nienależących do Unii Europejskiej mogą zostać uznane za równorzędne z systemem określonym prawem wspólnotowym wg procedury i zgodnie z wymaganiami rozporządzenia Rady Nr 2092/91/EWG. Państwa trzecie o równorzędnym systemie kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym to: Argentyna, Australia, Indie, Izrael, Kostaryka, Nowa Zelandia i Szwajcaria (stan na 30.11.2007).
Szczegółowe rozwiązania dotyczące m.in. zasad które muszą być stosowane w systemie kontroli, wykaz zatwierdzonych jednostek kontrolnych oraz kategorie produktów dopuszczonych do importu z państw trzecich zawarte są w rozporządzeniu Komisji Nr 94/92/EWG z dnia 14 stycznia 1992 r. ustanawiającym szczegółowe zasady wprowadzenia w życie uzgodnień dotyczących przywozu z państw trzecich przewidzianych w rozporządzeniu nr 2092/91/EWG w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (Dz.Urz. WE L 11 z 17.1.1992, z późn. zm.)4 .II.4. System kontroli w Polsce Zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym organami i jednostkami właściwymi w sprawach kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym w Polsce są:
– minister właściwy do spraw rolnictwa – który upoważnia jednostki certyfikujące, akredytowane w zakresie rolnictwa ekologicznego, zgodnie z Polską Normą PN-EN 45011 „Wymagania ogólne dotyczące działania jednostek prowadzących systemy certyfikacji wyrobów” do przeprowadzania kontroli,wydawania i cofania certyfikatów zgodności,• Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych – który sprawuje nadzór nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi w rolnictwie ekologicznym,
– jednostki certyfikujące w rolnictwie ekologicznym upoważnione przez ministra właściwego do spraw rolnictwa do przeprowadzania kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatów potwierdzających, że płody rolne nieprzetworzone oraz produkty z nich powstałe, w tym zwierzęta oraz produkty i przetwory pochodzenia zwierzęcego, zostały wyprodukowane lub przetworzone zgodnie z rozporządzeniem Rady Nr 2092/91/EWG z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. WE L 198, 22.07.1991 r.,z późn. zm.).
W latach 2005–2006 w Polsce działało 7 UJC w rolnictwie ekologicznym:
1. AGRO BIO TEST Sp. z o.o.
2. BIOCERT Małopolska Sp. z o.o.
3. BIOEKSPERT Sp. z o.o.
4. COBICO Sp. z o.o.
5. EKOGWARANCJA PTRE Sp. z o.o.
6. PNG Sp. z o.o.
7. Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A., Biuro ds. Badań i Certyfikacji, Oddział w Pile.
Upoważnione Jednostki Certyfikujące mogą prowadzić działalność na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Ogólną tendencją, którą obrazują dane z tabeli 1, jest wzrost liczby podmiotów kontrolowanych przez większość UJC, co jednoznacznie wskazuje na zwiększające się zainteresowanie rolnictwem ekologicznym w naszym kraju.
Skonsolidowany tekst aktu dostępny jest na stronach Eur-Lex’u:
https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/pl/consleg/1992/R/01992R0094-20060706-pl.pdf
Tabela 1.
Źródło: Opracowano w GIJHARS na podstawie wykazów producentów przekazanych przez UJC wg stanu na 31 grudnia 2006 r.
W 2005 r. kontroli w gospodarstwach rolnych i innych podmiotach działających w rolnictwie ekologicznym dokonywało 147 inspektorów UJC. W 2006 r. liczba inspektorów zwiększyła się do 190. W roku 2005 jeden inspektor skontrolował średnio 50, a w roku 2006 48 ekologicznych gospodarstw lub przetwórni objętych systemem certyfikacji. W przypadku poszczególnych UJC zaobserwowano duże różnice w liczbie podmiotów skontrolowanych średnio przez jednego inspektora.
Zadania IJHARS w zakresie kontroli w rolnictwie ekologicznym
Zgodnie z przepisami ustawy o rolnictwie ekologicznym do zadań IJHARS należy:
– przeprowadzanie kontroli upoważnionych jednostek certyfikujących w rolnictwie ekologicznym w ramach sprawowanego nadzoru,
– przeprowadzanie czynności sprawdzających u producentów w rolnictwie ekologicznym w ramach wzmocnienia sprawowanego nadzoru nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi,
– przeprowadzanie analiz danych dostarczanych przez upoważnione jednostki certyfikujące,
– gromadzenie, przechowywanie oraz udostępnianie podmiotom zainteresowanym informacji dotyczących producentów w rolnictwie ekologicznym,
– przyjmowanie przez wojewódzkie inspektoraty JHARS, od producentów prowadzących działalność w rolnictwie ekologicznym, Zgłoszeń działalności w rolnictwie ekologicznym,
– upoważnianie w drodze decyzji Głównego Inspektora JHARS producentów do przywozu produktów rolnictwa ekologicznego z państw trzecich niewymienionych na liście Komisji Europejskiej,
– kontrola produktów rolnictwa ekologicznego pochodzących z państw trzecich niewymienionych na liście Komisji Europejskiej, w tym kontrola graniczna tych produktów.
