Gdzie na wakacje? Które kraje europejskie mają najczystszą wodę do kąpania?
Nad morze czy nad jezioro? W który region Europy udać się w te wakacje, aby skorzystać z bezpiecznych i czystych kąpielisk? Europejska Agencja Środowiska (EEA) regularnie monitoruje stan wód w państwach członkowskich, ułatwiając nam podjęcie odpowiedzialnej decyzji.
Unijna dyrektywa kąpieliskowa
W trosce o zdrowie publiczne Parlament Europejski i Rada przyjęły w 2006 r. Dyrektywę dotyczącą zarządzania jakością wody w kąpieliskach, zwaną potocznie Dyrektywą kąpieliskową. Nakłada ona na państwa członkowskie UE obowiązek kontrolowania i sprawozdawczości, który obecnie obejmuje swoim zasięgiem aż 21 766 kąpielisk wyznaczonych w 27 krajach UE, jak również 119 kąpielisk w Albanii oraz 196 kąpielisk w Szwajcarii. Celem nadrzędnym jest informowanie szerokiej społeczności o ewentualnych zagrożeniach związanych z kąpielą.
Każdy kraj zobowiązany jest do przeprowadzenia co najmniej czterech kontroli każdego kąpieliska w ciągu danego sezonu. Zbiorcze dane przekształcane są w raport, który publikowany jest zawsze tuż przed rozpoczynającym się kolejnym sezonem letnim. W raporcie uwzględnia się również potencjalne zagrożenia dla jakości wód w strefach przybrzeżnych, jeziorach, rzekach i innych otwartych zbiornikach wodnych.
Na potrzeby sprawozdawczości EEA woda w kąpieliskach badana jest pod kątem zawartości dwóch patogenów wywołujących u ludzi niebezpieczne dla zdrowia infekcje: pałeczki okrężnicy (E. coli) oraz enterokoków. Ich obecność może, ale nie musi wskazywać, że do danego zbiornika przenikają wody skażone ściekami komunalnymi. W ramach dyrektywy kąpieliskowej nie bada się natomiast obecności, innych potencjalnie niebezpiecznych substancji, np. skażeń chemicznych.
Chorwacka plaża Lubenica na wyspie Cres, fot. wirestock/envato
Stan jakości wód w europejskich kąpieliskach w 2023 r.
Z raportu EEA za 2023 r. wynika, że 85% wszystkich europejskich kąpielisk mogło się pochwalić wodą o doskonałej jakości pod względem mikrobiologicznym. Minimalne standardy wyznaczone przez dyrektywę kąpieliskową spełniało aż 96% kąpielisk, podczas gdy w 1,5% lokalizacji wodę oznaczono za złej jakości. Ogólnie lepsze wyniki odnotowano w morskich kąpieliskach (89% miało doskonałą jakość) niż w jeziorach, rzekach i zalewach (79% o doskonałej jakości). Wynika to z faktu, że zbiorniki śródlądowe są bardziej podatne na krótkoterminowe zanieczyszczenie spowodowane np. rzęsistymi deszczami lub suszą.
Jak przedstawiała się sytuacja w poszczególnych krajach?
Tabela przedstawiająca stan jakości wód w kąpieliskach w wybranych krajach Europy na podst. danych z 2023 r.; źródło: opracowanie własne na podst. https://www.eea.europa.eu/publications/european-bathing-water-quality-in-2023
Jak widać, na tle Europy Polska pozostaje maruderem – zaledwie nieco ponad 50% krajowych kąpielisk może się pochwalić doskonałymi standardami mikrobiologicznymi. Prawie 3% polskich kąpielisk nie spełnia natomiast unijnych standardów czystości – gorzej od nas wypadła tylko Albania, choć problemy z jakością wody odnotowuje się również na Węgrzech, w Estonii, Szwecji i Holandii.
Liderami w zakresie jakości wody w kąpieliskach są znane morskie destynacje, czyli Cypr, Chorwacja, Grecja i Bułgaria. W czołowej piątce nie zabrakło też miejsca dla Austrii z jej fantastycznymi alpejskimi jeziorami. Włochy wypadły z kolei lepiej niż Hiszpania, Portugalia i Francja.
