populacja
Populacja — Populacja – grupa osobników jednego gatunku, żyjących równocześnie na tym samym obszarze, powiązanych ze sobą systemem wzajemnych zależności. Każda populacja odznacza się swoistą strukturą oraz cechami takimi jak rozrodczość, śmiertelność czy liczbowe stosunki płci. Populację należy jednak traktować jako pewną całość, nie zaś jako sumę osobników. Wiele populacji trudno byłoby zresztą zmierzyć pod kątem tego kryterium ze względu na specyficzny potencjał rozrodczy lub niewielkie rozmiary osobników. Niemniej liczebność pozostaje ważnym kryterium oceny populacji.
Pojęcie populacji ma zastosowanie zarówno w świecie zwierząt, jak i roślin.
Cechy populacji (wszystkie są kształtowane przez czynniki ekologiczne – biotyczne i abiotyczne):
Rozrodczość – zdolność osobników do wydawania potomstwa i tym samym do wzrostu liczebności populacji. Nie jest cechą stałą. Rozrodczość zależy bowiem od warunków środowiska, w których żyje populacja, a te mogą się zmieniać.
Rozrodczość dzielimy na potencjalną oraz ekologiczną. Ta pierwsza ma wyłącznie umocowanie teoretyczne – określa zdolności rozrodcze osobników w najbardziej optymalnych warunkach. W rzeczywistości nie zachodzi. Faktyczna, mierzalna rozrodczość to rozrodczość ekologiczna. Ograniczają ją czynniki środowiskowe, takie jak dostęp do pokarmu, ilość światła czy wody, temperatura otoczenia, siła wiatru (w przypadku roznoszenia zarodników przez ruchy powietrza), a także struktura płci i dostęp do partnerów w przypadku rozmnażania rozdzielnopłciowego. Wobec niekorzystnych warunków biotycznych lub abiotycznych, rozrodczość maleje. Trudne warunki środowiskowe mogą spowodować zwiększenie umieralności osobników względem liczby narodzin. O rozrodczości decydują też forma rozmnażania oraz tryb życia osobników. Największą mają organizmy rozmnażające się bezpłciowo, również o krótkim cyklu życia, np. bakterie. Najniższą rozrodczością charakteryzująca się ssaki, które są bardziej wymagające względem warunków środowiska i mają długi rozwój osobniczy.
Śmiertelność – częstość śmierci w danej populacji, odnotowana na danym obszarze i w określonym przedziale czasowym (wskaźnik śmiertelności). Podobnie, jak w przypadku rozrodczości, i tu możemy mówić o śmiertelności ekologicznej (rzeczywistej) oraz minimalnej – która miałaby miejsce w optymalnych warunkach. Na śmiertelność populacji wpływ mają m.in. oddziaływania międzygatunkowe, dostęp do pokarmu, liczba młodych osobników itd.
Zagęszczenie – liczba osobników na danej powierzchni.
Zasięg – obszar, na którym osobniki danego gatunku występują z odpowiednią regularnością.
Struktura płci i wieku – określa zróżnicowanie płciowe w poszczególnych grupach wiekowych tworzących populację.
Odziedziczalność – czynnik informujący o tym, jak populacja zmienia się pod wpływem czynników genetycznych.
Strategia życiowa – sposób życia umożliwiający przetrwanie danemu gatunkowi. Elementem strategii życiowej jest liczebność. Jest to cecha uwarunkowana genetycznie. Najogólniej wyróżnia się dwa typy strategii życiowych – r oraz K. Strategia r jest charakterystyczna dla gatunków, które często wydają na świat liczne potomstwo, jednak część osobników umieram w młodym wieku – wiek rozrodczy osiągają więc tylko najsilniejsze osobniki. Strategia K jest właściwa wszystkim tym gatunkom, które w ciągu całego życia wydają nieliczne potomstwo, jednak poprzez otoczenie go opieką ułatwiają mu przetrwanie do wieku rozrodczego i dłużej.
Liczebność – liczba osobników danej populacji. Jest cechą dynamiczną, zmieniającą się w czasie. Tzw. dynamikę liczebności populacji określają cztery podstawowe czynniki – rozrodczość, śmiertelność, imigracja i emigracja. Zmiany liczebności zależą z jednej strony od osobników przybywających na skutek rozrodu i imigracji, z drugiej od wymierania i emigracji. Liczebność określa się za pomocą modeli matematycznych, a także szacuje się doświadczalnie w warunkach terenowych.
Rodzaje populacji w kontekście rozmieszczenia przestrzennego
Populacje dzielą się na:
- skupiskowe: osobniki łączą się w niewielkie grupy, co ułatwia im przetrwanie. Charakterystyczne dla gatunków żyjących w stadzie, ale też dla tworzących kolonie. Skupiska mogą być rozłożone przypadkowo lub równomiernie na danym obszarze;
- przypadkowe: rozmieszczenie osobników zachodzi losowo i jest właściwe gatunkom niższych rzędów, np. bakteriom;
- równomierne: poszczególne osobniki rozmieszczone są równomiernie względem siebie, w określonych odstępach przestrzennych. W naturalnych warunkach bardzo rzadko mamy do czynienia z tym typem populacji. Jest on za to charakterystyczny dla upraw, gdzie roślinność wysiewa się zgodnie z ustalonymi zasadami, zapewniając tym samym optymalne warunki rozwoju wszystkim osobnikom.