Zgłoszenia producentów w rolnictwie ekologicznym
Producent rozpoczynający działalność w rolnictwie ekologicznym zobowiązany jest do przekazania wypełnionego „Zgłoszenia działalności w rolnictwie ekologicznym” do wybranej UJC i wojewódzkiego inspektora JHARS właściwego ze względu na miejsce zamieszkania użytkownika gospodarstwa lub siedziby producenta.
W 2006 r. działalność w rolnictwie ekologicznym zgłosiło 3048 producentów. W tym samym roku z działalności takiej zrezygnowało 68 producentów. Do głównych przyczyn rezygnacji należały przypadki, gdy producenci nie spełnili wymagań produkcji ekologicznej, przekazali lub sprzedali gospodarstwo.
Różnica między liczbą nowych zgłoszeń i liczbą nowych producentów pozostających pod kontrolą UJC wynika z objęcia niektórych producentów systemem kontroli dopiero w kolejnym roku kalendarzowym. W 2006 r.najwięcej nowych zgłoszeń odnotowano w sierpniu, kiedy to zgłoszenia dokonało 905 producentów (co stanowiło 29,7% wszystkich zgłoszeń z tego roku). Szczegółowe informacje, dotyczące liczby zgłoszeń, prezentują dane z tabeli 2.
Tabela 2.
[menu:3:III.SKALA PRODUKCJI EKOLOGICZNEJ W POLSCE]
Liczba gospodarstw i powierzchnia użytków ekologicznych w Polsce w latach 2005–2006
W 2005 r. liczba gospodarstw prowadzących produkcję metodami ekologicznymi w Polsce wyniosła 7 182 (tabela 3).
Produkcję prowadzono na powierzchni 166 299,7 ha użytków rolnych. Z grupy tej 5 719 gospodarstw (79,6%) było w trakcie przestawiania produkcji na gospodarowanie metodami ekologicznymi, a produkcję z certyfikatem zgodności prowadziło 1 463 gospodarstw (20,4%). Produkcję w okresie przestawiania prowadzono na powierzchni 127 627 ha (76,7%), a produkcję ekologiczną z certyfikatem zgodności prowadzono na powierzchni 38 672,7 ha (23,25%).
Najwięcej gospodarstw produkujących metodami ekologicznymi w 2005 r. było zarejestrowanych w województwach: małopolskim (1 187), podkarpackim (855), mazowieckim (852) świętokrzyskim (785) i lubelskim (774).
W tych samych województwach odnotowano również największą liczbę zarejestrowanych gospodarstw z certyfikatem zgodności. Liczba ta wynosiła odpowiednio w małopolskim – 257, świętokrzyskim – 236, podkarpackim – 183,mazowieckim – 179, zaś w lubelskim – 144.
Największą powierzchnię użytków rolnych z uprawami ekologicznymi odnotowano w gospodarstwach zarejestro – wanych w województwach: zachodnio-pomorskim (28 118,1 ha), mazowieckim (16 551,6 ha), podkarpackim (16 019,5 ha), warmińsko-mazurskim (15 341,6 ha) oraz dolnośląskim (16 482,4 ha).
Z kolei największą powierzchnię upraw ekologicznych z certyfikatem zgodności odnotowano w gospodarstwach zarejestrowanych w województwach: zachodnio-pomorskim (4 841,4 ha), warmińsko-mazurskim (4 817,5 ha) podkarpackim (4 771,5 ha), dolnośląskim (3 961,0 ha) i małopolskim (3 919,1 ha).
Na koniec 2006 r. zarejestrowanych było 9 187 gospodarstw prowadzących produkcję metodami ekologicznymi na łącznej powierzchni 228 009,15 ha. Z grupy tej 5 683 gospodarstwa ekologiczne (61,9%) były w trakcie przestawiania produkcji na gospodarowanie metodami ekologicznymi, a produkcję z certyfikatem zgodności prowadziło 3 504 gospodarstw (38,1%). Produkcję ekologiczną w okresie przestawiania prowadzono na powierzchni 152 918,45 ha (67,1%), a produkcję z certyfikatem zgodności prowadzono na 75 090,7 ha (32,9%).
