Film dokumentalny „Śmietnisko”. Czy można połączyć recykling, odpady i sztukę?
Zasadą sztuki jest wzbudzanie uczuć, najczęściej związanych z pięknem estetycznym. Zatem czy śmieci w postaci kawałków skóry, szkła, metalu mogą stać się bardzo dobrymi artystycznymi tworzywami. Jak najbardziej, czego dowiódł Vik Muniz, nowojorski artysta, który wraz ubogimi mieszkańcami Rio de Janeiro komponuje ze znalezionych na śmietniku odpadków gigantyczne dzieła sztuki.
„Ogrody Gramacho”
Miejskie wysypisko śmieci Jardim Gramacho („Ogrody Gramacho”) zbudowano na północnym skraju zatoki Guanabara w Rio de Janeiro, dokładnie naprzeciwko ikonicznej statuy Chrystusa Zbawiciela, który odwraca się do niego plecami, wyciągając ręce na południe, jak najdalej od niego. Codziennie zwozi się tu więcej śmieci niż na którekolwiek inne wysypisko na świecie. Dostarczane każdego dnia 7,000 ton śmieci stanowi 70% odpadków produkowanych przez Rio de Janeiro i tereny przyległe. Założone w latach 70-tych jako składowisko odpadków sanitarnych, w czasach kryzysów ekonomiczny lat 70-tych i 80-tych wysypisko stało się domem dla anarchicznej grupy zbieraczy śmieci – catadores.
Ci catadores mieszkali i pracowali w śmieciach, zbierając i sprzedając złom i inne materiały nadające się do ponownego przetworzenia. Wokół wysypiska założyli nielegalne osiedle (favela Jardim Gramacho). Obecnie w favela mieszka ponad dwadzieścia tysięcy osób i jest ono całkowicie zależne od ekonomii skoncentrowanej wokół handlu materiałami nadającymi się do odzysku.
W 1995 roku departament oczyszczania Rio de Janeiro zaczął rewitalizować wysypisko i formalizować pracę catadores, przyznając im licencję oraz wymuszając podstawowe standardy bezpieczeństwa, jak na przykład zakaz wchodzenia na wysypisko dzieciom. Rozpoczęli również pilotażowy projekt elektrowni, która byłaby zasilana odpadami stałymi produkowanymi przez miasto.
Praca jak każda inna?
Ze strony catadores założone zostało Stowarzyszenie Zbieraczy Śmieci Jardim Gramacho (ACAMJG – the Association of Pickers of Jardim Gramacho). ACAMJG wyznaczyło drogę rozwoju społeczności. Razem z Stantos ACAMJG stworzyło zdecentralizowany system zbierania materiałów nadających się do ponownego przetworzenia w sąsiednich dzielnicach, stworzenie centrum recyklingu, uznanie zawodu catador, umożliwienie catadores zawierania umów na ich usługi, stworzenie 24-godzinnej kliniki, założenie centrum dziennej opieki nad dziećmi oraz centrum kształcenia. Poza działalnością społeczną, ACAMJG przywodzi narodowemu ruchowi na rzecz poprawienia statusu zawodowego catador i uzyskania wsparcia rządu federalnego. ACAMJG zrzeszyło się również z innymi podobnymi ruchami w Ameryce Południowej, aby w listopadzie 2009 roku zorganizować pierwszą międzynarodową konferencję catadores w São Paulo. Obecnie, codziennie około 1 300 catadores pracuje na wysypisku, każdego dnia usuwając z niego 200 ton materiałów nadających się do odzysku.
Zbierając materiały, które w przeciwnym wypadku zostałyby zasypane, przedłużyli życie wysypiska i przyczynili się do tego, że Jardim Gramacho ma jedną z najwyższych na świecie stóp recyklingu. W 2012 roku wysypisko ma zostać zamknięte a ugrupowania takie jak ACAMJG walczą o wsparcie w zorganizowaniu szkoleń zawodowych dla catadores.
Nowojorski twórca pop-artu grzebie w śmieciach
Niesamowite dzieje mieszkańców „Ogrodów Gramacho” stały się inspiracją do stworzenia artystycznego projektu – dokumentu „Śmietnisko”. Film jest zapisem podróży słynnego artysty Vika Muniza, który opuszcza swój dom na Brooklynie, aby wyruszyć do ojczystej Brazylii na największe na świecie wysypisko śmieci – Jardim Gramacho. Na miejscu artysta fotografuje eklektycznych „catadores”, jak nazywa się samozwańczych zbieraczy materiałów nadających się do ponownego przetworzenia.
Wysypisko – mój dom!
