Dzwonkówka torfowiskowa (Entoloma elodes)

Nazywana/y także: wieruszka torfowiskowa

Tagi

Grzyby trujące

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Dzwonkówka torfowiskowa to ginący w Polsce oraz Europie Zachodniej, trujący grzyb należący do dzwonkówkowatych (wieruszkowatych) Entolomataceae, mocno przywiązana do torfiastych podłoży. Najważniejszą przyczyną jej zaniku jest osuszanie torfowisk. Na Czerwonej Liście ginących grzybów Polski nadano jej kategorię R – rzadka, potencjalnie zagrożona wymarciem.

Sezon

Owocniki dzwonkówki torfowiskowej tworzą się od czerwca do listopada.

Występowanie

Dzwonkówkę torfowiskową jak sama nazwa wskazuje spotyka się na siedliskach wilgotnych, na glebach zasobnych w torf, tak w borach szpilkowych, jak lasach liściastych i terenach otwartych. Spotykane niekiedy w piśmiennictwie fachowym informacje o jej występowaniu na suchych wrzosowiskach odnoszą się tak naprawdę do mocno przeschniętych torfowisk wysokich i przejściowych, gdzie warstwa torfu jeszcze nie zmurszała, a zachowały się zarówno żywe okazy krzewinek wrzosowatych jak i tejże dzwonkówki.

Obserwowano ją głównie w Skandynawii, Europie Zachodniej, Środkowej i krajach bałtyckich. Brak danych o jej występowaniu na Syberii, w Kanadzie i Alasce mimo wielu potencjalnie bardzo dogodnych dla niej mokradeł.

Wygląd

Owocniki dzwonkówki torfowiskowej (wieruszki torfowiskowej) są dość niepozorne: o nóżce wysokości 20-80 mm, 3-8 mm szerokości, a kapeluszu o średnicy 25-75 mm. Strzępki posiadają sprzążki.

Kapelusz początkowo stożkokształtny z podwiniętymi skrajami, potem wypukły z małym garbikiem albo płaski z niezbyt głębokim dołkiem w centrum, o prostych brzegach, zazwyczaj obrośnięty włoskami i pokryty włókienkami. Podobnie jak u pozostałych dzwonkówek i wieruszek może być bardzo odmiennie zabarwiony, przybierając wielorakie odcienie szarych bądź bordowych brązów. Jest delikatnie wodochłonny, a przebarwiający się po nasiąknięciu wodą (higrofaniczny). W warunkach wilgotnych staje się nieprzezroczysty (co najwyżej przy brzegach delikatnie paskowany), natomiast w suchym otoczeniu robi się wyraźniej rdzawy.

Blaszki o średniej gęstości (od 25 do 60 na kapelusz), brzuchate, o mało regularnych ostrzach, z międzyblaszkami, zbiegają po trzonie lub do niego przyrastają. Na najmłodszych owocnikach będą białe, na średnich różowe, potem brązowo różowe, u najdojrzalszych brunatno bordowe, z ostrzami w tych samych kolorach.

Trzon dzwonkówki torfowiskowej (wieruszki torfowiskowej) jest centralny, pozbawiony pierścienia i pochwy, płaski bądź walcowaty, niekiedy rozszerza się u podstawy. Odcienie nóżki tejże dzwonkówki zawsze będą jaśniejsze niż kapelusza, zazwyczaj jasno brunatne, choć czasem brudno biaława, czerwonawo lub szarawo brązowa. Dół trzonu charakteryzuje się obecnością białej, filcowatej grzybni; środkowe odcinki ze srebrzystymi pręgami; zaś najwyższa, podkapeluszowa część będzie wyraźnie oprószona.

Miąższ łamliwy w dotyku, zazwyczaj tego samego koloru co kapelusz lub nieco jaśniejszy. W smaku palący i przykry. Pachnie i smakuje mąką z wyraźnie odczuwalną nutą zjełczałego tłuszczu.

Wysyp spor fiołkowo-różowy, taki sam jak u pozostałych wieruszek. Zarodniki dzwonkówki torfowiskowej (wieruszki torfowiskowej) charakteryzują się wielokątnym, mocno nieregularnym kształtem. Oglądane z boku bywają 5-8-kątne. Osiągają najczęściej 9,0-11,5 × 7,0-9,0 μm (aczkolwiek bywają nieco mniejsze 8 μm albo przeciwnie większe, do 12 × 9,5 μm). Dzwonkówka posiada czterozarodnikowe podstawki.

Właściwości

Dzwonkówka torfowiskowa jest trująca. Właściwości rzadko spotykanych wieruszek i dzwonkówek są mało znane nawet naukowcom.

Zastosowanie

Dzwonkówka torfowiskowa nie znajduje obecnie zastosowań medycznych ani naukowych.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Dzwonkówka torfowiskowa. James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 2.5, via Wikimedia Commons

Bibliografia

Gerhart E. 1985.; "Pilze: Röhrlinge, Porlinge, Bauchpilze, Schlauchpilze und andere. Spektrum der Natur BLV Intersivführer. Band 2. BLV Verlagsgesellschaft, München-Wien- Zürich."; Band 2. BLV Verlagsgesellschaft, München-Wien- Zürich.;
Gminder A. 2011.; "Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej?"; Wyd. Weltbild, Warszawa.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1985.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Kepel A., Kujawa A., Fałtynowicz W., Zalewska, A. 2012.; "Aktualizacja listy gatunków grzybów objętych ochroną gatunkową oraz wskazania dla ich ochrony."; Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Poznań.;
Kujawa A., Ruszkiewicz-Michalska M., Kałucka I. 2020. (red.); "Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne."; Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN, Poznań.;
Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.). 2006.; "Czerwona lista roślin i grzybów w Polsce."; Inst. Bot. Im. W. Szafera. PAN, Kraków.;
Noordeloos M. 1985.; "Notulae ad Floram agaricinam neerlandicam. X-XI. Entoloma."; Persoonia-Molecular Phylogeny and Evolution of Fungi, 12(4), 457-462.;
Noordeloos M., Gulden G. 1989.; "Entoloma (Basidiomycetes, Agaricales) of alpine habitats on the Hardangervidda near Finse, Norway, with a key including species from Northern Europe and Greenland."; Canadian Journal of Botany, 67(6): 1727-1738.;
Rotheroe M. 1997.; "A comparative survey of waxcap - grassland fungi of Ireland and Britain."; JNCC Report, 1-30.;
Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Wyd. Elipsa, Poznań.;
Ślusarczyk T. 2020.; "Rzadkie i zagrożone grzyby wielkoowocnikowe w wybranych rezerwatach Polski Północnej i Zachodniej."; Przegl. Przyr, 31(2): 90-108.;
Vila J., Noordeloos M., Reschke K., Moreau P., Battistini E., ...Ribes M. 2021.; "New species of the genus Entoloma (Basidiomycota, Agaricales) from Southern Europe."; Austrian J. Mycol., 29: 123-153.;
Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.;