Najciekawsze motyle w Polsce – od rusałki po trupią czaszkę
W całej Polsce jest ponad 35 tys. gatunków zwierząt, z tego ponad 3 tys. to same motyle! Czemu nie widzimy ich więcej dokoła? Motyli dziennych, tych kolorowych i wyrazistych, są zaledwie 164 gatunki – resztę stanowią skromniejsze i bardziej skryte motyle nocne, zwane powszechnie ćmami. Poznaj te najciekawsze gatunki motyli i dowiedz się, jak im pomagać zamiast szkodzić!
Pazie, czyli motyle królewskie
Nieoficjalny tytuł motylej Miss Polski przyznawany jest zwykle paziowi królowej (Papilio machaon) z eleganckimi żółtymi skrzydłami o misternych wzorach. Jest to doskonały akrobata, który walczy o względy samic obsadzając najwyższe wzgórze w okolicy i broniąc go przed innymi samcami. Podobną taktykę zwaną przez entomologów „hilltopping” stosują też inne paziowate, w tym urodziwy i dość rzadki paź żeglarz (Iphiclides podalirius) o wyjątkowo długich ogonach na skrzydłach oraz niepylak apollo (Parnassius apollo) zaliczany do najwyższych motyli Polski. Ten ostatni gatunek jest skrajnie zagrożony wyginięciem i spotyka się go już wyłącznie w Tatrach i Pieninach.
Oficjalnie do polskich paziowatych zalicza się pięć gatunków motyli, ale zygzakowiec kokornakowiec (Zerynthia polyxena) nie był już widziany w kraju od dekad. W latach 2012-2017 przeprowadzono w regionie Bielsko-Białej symboliczną próbę reintrodukcji gatunku, ale nie przyniosła on trwałego sukcesu.
Paź żeglarz, źródło: xulescu_g, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons
Wdzięczne jak rusałki
Do najbardziej rozpoznawalnych motyli w Polsce należą też rusałkowate, których w kraju występuje aż 75 gatunków. Najsłynniejszym jest bez wątpienia rusałka admirał (Vanessa atalanta) o charakterystycznych „admiralskich” czerwonych przepaskach na skrzydłach. Jeszcze wyrazistszym wzorem są pawie oka na skrzydłach rusałki pawika (Aglais io), których zadaniem jest odstraszanie drapieżników – któż nie bałby się stworzenia o czterech oczach?
Do rusałkowatych należą też gatunki wędrowne, takie jak rusałka osetnik (Vanessa cardui), która w maju i czerwcu przelatuje z Afryki Północnej aż do Europy. Nie jest to jednak, jak w przypadku ptaków lot jednego osobnika, ale podróż trwająca wiele motylich generacji. Spotykane w kraju osobniki to więc prawdziwe obieżyświaty, którym zdarza się dolatywać aż do Kaukazu i Rosji.
Nietypowy wygląd ma rusałka żałobnik (Nymphalis antiopa) nazwana tak od swych ciemnych skrzydeł urozmaiconych jedynie żółtym brzegiem z niebieskimi kropkami. Ten duży, płochliwy motyl jest unikalny również pod względem długości życia, które trwać może nawet 11-12 miesięcy. Wśród rusałkowatych są też mniej znane, choć bardzo powszechne motyle o szaroburych skrzydłach z mniej wyraźnymi oczkami, takie jak przestrojnik jurtina (Maniola jurtina) czy górówka meduza (Erebia medusa).
Rusałka żałobnik, źródło: Pavel Kirillov from St.Petersburg, Russia, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons
Kolorowe modraszki
Na terenie Polski spotyka się również 49 gatunków motyli z rodziny modraszkowatych. Co do zasady niewielkie, charakteryzują się bardzo wyrazistym metalicznym wierzchem skrzydeł, odmieniającym się przez kolory tęczy. Niebieski jest np. modraszek ikar (Polyommatus icarus) spotykany na łąkach i polach, gdzie rosną koniczyny i lucerny.
