Ile zostało azbestu w Polsce? Czy jest się czego bać?

Choć wydaje się spadkiem po rewolucji przemysłowej, azbest wykorzystywany był już epoce kamiennej. To jednak dopiero pod koniec XIX w. jego zastosowanie stało się powszechne, za co wiele społeczeństw płaci do dzisiaj. Mało kto wie tymczasem, że azbest jest naturalnym minerałem o fascynujących i bardzo praktycznych właściwościach. Jego ciemna strona została odkryta dopiero przed stu laty.

Pod pojęciem azbestu kryje się tak naprawdę cała gromada minerałów krzemianowych o włóknistej strukturze. Ich cechą charakterystyczną jest wyjątkowa długość włókien (sto razy dłuższa od średnicy). Dla człowieka od tysięcy lat najważniejsza była jednak inna właściwość azbestu – doskonała odporność na ogień. Trudno tak naprawdę powiedzieć, czy azbest uratował więcej żyć, czy zniszczył…

Praktyczne zastosowania azbestu – skąd się wziął w domach?

Przed około czterema tysiącami lat ludzie wykorzystywali azbestowe włókna do wzmacniania ceramiki, tak aby można było ją ogrzewać nad ogniem. Pliniusz Starszy pisał nawet, że ów niezwykle wytrzymały minerał jest cenniejszy niż perły. W Persji i Chinach produkowano z niego tkaniny, które zachwycały ówczesnych odpornością na płomienie.

Dopiero w latach 70-tych XIX w. rozpoczęło się jednak masowe wydobycie azbestu – najpierw w Kanadzie, potem zaś w Rosji, Włoszech i Południowej Afryce. Ognioodporne włókna zaczęto wykorzystywać do produkcji betonu, cegieł, powłok, rur, izolacji, podłóg, dachów – jednym słowem wszędzie tam, gdzie istotna była ochrona budynków przed pożarami. Znalazły też szerokie zastosowanie w przemyśle motoryzacyjnym i stoczniowym. W Japonii zaś po II wojnie światowej azbest stosowano nawet do wytwarzania nawozów na pola ryżowe.

Warto dodać, że azbest jako materiał budowlany wsławił się również elastycznością, właściwościami izolacyjnymi i odpornością na korozję. Jest też tani i łatwo dostępny – jednym słowem, marzenie projektantów.

Włókna azbestu, fot. wirestock/envato

Wpływ azbestu na zdrowie ludzkie

Euforia nad właściwościami azbestu nie trwała długo. Już 1898 r. inspektor w jednej z brytyjskich fabryk zauważył, że kontakt z włóknistym minerałem ma negatywne skutki dla zdrowia. W 1906 r. zarejestrowano pierwszą oficjalną ofiarę śmiertelną, ale dopiero w 1924 r. ukuto pojęcie azbestozy, czyli chronicznej choroby płuc wynikającej z wdychania azbestowych włókien.

Azbest sam w sobie nie jest toksyczny. Problem polega na tym, że jego włóknistą strukturę jest bardzo łatwo zaburzyć, a wówczas mikroskopijne nitki przedostają się do powietrza, a wraz z nim do płuc, gdzie ulegają kumulacji. W długim okresie nagromadzone w płucach włókna prowadzą do stanów zapalnych i bliźnienia, powodując poważne zaburzenia oddychania. Azbestoza objawia się w szczególności dusznościami, zadyszką, kaszlem i świszczącym oddechem. Symptomy te nie są przyjemne i utrudniają normalne funkcjonowanie, ale przede wszystkim często prowadzą do powikłań. Za najgroźniejsze skutki inhalacji azbestu uważa się rozwój tzw. serca płucnego oraz raka płuc.