Najwięcej gospodarstw, produkujących metodami ekologicznymi w 2006 r., znajdowało się w województwach: małopolskim (1 363), podkarpackim (1 164), lubelskim (1 072), mazowieckim (1 028) i świętokrzyskim (892).
W tych samych województwach odnotowano również największą liczbę zarejestrowanych gospodarstw z certyfikatem zgodności: w małopolskim – 647, w świętokrzyskim – 498, w mazowieckim – 422, w podkarpackim – 399, zaś w lubelskim – 371.
Tabela 3.
Źródło: Opracowano w GIJHARS na podstawie wykazów producentów przekazanych przez UJC wg stanu na 31 grudnia 2005 r.
Tabela 4.
Źródło: Opracowano w GIJHARS na podstawie wykazów producentów przekazanych przez UJC wg stanu na 31 grudnia 2006 r.
Największą powierzchnię użytków rolnych z uprawami ekologicznymi zarejestrowano w województwach: zachodniopomorskim (42 430,9 ha), warmińsko-mazurskim (23 990,8 ha), mazowieckim (20 877,8 ha), podkarpackim (20 600,6 ha), lubelskim (19 956,6 ha) i dolnośląskim (19 303,3 ha).
Z kolei największą powierzchnię upraw ekologicznych z certyfikatem zgodności odnotowano w województwach: zachodnio-pomorskim (11 716,5 ha), podkarpackim (9 302,7 ha), dolnośląskim (8 782,3 ha), warmińsko-mazurskim (8 643,9 ha) oraz małopolskim (7 237,8 ha).
Szczegółowe informacje o liczbie gospodarstw i powierzchni użytków rolnych ekologicznych ogółem, z certyfikatem zgodności i w okresie przestawiania w podziale na województwa przedstawiają dane w tabeli 4. Liczbę gospodarstw ekologicznych i powierzchnię ekologicznych użytków rolnych w podziale na województwa w Polsce w 2006 r.ilustruje wykres 1.
Wykres 1.
Liczba gospodarstw ekologicznych i powierzchnia ekologicznych użytków rolnych w Polsce w podziale na województwa w 2006 r.
W okresie od 1 stycznia 2005 r. do 31 grudnia 2006 r. można było zaobserwować dynamiczny rozwój rolnictwa ekologicznego w Polsce. Liczba gospodarstw ekologicznych wzrosła w tym czasie o 5 427, co stanowi wzrost o 144%. Jednocześnie powierzchnia upraw ekologicznych wzrosła o ponad 145 tys. ha, co stanowi wzrost o 176%.
Wśród głównych przyczyn tej tendencji wymienia się wprowadzenie wysokich dopłat w rolnictwie ekologicznym w ramach programów rolnośrodowiskowych w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich.
W 2006 r., w stosunku do roku 2005, liczba gospodarstw prowadzących produkcję metodami ekologicznymi wzrosła o 2 005, czyli o 28%. W tym okresie najwięcej gospodarstw ekologicznych przybyło w województwach: podkarpackim (309), lubelskim (298) i zachodnio-pomorskim (274), zaś procentowo w województwach: zachodniopomorskim (68%), lubelskim (39%) oraz lubuskim, podkarpackim i warmińsko-mazurskim (po 36%). Szczegółowe informacje o zmianie liczby gospodarstw ekologicznych, w podziale na województwa w latach 2005–2006,przedstawiają dane z tabeli 5.
Tabela 5.
Źródło: Opracowano w GIJHARS na podstawie wykazów producentów przekazanych przez UJC wg stanu na 31 grudnia 2006 r.
Tabela 6.
Źródło: Opracowano w GIJHARS na podstawie wykazów producentów przekazanych przez UJC wg stanu na 31 grudnia 2006 r.
W 2006 r., w stosunku do roku poprzedniego, liczba gospodarstw certyfikowanych wzrosła o 2 041 czyli o 139%.
Wzrost zaobserwowano we wszystkich województwach, z czego największy w: małopolskim (290), świętokrzyskim (262), mazowieckim (243), lubelskim (227) i podkarpackim (216). Szczegółowe informacje o zmianie liczby gospodarstw z certyfikatem, w podziale na województwa w latach 2005–2006, przedstawiają dane z tabeli 7.
Tabela 7.
Źródło: Opracowano w GIJHARS na podstawie wykazów producentów przekazanych przez UJC wg stanu na 31 grudnia 2006 r.