Pomarańczowe skrzydła ma czerwończyk nieparek (Lycaena dispar), objęty w Polsce ochroną ścisłą, a żyjący w dość niezwykłej symbiozie z mrówkami gatunku wścieklicy zwyczajnej. Chroniony jest również narażony na wyginięcie czerwończyk fioletek (Lycaena helle), który ma w ciągu roku dwa pokolenia: wiosenne, o bardziej pomarańczowych skrzydłach, i letnie o fiołkowym odcieniu. Jedynym w kraju motylem o zielonych skrzydłach jest natomiast zieleńczyk ostrężyniec (Callophrys rubi), którego żarłoczne gąsienice żerują na krzewach dereni, borówek i malin.
Żarłoczne bielinki
Do najmniej lubianych motyli w Polsce należą bielinki, których mamy łącznie 17 gatunków. Bielinek kapustnik (Pieris brassicae), biały z czarnymi plamami na przednich skrzydłach, to motyl, którego żarłoczne gąsienice skutecznie dziesiątkują uprawy nie tylko kapusty, ale również brokułów i kalafiorów. Bardzo podobny pod względem upodobań i wyglądu jest bielinek rzepnik (Pieris rapae), a znaczne szkody w uprawach kapusty i rzodkwi wyrządza też bielinek bytomkowiec (Pieris napi) o skrzydłach z charakterystycznym zielonkawożółtym spodem poprzecinanym wyraźnymi żyłkami. Szkodnikiem sadów jest z kolei biało-czarny niestrzęp głogowiec (Aporia crataegi), którego gąsienice żerują na liściach i pąkach nie tylko głogu, ale także jabłoni, śliwy i gruszy.
Do bielinkowatych należą także szlachetne motyle o pięknych żółtych skrzydłach, zagrożone już wyginięciem w skali całej Europy. Są to żerujące na szczodrzeńcach szlaczkonie szafrańce (Colias myrmidone) oraz szlaczkonie torfowce (Colias palaeno), które upodobały sobie borówkę bagienną.
Bielinek bytomkowiec, źródło: Frank Vassen, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Nie zapominajmy o ćmach!
Mimo że oficjalnie są motylami nocnymi, ćmy latają również w ciągu dnia – stąd baczne oko może zaobserwować i rozróżnić choć kilka podstawowych gatunków. Niestety, ich widok nie jest zwykle dobrą wiadomością dla ogrodników, gdyż gąsienice motyli nocnych należą do najbardziej uporczywych szkodników upraw. Na czarnej liście znajdują się m.in. piętnówka brukiewka (Lacanobia oleracea) zwana też ćmą pomidorową ze względu na upodobanie do roślin szklarniowych czy migrująca błyszczka jarzynówka (Autographa gamma), której pierwsze pokolenie przylatuje do Polski z południa, a drugie wykluwa się już w kraju i potrafi w sposób masowy napadać uprawy roślin zielnych.
Choć większość ciem jest dość niepozorna i podobna jedna do drugiej, w Polsce w sezonie letnim spotkać można również okazy o nieco bardzo ekscytującej fizjonomii. Należy do nich przede wszystkim bardzo duża zmierzchnica trupia główka (Acherontia atropos), na której tułowiu łatwo dostrzec deseń do złudzenia przypominający czaszkę. Motyl ten słynie też wyjątkowo szybkiego lotu oraz zdolności do wydawania z siebie piszczących dźwięków dzięki organowi zwanemu… trąbką.
Inną ciekawą polską ćmą jest żerująca na bzie, pokrzywach i borówkach szewnica miętówka (Spilosoma lubricipeda) o ciemnożółtym tułowiu, białych skrzydłach z drobnymi czarnymi kropkami oraz charakterystycznym kożuszku na górnej części tułowia. Wśród motyli nocnych znaleźć można również dość kolorowe gatunki, takie jak różowo-żółty zmrocznik pazik (Deilephila porcellus), który pojawia się w ogrodach i na suchych łąkach od maja do lipca.