Współcześnie azbest jest oficjalnie uznawany za materiał rakotwórczy. Według Światowej Organizacji Zdrowia ponad 255 tys. ludzi umiera rocznie na choroby powiązane z ekspozycją na azbest. Oficjalne medyczne stanowisko mówi, że żadna ilość nie jest bezpieczna, a z włoskich badań wynika wręcz, że nawet minimalna ekspozycja na kontrowersyjne włókna może powodować międzybłoniaka opłucnej (przyp. red. nowotwór złośliwy).

W jaki sposób azbest szkodzi? Czynniki ryzyka

Niskie dawki azbestu obecne są w wodzie, powietrzu i glebie, więc każdy z nas teoretycznie ma z nim styczność. W ocenie naukowców taka ekspozycja nie powinna jednak prowadzić do zachorowania. Największe ryzyko dotyczy pracowników fabryk i budów mających regularną styczność z przemieszczanym, porcjowanym lub instalowanym azbestem. Duże zagrożenie dotyczy również personelu biorącego udział w demolowaniu budynków, strażaków oraz mechaników samochodowych.  W czasie słynnego zamachu na World Trade Center w Nowym Jorku setki ton azbestu zostało wyrzuconych w powietrze – wówczas w strefie bezpośredniego ryzyka znaleźli się również okoliczni mieszkańcy i uczniowie lokalnych szkół. Wyższy poziom zachorowalności na azbestozę obserwuje się także u populacji skupionej wokół kopalni kontrowersyjnego minerału.

Sam fakt mieszkania lub pracy w budynku, którego elementy zawierają azbest nie jest więc zasadniczo zagrożeniem dla zdrowia, przynajmniej tak długo, jak nie dojdzie do uszkodzenia jego struktury i uwolnienia włókien. Niebezpieczne mogą być więc remonty, uszkodzenia pogodowe czy dewastacja związana z upływem czasu.

Tabela przedstawiająca historyczne zastosowania azbestu; opracowanie własne na podst. https://bazaazbestowa.gov.pl/pl/praktycznie-o-azbescie/tabela-kodow

Status azbestu na świecie

Od lat 30 XX w. zaczęto wprowadzać regulacje dotyczące bezpieczeństwa pracowników mających kontakt z azbestem. Dopiero jednak w latach 70. i 80. zaczęto wycofywać się z wykorzystania rakotwórczych włókien. Na przełomie XX i XXI w. w wielu krajach, m.in. Wielkiej Brytanii, USA i wprowadzono zakaz stosowania azbestu. Rosja nie przestała jednak wydobywać azbestu chryzotylowego i współcześnie jest jego największym producentem na świecie. Minerał eksportowany jest przede wszystkim do Indii, Chin, Uzbekistanu, Indonezji oraz Tajlandii.

Mimo zakazów zastosowania nie tak łatwo jest pozbyć się azbestu z naszych miast. W Wielkiej Brytanii, gdzie problem jest szczególnie poważny, według różnych źródeł jest wciąż od 200 tys. do 1,5 mln domów z azbestem. Poza tym wysokie wykorzystanie ognioodpornych włókien w ostatnim stuleciu zanotowano również we Włoszech, Francji i Niemczech – w tych czterech krajach zużyto 54% całego azbestu w Europie. Kolejnych 30% rozdystrybuowano w Hiszpanii, Czechach, Belgii, Luksemburgu, Słowacji, Rumunii, na Węgrzech oraz… w Polsce.

Ekologia.pl poleca

Ekologiczna żywność

Rolnictwo ekologiczne w Polsce: aktualne trendy i wyzwania

Ekologiczny dom

Finansowanie budowy oszczędnego domu – dostępne dotacje i ulgi podatkowe

Demolowanie budynków stwarza wysokie ryzyko ekspozycji na włókna azbestowe, fot. varyapigu/envato

Jak dużo azbestu jest jeszcze w Polsce?