W okresie od 1 stycznia 2005 r. do 31 grudnia 2006 r. powierzchnia upraw ekologicznych z certyfikatem zwiększyła się o ponad 36 tys. ha czyli prawie 2-krotnie. Wzrost powierzchni certyfikowanych upraw ekologicznych nie był równomierny we wszystkich województwach. W okresie tym największy wzrost odnotowano w województwie zachodnio-pomorskim – o prawie 7 tys. ha, a najmniejszy w województwie opolskim – wzrost o nieco ponad 110 ha. Procentowo największy, bo o prawie 190%, wzrost powierzchni upraw ekologicznych odnotowano w województwie łódzkim, a najmniejszy – o 21% w województwie podlaskim (tabela 8).
Tabela 8.
Źródło: Opracowano w GIJHARS na podstawie wykazów producentów przekazanych przez UJC wg stanu na 31 grudnia 2006 r.
Wielkość gospodarstw
Największą grupę gospodarstw ekologicznych w 2005 oraz 2006 r stanowiły gospodarstwa z powierzchnią upraw ekologicznych do 5 ha. Drugą, pod względem wielkości, grupą były gospodarstwa o powierzchni 5-10 ha. W analizowanym okresie gospodarstwa z powierzchnią upraw ekologicznych do 10 ha stanowiły ponad 50% wszystkich gospodarstw ekologicznych. Szczegółowe dane o liczbie gospodarstw w latach 2005–2006 zawiera tabela 9, a udział procentowy prezentuje wykres 2.
Struktura obszarowa gospodarstw ekologicznych w latach 2005–2006 zmieniła się nieznacznie. Udział gospodarstw do 5 ha zmniejszył się o 2 % na rzecz gospodarstw o wielkości 20-100 ha. W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2005 r. zmniejszył się udział gospodarstw w grupach 10-20 ha i 20-50 ha, zwiększył natomiast gospodarstw najmniejszych – do 5 ha upraw ekologicznych.
Tabela 9.
Źródło: Opracowano w GIJHARS na podstawie wykazów producentów przekazanych przez UJC wg stanu na 31 grudnia 2006 r.
Liczba przetwórni ekologicznych w Polsce w latach 2005–2006
W 2005 r. w Polsce działało 99 przetwórni artykułów spożywczych produkujących metodami ekologicznymi.
Najwięcej takich przetwórni działało w województwach mazowieckim (17) lubelskim (14) i wielkopolskim (9).
Jednocześnie w każdym z trzech województw: lubuskim, pomorskim i opolskim, działała tylko 1 przetwórnia.
Szczegółowe informacje o liczbie działających przetwórni w podziale na województwa i UJC w Polsce w 2005 r.przedstawiają dane z tabeli 10.
Tabela 10.
Źródło: Opracowano w GIJHARS na podstawie wykazów producentów przekazanych przez UJC wg stanu na 31 grudnia 2005 r.
W 2006 r. działało w Polsce 170 przetwórni produkujących metodami ekologicznymi (tabela 11). Podobnie jak w roku poprzednim najwięcej takich przetwórni działało w województwach: mazowieckim (17), lubelskim (14) i wielkopolskim (9). Najmniej w województwach: opolskim (1), lubuskim (2) i łódzkim (3).
W 2006 r. obok 170 przetwórni artykułów spożywczych zarejestrowanych było również 14 innych podmiotów działających w rolnictwie ekologicznym, takich jak: importerzy z państw trzecich, podmioty wprowadzające do obrotu, podmioty przygotowujące pasze, materiały paszowe i mieszanki paszowe oraz producenci materiału nasiennego i wegetatywnego materiału rozmnożeniowego.
Tabela 11.
Źródło: Opracowano w GIJHARS na podstawie wykazów producentów przekazanych przez UJC wg stanu na 31 grudnia 2006 r.
Liczba przetwórni ekologicznych skontrolowanych w okresie od 1 stycznia 2005 r. do 31 grudnia 2006 r. wzrosła w przypadku wszystkich upoważnionych jednostek certyfikujących. Największy wzrost liczby kontrolowanych przetwórni odnotowały Ekogwarancja PTRE oraz Agro Bio Test. Szczegółowe informacje dotyczące zmian liczby przetwórni, w podziale na UJC w Polsce w latach 2005–2006, przedstawiają dane z tabeli 12.
Tabela 12.
Źródło: Opracowano w GIJHARS na podstawie wykazów producentów przekazanych przez UJC wg stanu na 31 grudnia 2006 r.
W latach 2005–2006 liczba przetwórni ekologicznych w Polsce wzrosła o 72%. Największy wzrost liczby przetwórni ekologicznych odnotowano w tym czasie w województwach: lubelskim (11), mazowieckim (9) oraz dolnośląskim i śląskim – po 8. W województwie opolskim liczba przetwórni ekologicznych nie zmieniła się, zaś w województwie łódzkim zmniejszyła o 1. Szczegółowe zmiany liczby przetwórni w podziale na województwa w latach 2005–2006 przedstawiają dane z tabeli 13.