Niestety, wciąż nie brakuje publicznych kąpielisk o niesatysfakcjonującej jakości wody. W 2022 r. zidentyfikowano ich w Europie 315, a przed nadejściem kolejnego sezonu w 75 z nich udało się poprawić jakość wody do poziomu minimum satysfakcjonującego. Według dyrektywy kąpielowej kąpielisko, którego wody przez pięć lat z rzędu zostaną oznaczone jako złe, powinno wprowadzić trwały zakaz kąpieli.
Jezioro Traunsee w Austrii, fot. AFGreen/envato
W jaki sposób zmiana klimatu wpływa na jakość wody w europejskich kąpieliskach?
Analogiczny raport EEA za 2015 r. wskazywał, że 84% europejskich kąpielisk mogło się pochwalić doskonałą jakością wody, a w 2% kąpielisk woda nie spełniała mikrobiologicznych norm czystości. Mogłoby się więc wydawać, że w ciągu dekady niewiele się w tym zakresie zmieniło. Nie jest to jednak do końca prawda.
Pogłębiona analiza EEA za okres 2008-2023 wykorzystująca dane dotyczące opadów zgromadzone przez służby meteorologiczne Copernicus, wykazała, że nasilone deszcze o intensywności wyższej 20 mm za dzień znacząco zwiększają ryzyko kąpieli. W okresie silnych opadów dochodzi bowiem często do przepełnienia i wycieków kanalizacji, spływu wód powierzchniowych bądź powodzi, co zwiększa w wodzie poziom E.coli, enterokoków oraz sinic. Problemem bywa również susza, która prowadzi do zmniejszenia przepływów i powstawania zastojów, sprzyjających rozwojowi szkodliwych mikroorganizmów. Eksperci z EEA ostrzegają, że niebezpieczne jest zwłaszcza korzystanie z kąpielisk rzecznych po okresie trzydniowych obfitych opadów bądź przedłużonej suszy.
Nie ma wątpliwości, że nasilająca się zmiana klimatu będzie zwiększać intensywność ekstremalnych zjawisk pogodowych – już obecnie okresy suszy przeplatają się w Europie z błyskawicznymi powodziami. Nie jest to zjawisko korzystne, a wysokie temperatury same w sobie sprzyjają rozwojowi patogenów. W 2024 r. nawet na słynnych chorwackich plażach zaobserwowano masowy zakwit fitoplanktonu, który co prawda nie stwarzał zagrożenia dla zdrowia, ale odstręczył tysiące turystów od kąpieli. Współczesnym turystom nie pozostaje więc nic innego jak śledzenie na bieżąco komunikatów służb sanitarnych i bezwzględne unikanie kąpieli w przypadku ogłoszonych stanów alarmowych.
Jakość kąpielisk w Europie – pytania i odpowiedzi
Gdzie jest najczystsza woda do kąpania?
Doskonałą jakość wody znajdziemy na Cyprze, w Chorwacji, Grecji oraz austriackich jeziorach.
Które kąpieliska są najmniej bezpieczne?
Najbardziej ryzykowne pod względem mikrobiologicznym jest kąpanie się w rzece po kilkudniowym okresie opadów lub dłuższej suszy.
Jak rozpoznać jakość wody w kąpielisku?
Zunifikowany europejski system oznakowania kąpielisk przewiduje trzy gwiazdki w przypadku doskonałej jakości wody, dwie gwiazdki w przypadku dobrej jakości, jedną przy dostatecznej oraz brak gwiazdek na kąpieliskach niespełniających standardów.”
- Dyrektywa 2006/7/WE dotycząca zarządzania jakością wody w kąpieliskach i uchylająca dyrektywę 76/160/EWG, https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzienniki-UE/dyrektywa-2006-7-we-dotyczaca-zarzadzania-jakoscia-wody-w-kapieliskach-i-67588871, 24/02/2025;
- „Bathing water” European Commission, https://environment.ec.europa.eu/topics/water/bathing-water_en, 24/02/2025;
- “European bathing water quality in 2023” EEA, https://www.eea.europa.eu/publications/european-bathing-water-quality-in-2023/, 24/02/2025;
- “Europe’s bathing waters remain safe” Water News Europe, https://www.waternewseurope.com/europes-bathing-waters-remain-safe/, 24/02/2025;
