odpady

Odpady — nieprzydatne, uciążliwe dla środowiska przedmioty oraz substancje stałe, powstające w wyniku bytowania i działalności człowieka.

Odpady – zagrożenie dla zdrowia i środowiska

Odpady zagrażają zdrowiu człowieka i szkodzą środowisku ze względu na swoją toksyczność, możliwość skażenia powietrza, wód oraz gleb czy szkodliwość dla organizmów żywych. W procesie rozkładu odpadów wytwarzają się bakterie, wirusy, grzyby, kwasy karboksylowe, estry, alkohole, aldehydy czy rozpuszczalniki, które stanowią bezpośrednie zagrożenie dla organizmów żywych lub w sposób zasadniczy wpływają na pogorszenie jakości życia poprzez negatywne oddziaływanie na środowisko. Rozkład odpadów powoduje wydzielanie się zatrutej wody, która w połączeniu z wodami opadowymi tworzy odcieki, czyli odpady płynne. Te zdecydowanie łatwiej przedostają się poza składowisko. Odcieki rozprowadzają substancje chorobotwórcze, toksyny i metale ciężkie.

Dzikie wysypiska są poważnym zagrożeniem dla zdrowia ludzi I lokalnych ekosystemów, fot. Garakta-Studio/envato

Rodzaje odpadów – podział na frakcje i ich charakterystyka

Istnieje kilka klasyfikacji odpadów, które różnią się pod kątem źródła odpadów, ich toksyczności, udziału masy organicznej, składników czy ich biologicznych oraz chemicznych właściwości. Główna klasyfikacja dzieli odpady na 27 grup i jest klasyfikacją jednolitą, międzynarodową:

• odpady zwierzęce;
• odpady produkcji roślinnej;
• odpady powstające w chowie, przetwórstwie i obrocie zwierzętami;
• odpady drzewne;
• odpady z przetwórstwa kopalin;
• odpady wydobywcze kopalin;
• odpady z żywności roślinnej powstającej w przetwórstwie i obrocie;
• tekstylia;
• odpady z włókien naturalnych;
• odpady z włókien syntetycznych;
• drewno;
• papier i karton;
• odpady z ropy i jej pochodnych;
• odpady chemiczne;
• guma;
• szkło;
• metale żelazne;
• metale nieżelazne;
• złom sprzętu technicznego;
• osady z oczyszczania ścieków i uzdatniania wody;
• odpady budowlane;
• odpady paleniskowe, pyły, szlamy;
• zanieczyszczona ziemia;
• osady denne;
• odpady bytowo-gospodarcze (komunalne);
• odpady radioaktywne;
• inne.

Ministerstwo Środowiska dzieli ponadto odpady na 20 podstawowych grup:

• Odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin.
• Odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności.
• Odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury.
• Odpady z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego.
• Odpady z przeróbki ropy naftowej oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla.
• Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej.
• Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii organicznej.
• Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich.
• Odpady z przemysłu fotograficznego i usług fotograficznych.
• Odpady z procesów termicznych.
• Odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materiałów i z procesów hydrometalurgii metali niezależnych.
• Odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych.
• Oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw, poza olejami jadalnymi.
• Odpady rozpuszczalników organicznych, chłodziw i propelentów.
• Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne.
• Odpady nieujęte w innych grupach.
• Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę z terenów zanieczyszczonych).
• Odpady medyczne i weterynaryjne.
• Odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatnianie wody pitnej i wody do celów przemysłowych.
• Odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie.

Poza wymienionym, istnieją także inne międzynarodowe oraz regionalne klasyfikacje odpadów.

Podział odpadów ze względu na udział masy organicznej:

• mineralne – zawierają bardzo niewielką ilość materii organicznej,
• organiczno-mineralne – do 50% materii organicznej,
• organiczne – materia organiczna stanowi więcej niż połowę składu.

Unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych musi odbywać się wyłącznie w przystosowanych do tego zakładach pod restrykcyjną kontrolą, fot. APchannel/envato

Regulacje prawne w zakresie ochrony środowiska przed odpadami

Kwestie prawne dotyczące ochrony środowiska przed odpadami reguluje Ustawa o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 r. Nakłada ona na obywateli szereg obowiązków, których wypełnianie pozwala minimalizować ilość produkowanych odpadów. Zawiera ona zasady gospodarowania odpadami w taki sposób, by jak najbardziej ograniczyć szkodliwe skutki użytkowania zasobów. Zgodnie z art. 16.

„Gospodarkę odpadami należy prowadzić w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, w szczególności gospodarka odpadami nie może:
1) powodować zagrożenia dla wody, powietrza, gleby, roślin lub zwierząt;
2) powodować uciążliwości przez hałas lub zapach;
3) wywoływać niekorzystnych skutków dla terenów wiejskich lub miejsc o szczególnym znaczeniu, w tym kulturowym i przyrodniczym”.

Zasady gospodarowania odpadami dotyczą wszystkich, ponieważ każda jednostka wytwarza odpady, w związku z czym jest zobowiązana do właściwego postępowania z nimi. Każdy, kto powoduje działania, w których powstają lub mogą powstawać odpady, powinien tego typu działania racjonalnie planować, mając na uwadze ochronę środowiska i zdrowia ludzkiego. Planowanie to zakłada między innymi użycie takich sposobów produkcji, materiałów i surowców, dzięki którym powstawania odpadów można całkowicie uniknąć lub w możliwym stopniu je ograniczyć. Odpady, których powstaniu nie udaje się zapobiec powinny być w pierwszej kolejności przygotowane do odzysku i poddane recyklingowi lub innym formom odzysku. Art. 17. wspomnianej ustawy precyzuje hierarchię sposobów postępowania z odpadami:

”Wprowadza się następującą hierarchię sposobów postępowania z odpadami:
1) zapobieganie powstawaniu odpadów;
2) przygotowywanie do ponownego użycia;
3) recykling;
4) inne procesy odzysku;
5) unieszkodliwianie.”

Unieszkodliwianiu przy tym poddaje się wyłącznie te odpady, których nie udało się przeznaczyć na odzysk w jakiejkolwiek formie.

Gospodarowanie odpadami

W zakres gospodarowania odpadami wchodzi zbieranie odpadów, transportowanie ich oraz przetwarzanie, a także unieszkodliwianie, magazynowanie, sprzedaż i obrót odpadami.

Złomowisko, fot. Mint_Imagesenvato

Bibliografia:

1. Słownik encyklopedyczny, Grażyna Łabno, Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006.
2. Encyklopedia biologiczna T. VII, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.
3. Ochrona środowiska przyrodniczego, Bożena Dobrzańska, Grzegorz Dobrzański, Dariusz Kiełczewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.
4. Podręcznik gospodarki odpadami – teoria i praktyka, Bernd Bilitewski, Georg Hardtle, Klaus Marek, Wydawnictwo Seidel-Przywecki, Józefosław, 2003.