Tabela 13.
Źródło: Opracowano w GIJHARS na podstawie wykazów producentów przekazanych przez UJC wg stanu na 31 grudnia 2006 r.
W latach 2005–2006 ponad 3/4 przetwórni produkujących metodami ekologicznymi zostało skontrolowanych przez dwie UJC. W 2005 r. Ekogwarancja PTRE skontrolowała 51 przetwórni, a Agro Bio Test – 27. W roku następnym liczba przetwórni kontrolowanych przez jednostkę Ekogwarancja PTRE wzrosła do 96, zaś Agro Bio Test do 39.
Udział poszczególnych UJC w kontroli przetwórni w Polsce w latach 2004–2006 ilustruje wykres 3.
Dalszy rozwój rolnictwa ekologicznego w Polsce
Dynamiczny rozwój rolnictwa ekologicznego, jak i rynków zbytu dla jego produktów, jaki obserwujemy zarówno w Polsce, jak i innych krajach europejskich, pozwala prognozować dalszy wzrost zainteresowania tym sektorem ze strony producentów, przetwórców, importerów oraz konsumentów. Zgodnie z przewidywaniami Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi opublikowanymi w „Planie Działań dla Żywności Ekologicznej i Rolnictwa w Polsce na lata 2007–20135”, w naszym kraju w 2013 r. będzie funkcjonowało około 20 000 gospodarstw ekologicznych, na powierzchni około 600 000 ha użytków rolnych (tabela 14).
Tabela 14.
Źródło: Plan Działań dla Żywności Ekologicznej i Rolnictwa w Polsce na lata 2007–2013.; MRiRW, Warszawa, marzec 2007 r.
[menu:4:IV.DOTACJE DO KOSZTÓW KONTROLI ORAZ DOPŁATY DO POWIERZCHNI PRODUKCJI EKOLOGICZNEJ]
Dotacje do kosztów kontroli w latach 2005–2006
Na podstawie ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 93, poz. 898 z późn. zm.) producenci rolni w latach 2005–2006 otrzymywali dotacje na dofinansowanie kosztów kontroli gospodarstw ekologicznych dokonywanych przez UJC. Obowiązujące stawki dotacji zestawiono w tabeli 15.
Tabela 15.
Źródło: Opracowano w GIJHARS na podstawie: Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 kwietnia 2004 r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa (Dz.U. 2004 Nr 72 poz. 655 z późn,.zm.) oraz Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 30 maja 2006 r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa (Dz.U. 2006 Nr 98 poz. 683 z późn. zm.).
W 2005 r. dotacje na dofinansowanie do kosztów kontroli wypłacono 6 706 producentom rolnym, w tym 1 637 rolnikom posiadającym certyfikat zgodności. Łączna kwota dotacji wypłacona w 2005 r. wyniosła ponad 3,5 mln PLN (tabela 16).
Tabela 16.
Źródło: Stacja Chemiczno-Rolnicza w Warszawie.
W 2006 r. dotacje na dofinansowanie do kosztów kontroli wypłacono 8 789 rolnikom ekologicznym, w tym 1 898 rolnikom posiadającym certyfikat zgodności. Łączna kwota dotacji, wypłaconych w 2006 r., wyniosła prawie 4,7 mln PLN W 2006 r. nie wypłacono dotacji 192 wnioskującym, na łączną kwotę 104 tys. PLN (co stanowi nieco ponad 2% ogólnej liczby złożonych wniosków). Najczęstszą przyczyną nie wypłacenia dotacji było nieterminowe złożenie wniosku oraz nieterminowe złożenie poprawek do wniosku zawierającego błędy. Dotacji nie otrzymały również podmioty nie należące do sektora rolniczego m.in. szkoły rolnicze, zakłady karne czy parki narodowe prowadzące gospodarstwa pomocnicze.
Kluczowy wpływ na zwiększenie wydatków na dofinansowanie do kosztów kontroli miał ciągły rozwój rolnictwa ekologicznego. Kwota wypłaconych dotacji wzrosła w 2005 r. o 742 tys. PLN, a w 2006 r. o 1,129 mln PLN.
Powiększyła się również grupa producentów rolnych, która została objęta dotacjami odpowiednio o 3 052 gospodarstw w 2005 r. i 2 083 w 2006 r. Odsetek ekologicznych producentów rolnych, którzy skorzystali z dotacji do kosztów kontroli w latach 2005–2006 utrzymywał się na wysokim poziomie. Dotacje otrzymało ponad 93% uprawnionych rolników.