Sprawą usuwania azbestu z budynków w Polsce zajęła się w 2022 r. Najwyższa Izba Kontroli. W specjalnym raporcie NIK odniósł się do założeń przyjętego dwadzieścia lat wcześniej Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. Pierwotnie planowano, że cały kontrowersyjny minerał zostanie zlikwidowany do 2032 r. – dziś oczywiste jest, że cele te są już nierealne.

Według NIK jak dotąd usunięto jedynie 17% z 8,5 mln ton wyrobów azbestowych w całym kraju. Pozostało jeszcze 7 mln ton, których usuwania zajmie długie dekady, a możliwe, że nawet ponad 100 lat. Problemem jest niedofinansowanie programu oraz nieskuteczne przepisy prawne. Budżet Państwa pokrywa wyłącznie usunięcie i unieszkodliwienie azbestowych dachów – za nowe muszą już zapłacić z własnej kieszeni mieszkańcy, co rodzi oczywiście wiele konfliktów.

Zgodnie z szacunkami NIK-u najdłużej z azbestem walczyć będą województwa łódzkie, podlaskie i lubelskie. Postęp prac monitoruje tzw. Baza Azbestowa, czyli narzędzie informatyczne służące do gromadzenia danych o inwentaryzacji i utylizacji azbestu w poszczególnych regionach. Niestety, jego dane są nieaktualne i niekompletne z powodu nieprzestrzegania prawa przez osoby korzystające z azbestu, zobowiązane do raportowania w bazie. Brakuje również samorządowej koordynacji wysiłków związanych z pozbywaniem się rakotwórczego minerału.

Dla ścisłości dodajmy, że w Polsce w 1999 r. zakazano obrotu azbestem, a od 31 grudnia 2032 r. nie będzie już możliwości stosowania tego materiału na terenie kraju. Nie oznacza to oczywiście, że do tej pory z naszego otoczenia znikną wszystkie eternitowe dachy, elewacje, instalacje i inne urządzenia.

Azbest w Polsce – pytania i odpowiedzi

Gdzie produkowano azbest w Polsce

W Polsce nigdy nie było złóż azbestu nadających się eksploatacji przemysłowej. Importowany minerał przerabiano w bardzo wielu fabrykach w całym kraju. Ich spis można znaleźć pod adresem: www.dwomp.pl

Prawdopodobnie ok. 7 mln ton azbestu wciąż tkwi w krajowych budynkach.

Prawdopodobnie ok. 7 mln ton azbestu wciąż tkwi w krajowych budynkach.

W jaki sposób azbest szkodzi zdrowiu?

Inhalacja włókien azbestu obecnych w powietrzu powoduje choroby płuc, łącznie z nowotworami.

Zobacz najnowsze artykuły

Kuchnia

Sałatki – najsłynniejsze, najdziwniejsze i najzdrowsze propozycje z całego świata

Polska

Coraz więcej Polaków zwalnia tempo. Slow life przestaje być modą, a staje się stylem życia

Akcje

Dzień Koali to czas na refleksję i działanie dla ratowania australijskiego symbolu

Świat

Do 2000 km na jednym ładowaniu? Nissan i inni giganci pracują nad rewolucją w elektromobilności

Ekologiczna żywność

Rolnictwo ekologiczne w Polsce: aktualne trendy i wyzwania

Świat

Blackout na Półwyspie Iberyjskim to sygnał ostrzegawczy dla całej Europy

Ekologiczny dom

Finansowanie budowy oszczędnego domu – dostępne dotacje i ulgi podatkowe

Polska

Tutaj będzie można naładować auto elektryczne na bardzo atrakcyjnych warunkach

Świat

Zniknęła bez śladu – odnaleźli ją po 529 dniach w miejscu, gdzie nikt się nie spodziewał

Wiadomości

Słońce czy deszcz? Sprawdź, jak będzie wyglądała pogoda w majówkę

Cuda natury

Zakochasz się w tym miejscu! Przewodnik po eko-cudzie Polski

Wiadomości

Pogoda na środę, 30 kwietnia 2025 roku