Muniz szybko zaprzyjaźnił się i rozpoczął współpracę z kilkoma catadores nad ich wielkoformatowymi fotografiami, miedzy innymi z Irmą, kucharką sprzedającą na wysypisku jedzenie, Zumbi, lokalnym intelektualistą, który zatrzymuje każdą wygrzebaną książkę, osiemnastoletnią Suelem, która przyjechała na wysypisko jak miała siedem lat.
TIAÕ (SEBASTIAO CARLOS DOS SANTOS)
Tiaõ jest młodym, charyzmatycznym Prezesem ACAJG (Stowarzyszenia Zbieraczy z Jardim Gramacho), związku mającego na celu poprawę warunków życia catadores. Zainspirowany politycznym tekstem znalezionym na wysypisku, Księciem Machiavellego, Tiaõ czuł potrzebę przekonania kolegów, że zorganizowanie się, może pomóc im odmienić swój los. Tiaõ zbiera śmieci odkąd ukończył 11 lat.
ZUMBI (JOSE CARLOS DA SILVA BALA LOPES)
Zumbi jest lokalnym intelektualistą. Gdy widzi książkę, nie postrzega jej tylko w kategoriach papieru na makulaturę. Zatrzymuje wszystkie książki, jakie kiedykolwiek udało mu się znaleźć na wysypisku. W swoim baraku otworzył społeczną bibliotekę. Jest członkiem zarządu ACAMJG. W Jardim Gramacho pracuje odkąd skończył dziewięć lat.
SUELEM (SUELEM PEREIRA DIAS)
Suelem pracował na wysypisku odkąd skończyła siedem lat. Dziś ma lat 18, dwoje dzieci i kolejne w drodze. Jest dumna ze swojej pracy, ponieważ nie jest prostytutką ani nie handluje narkotykami, które byłyby dla niej jedyną zawodową alternatywą. Mimo tego bardzo chciałaby pracować zajmując się dziećmi, lub móc zostawać w domu z własnymi.
ISIS (ISIS RODRIGUES GARROS)
Isis uwielbia modę i nienawidzi zbierania śmieci. Gdy się rozkleiła, opowiedziała o tragedii, przez którą znalazła się na wysypisku.
IRMA (LEIDE LAURENTINA DA SILVA)
Irma jest lokalną kucharką, gotującą plat du jour z najświeższych składników, jakie może znaleźć w Jardim Gramacho.
VALTER (VALTER DOS SANTOS)
Valter jest najstarszym mieszkańcem wysypiska, guru recyklingu oraz lokalnym bardem, który uwielbia rymy i morały.
MAGNA (MAGNA DE FRANÇA SANTOS)
Dla Magny ciężkie czasy nadeszły, gdy jej mąż stracił pracę. Współpasażerowie autobusów mogą zatykać przed nią nosy, ale mówi im, że ona przynajmniej nie robi żadnych sztuczek na Copacabana.
Piękno w hałdzie odpadów
Pierwotnym założeniem Munitza było „odmalowanie” zdjęć catadores za pomocą śmieci. Jednak podczas współpracy z tymi inspirującymi postaciami, okazało się, że catadores z godnością lecz jednocześnie rozpaczliwie, próbują też na nowo wyobrazić sobie własne życie. Dlatego razem tworzą coś niesamowitego – gigantyczne portrety ze znalezionych na śmietniku odpadów. Zdjęcia tych dzieł sztuki Munitz sprzedaje w największych galeriach sztuki za sumy dorównujące dziełom Basquiata czy Andy Warhola. Zarobione w ten sposób pieniądze oddaje sportretowanym, zmieniając ich los, dając im nadzieję i szansę na lepsze życie.
„W śmieciach piękne jest to, że są negatywne; to coś, czego już nie używamy; coś, czego nie chcemy już oglądać”, mówi Muniz, „wiec jeśli jest się artystą wizualnym, śmieci stają się bardzo interesującym materiałem, ponieważ są materiałem najbardziej niewizualnym. Pracuje się z czymś, co zwykle staramy się ukryć.”
Lucy Walker (reżyserka filmów Devil’s Playground oraz Ślepy los) z ogromnym wyczuciem towarzyszy całemu procesowi, przedstawiając na końcu wzruszający dowód możliwości zmiany poprzez sztukę oraz ukazując alchemię ludzkiej duszy. Elektryzującej całości dopełnia, napisana specjalnie do tego filmu, piękna muzyka Moby’ego.
Zgadzam się, że to piękny projekt. Widziałam własnie recenzje na stronie kina Praha i postanowiłam poczytać troche o tym filmie zanim się na niego wybiorę. Bardzo obiecująca produkcja.
piękny projekt i nietuzinkowi artyści. Jak widać można wykorzystać odpady do zrobienia czegoś pożytecznego, a zarazem pięknego:) Na pewno przejdę się do kina na film