Dopłaty w rolnictwie ekologicznym w ramach programów rolnośrodowiskowych PROW 2004–2006
Od 1999 r. rolnicy ekologiczni w Polsce korzystają z dopłat do powierzchni upraw ekologicznych. Do 2004 r.dopłaty wypłacane były z budżetu państwa, a od 2004 r., po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, rolnictwo ekologiczne wspierane jest dotacjami w ramach programów rolnośrodowiskowych Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004–2006 (PROW 2004–2006). Warianty pakietu rolnictwa ekologicznego PROW 2004–2006 i odpowiadające im kwoty dopłat zestawiono w tabeli 18.
Tabela 18.
Tabela 19.
Liczba producentów którym wypłacono dotacje za realizację pakietu rolnictwa ekologicznego w latach 2004–2006.
Według danych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa dotacje w ramach pakietu rolnictwa ekologicznego w 2004 r. wypłacono na rzecz 3 530 gospodarstw, w 2005 r. – 6 742, zaś w 2006 r. – 8 630.
Z danych tych wynika, iż w poszczególnych latach z dotacji skorzystało blisko 94% wszystkich rolników ekologicznych.
Powierzchnia, na której gospodarowano metodami ekologicznymi, będąca podstawą wypłaty dotacji w roku 2004 wynosiła 68 270,2 ha, w roku 2005 – 146 408,2 ha, zaś w roku 2006 już 196 203,8 ha (tabela 20). Spośród ogólnej powierzchni upraw ekologicznych w naszym kraju, dotacjami zostało objętych 82,5% w 2004 r., 92,0% w 2005 r. i 86,0% w 2006 r.
Tabela 20.
Powierzchnia upraw w gospodarstwach, do której wypłacono dotacje za realizację pakietu rolnictwa ekologicznego w 2004–2006 r.
W ramach pakietu rolnictwa ekologicznego wypłacono dotacje w wysokości: 34.9 mln PLN w 2004 r., 81,3 mln PLN w 2005 r. i 119,6 mln PLN w 2006 r. (tabela 21).
Tabela 21.
Kwota wypłaconych dotacji za realizację pakietu rolnictwa ekologicznego w latach 2004–2006.
[menu:5:V.ROLNICTWO EKOLOGICZNE NA ŚWIECIE]
Liczba gospodarstw ekologicznych i powierzchnia produkcji ekologicznej na Świecie
W 2005 r. na Świecie było prawie 634 tys. gospodarstw rolnych, które gospodarowały metodami ekologicznymi na powierzchni ponad 30,5 mln ha. Największa powierzchnia ekologicznych użytków rolnych znajdowała się w Australii i krajach Oceanii – ponad 11,8 mln ha. W Europie produkcja metodami ekologicznymi była prowadzona na obszarze 6,9 mln ha, a w Ameryce Łacińskiej na ponad 5,8 mln ha (tabela 22). Powierzchnię produkcji ekologicznej na Świecie w podziale na kontynenty w 2005 r. przedstawia wykres 4, zaś dane dotyczące powierzchni i liczby gospodarstw w krajach europejskich wykres 5.
Największa liczba gospodarstw ekologicznych znajdowała się na kontynencie europejskim, gdzie ekologiczne metody produkcji stosowane były w ponad 187,5 tys. gospodarstwach. Niewiele mniej takich gospodarstw, bo ponad 176,5 tys., zlokalizowanych było w Ameryce Łacińskiej.
Odsetek powierzchni upraw ekologicznych, w użytkach rolnych ogółem, na Świecie w 2005 r. wyniósł 0,7%.
Największy udział powierzchni produkcji ekologicznej w użytkach rolnych ogółem odnotowano w Australii i Oceanii – 2,6% oraz Europie – 1,4%, a najmniejszy w Afryce 0,1%.
Tabela 22.
Najsłabiej rozwinięte rolnictwo ekologiczne występuje na kontynencie afrykańskim. W 2005 r. metodami ekologicznymi uprawiano tam tylko 890 tys. ha w prawie 125 tys. gospodarstwach, zaś udział powierzchni produkcji ekologicznych wynosił zaledwie 0,1% użytków rolnych.