Zmierzchnica trupia główka, źródło: No machine-readable author provided. BetacommandBot assumed (based on copyright claims)., CC BY-SA 2.5, via Wikimedia Commons
Co zagraża motylom w Polsce?
Motyle bywają szkodnikami, ale przede wszystkim są cennym elementem łańcucha pokarmowego i jednymi z kluczowych zapylaczy, bez których rozmnażanie wielu gatunków roślin byłoby poważnie utrudnione. Niestety, ich populacje w Polsce maleją głównie ze względu na utratę ulubionych siedlisk – rozrastające się miasta z jednolitymi trawnikami nie są dla nich sprzyjającym środowiskiem.
Motylom w Polsce zagraża również chemia stosowana w rolnictwie do zwalczania szkodników – pod jej wpływem giną też gatunki, które uprawom nie zagrażają. Problemem jest również stosowanie ciężkiego sprzętu na polach.
Czy można jakoś ratować motyle? Do działań ochronnych prowadzonych m.in. przez parki narodowe, leśnictw i ekologiczne organizacje pozarządowe zalicza się m.in. zachowanie wielokwiatowych łąk, odtwarzanie naturalnych korytarzy ekologicznych czy koszenie roślin inwazyjnych. W strategię ochrony motyli w Polsce wpisują się również akcje edukacyjne skierowane do rolników oraz programy wsparcia systemów agroleśnych, czyli nasadzeń naśladujących piętra roślinności w lesie.
Pomóc motylom może jednak również każdy Polak, który posiada działkę czy ogród. Wysiew łąk kwietnych zamiast trawników i oszczędne ich koszenie to najlepsze wsparcie dla rusałek, paziów i czerwończyków.
Motyle w Polsce – najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Ile gatunków motyli występuje w Polsce?
W Polsce występuje ponad 3 000 gatunków motyli, z czego około 160 to motyle dzienne, a reszta to motyle nocne (ćmy).
Jakie są najczęściej spotykane motyle dzienne w Polsce?
Do najczęściej spotykanych należą: rusałka pawik (Aglais io), rusałka admirał (Vanessa atalanta), bielinek kapustnik (Pieris brassicae), modraszek ikar (Polyommatus icarus), paź królowej (Papilio machaon).
Jaki jest największy motyl występujący w Polsce?
Największym motylem w Polsce jest zmierzchnica trupia główka (Acherontia atropos) – ćma z rodziny zawisakowatych.
Absolwentka Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, która oddała się pasji zgłębiania zagadek świata i pisania o nich. Specjalizuje się w ekologii, klimatologii i naukach przyrodniczo-naukowych. Żyje ponad granicami, dużo podróżuje, a w wolnym czasie pływa.
Opublikowany: 27 maja, 2025 | Zaktualizowany: 29 lipca, 2025
- „Ćmy w Polsce – 5 najciekawszych gatunków” Ilona Wicha, https://przyrodapolska.pl/cmy-w-polsce-5-najciekawszych-gatunkow/, 23/04/2025;
- „Królewskie motyle” Rafał Śniegocki, https://www.poznan.lasy.gov.pl/edukacja/-/asset_publisher/i4ZQ/content/krolewskie-motyle/pop_up, 23/04/2025;
- „Miejskie motyle to nie tylko bielinki i rusałki” Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, https://www.gov.pl/web/nauka/miejskie-motyle-to-nie-tylko-bielinki-i-rusalki. 23/04/2025;
- „Motyle dzienne” Stowarzyszenie Prawa Natury, https://prawanatury.com/artykul/motyle-dzienne/, 23/04/2025;
- „CHRONIMY CENNE MOTYLE – RZECZ O MODRASZKACH, CZERWOŃCZYKACH I PRZEPLATCE” Bohdan Imiela i in., Copyright © Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA, Wrocław 2014;
- „Motyle” Monitoring Gatunków i Środowisk Przyrodniczych, https://siedliska.gios.gov.pl/przedmioty-monitoringu-menu/monitoring-zwierzat/motyle?view=group&layout=group&group=53&type=40, 23/04/2025;