Państwa o największej powierzchni produkcji ekologicznej Państwami o największej powierzchni produkcji ekologicznej są: Australia – 11,8 mln ha, Argentyna – 3,1 mln ha, Chiny – 2,3 mln ha, USA – 1,6 mln ha oraz Włochy – 1,1 mln ha (tabela 23). Powierzchnia produkcji ekologicznej w Australii wynika głównie z przestawienia na ekologiczne metody produkcji dużej powierzchni naturalnych i ekstensywnie uprawianych terenów zielonych oraz naturalnych pastwisk. Wśród 20 państw na Świecie o największejpowierzchni użytków rolnych uprawianych metodami ekologicznymi znajduje się 11 państw europejskich (w tym 10 należących do Unii Europejskiej). Największa powierzchnia upraw ekologicznych w Europie znajduje się we Włoszech, w Hiszpanii, Niemczech, Wielkiej Brytanii i Francji. Polska w roku 2005, z powierzchnią ok. 160 tys. ha,zajmowała 25 miejsce na Świecie, 12 w Europie i 11 w Unii Europejskiej.
W 2005 r. najwięcej gospodarstw stosujących ekologiczne metody produkcji w rolnictwie znajdowało się w Meksyku – ponad 83 tys., Włoszech – 44,7 tys., Ugandzie – 40 tys. oraz na Sri Lance i Filipinach po 35 tys. W Europie, obok Włoch, najwięcej takich gospodarstw znajdowało się w Austrii, Niemczech, Hiszpanii i Grecji. W tym samym roku Polska z 7 182 gospodarstwami ekologicznymi zajmowała 21 miejsce na Świecie, 8 w Europie i 7 w Unii Europejskiej.
Państwa o największym udziale powierzchni produkcji ekologicznej
Duże udziały powierzchni produkcji ekologicznej w ogólnej powierzchni użytków rolnych obserwuje się głównie w państwach europejskich. W 2005 r., udział ten w Europie wynosił ogółem 1,4%, a w krajach należących do Unii Europejskiej 3,8%. W poszczególnych państwach największy odsetek powierzchni produkcji ekologicznej w 2005 r. odnotowano w Lichtensteinie – 27,9%, Austrii – 14,2%, Szwajcarii – 10,9%, Włoszech – 8,4% i Estonii – 7,2%. Spoza Europy w pierwszej 20 krajów o największym udziale powierzchni ekologicznej znajdowały się: Timor Wschodni 6,3% oraz Urugwaj 5,1%.
W 2005 r. Polska z udziałem 1% powierzchni produkcji ekologicznej w powierzchni użytków rolnych ogółem znalazła się na 38 miejscu na Świecie, 26 w Europie i 23 w Unii Europejskiej (tabela 25).
Państwa o największym wzroście powierzchni produkcji ekologicznej w latach 2004–2005 Rolnictwo ekologiczne na Świecie rozwija się bardzo dynamicznie. Jednocześnie można zaobserwować duże zróżnicowanie wielkości powierzchni ekologicznych użytków rolnych w poszczególnych państwach. Uzależnione jest to m.in. od wielkości państwa, dotychczasowego stopnia rozwoju rolnictwa ekologicznego, potencjalnych rynków zbytu oraz sytuacji społecznej, politycznej i gospodarczej. Na przestrzeni lat 2004–2005 powierzchnia rolnictwa ekologicznego najbardziej wzrosła w Stanach Zjednoczonych Ameryki – o ponad 400 tys. ha, Argentynie o około 300 tys. ha, we Włoszech o ponad 110 tys. ha, Kanadzie – o 90 tys. ha i Polsce – o 77 tys. ha. Szczegółowe dane dotyczące wzrostu powierzchni rolnictwa ekologicznego w latach 2004–2005 przedstawia wykres 6.
Pobierz raport w formacie PDF
Rehabilitanci
,fizjoterapeuci ,
dieta
+zioła + NOWY ,, ruch ,, ; ( masaż okrężny -krzyżowy) ,,
najnowocześniejsze metody = ZŁAMANIA ,regeneracja 42 dni , (
liczy się od pionizacji) ,dotychczas min.300 dni , głodują pacjenci i umierają
,23
dni bezwłady centralne ,,najpierw,,miednice ,,,KRĘGOSŁUPY,,,,,,,
STAWY ,,amputują , TO,BIAŁA PLAMA ,,,,,,,,,,, nie ma
wyników ,,,,,,
gotowe
metody na najwyższym poziomie ,, to przyspieszenie gojenia złamań
kości ( od starożytności szukano ,, też A. Ożarowski,w latach
70-tych ,, bz. w, )
wyłącznie
załatwiamy od lokalnych rolników produkty ,wydziały rolnictwa i
zdrowia wykonują ,,, nic nie robią,,,,
,,szkoły
gastronomiczne miały uczyć ,, lub szkoły w gminach,, jeszcze
nieliczni umieją gotować ,,
,,KLINIKI
MIAŁY MIEĆ POWIATY , TERAZ BĘDĄ W GMINACH ,, BILIONY
akademie medyczne zarezerwowały
,,
zaliczka leży u ministra rolnictwa ,na powiat dydaktyczny ,
,,,,na
uzupełnienie wiedzy ,,,
,mamy leczyć pacjentów z całego świata
,,,,,,,,
szok
,,,,technologie przyszłości też mam opracowane,,
Ruch
leczy i jest lekiem nie zastąpionym , TAK SAMO JAK DIETA
METODY
I TECHNOLOGIE –WSZECH -CZASÓW
LECZENIE
,, RUCHEM ,, , (kinezy -terapia,) , nazwałem ,,od ruchu mięśni ,,
,, to
NOWA METODA LECZENIA
WYSOKO-
SPECJALISTYCZNA ,(nie wdrożona ) przez powiaty
–
amerykanie ,,,,wnieśli ,,, SPA , (to odnowa biologiczna) ,,
fitness ,, siłownie ,, Niemcy boiska
, ,(orliki) ,,,,,sale gimnastyczne ,,,,,, Norwedzy ,, nord wo
king ,,chodzenie o kijkach ,,,,szkoły ,,,,,uzdrowiska ,sanatoria ,,,
,
ŻYWIENIE
DIETĄ JEST OBOWIĄZKOWE ,,, nie suplementy diety , śmieci ,,,,
– dawniej
leczono ,prądami ,gorsetami , i wieloma bzdurami ,,,,, akademie
medyczne uchylili ,,uprzednie metody ,
leczą
wg mojej wiedzy
– nowe
dziedziny nauki na świecie ,, odbudową ,,, DAWNĄ WIEDZĘ ,,
decyzja
nauki jest ,,,,nie podważalna ,,,,,,,,, polecą koryta
,,,,,,,,,biliony ero zarezerwowane , na dydaktykę ,,na powiat
dydaktyczny ,dla innych powiatów
500
klinik wybudują ,,,z ekologią cienko ,nic nie zrobiono , ,już
wnieśli kary,,,,,,,,
,,,potrzebne
produkty ;wołowina ,cielęcina ,wieprzowina , drób ,ryby, jabłka
,wiśnia ,truskawka, warzywa ,ziemniaki , pieczywa , pszczele itd.
wyłącznie lokalne produkty ,,,,,,,
-dla
szpitala nagroda 1 miliard ero ,, lub instytut
powołali
nowe instytucje ,stowarzyszenia LGD i LGR ,,,,,NIC NIE zrobiły
–
ogłoszenia społeczne ,nie podlegają cenzurze
ŻYWNOŚĆ JEST POTRZEBNA ,DO ŻYWIENIA LECZENIA ,TO NAJNOWOCZEŚNIEJSZE METODY ,,,PRZYSPIESZENIE GOJENIA ZŁAMAŃ KOŚCI , Z 300 DNI DO 42 DNI ,BEZWŁADY CENTRALNE 23 DNI ,,,,,,,REGENERACJA – DIETA+ZIOŁA+ RUCH ,,,,,,,, POTRZEBNE PRODUKTY ,,WOŁOWINA ,,,,,WIEPRZOWINA ,, DRÓB,, RYBY ,, WARZYWA ,JABŁKA (PÓŹNE ),,WIŚNIA TRUSKAWKA ,CZARNE OWOCE ,, , PORZECZKA ,,,, PIECZYWO ,KASZE ,,,,MIODY ,,,,,ITD ,JESZCZE NIEKTÓRE KOBIETY UMIEJĄ GOTOWAĆ ,TO DROBNOSTKA ,,,,,NA ŚWIECIE GOTUJĄ FABRYKI ,,,,,NIE UMIEJĄ LUB NIE MAJĄ Z CZEGO ,,,WYŁĄCZNIE LOKALNE PRODUKTY ,,,BRAKUJĄCE PRODUKTY,, SIĘ ODBUDUJE ,,BILIONY ERO NAUKA ŚWIATOWA ZAREZERWOWAŁA ,,,, TWORZENIE NOWYCH MIEJSC PRACY W GMINACH ,,,,,ROLNICY SKŁADAJĄ WNIOSKI DO WYDZIAŁÓW ROLNICTWA ,POWIAT OGŁASZA ,,,,,,,,
Obecnie rolnictwo ekologiczne e Polsce ma wiele przeszkód na drodze do rozwoju. Producenci częto sceptycznie do tego podchodzą gdyż wiąże się ono z wieloma dodatkowymi zabiegami. Chciałabym zwrócić uwagę na pewną nowość n Polskim rynku: Natural green- to odżywka do roślin ze sproszkowoanych, skamieniałych alg morskich. Jest w 100% naturalnym środkiem dolistnym… Myślę, że warto się z nim zapoznać