Nauka (NIE) idzie w las…
Edukacja leśna (lub przyrodniczoleśna) jest pojęciem węższym od edukacji ekologicznej, czy środowiskowej. Z założenia koncentruje się na kształtowaniu postaw społeczeństwa wobec lasów i problemów leśnictwa oraz przekazywaniu wiedzy z tej dziedziny. To, co sprawiło, że edukacja leśna ostatnimi czasy zrobiła zawrotną karierę to: zajęcia terenowe, wycieczki z przewodnikiem – leśnikiem, warsztaty organizowane przy szkołach i w obrębie placówek leśnych. Ciekawa forma i profesjonalizm powodują dalszy jej rozwój.
Dzięki kreowaniu postaw proekologicznych objaśniane jest znaczenie lasów dla środowiska i życia człowieka. Prezentowane są racjonalne i oszczędne sposoby użytkowania zasobów leśnych. Dzięki odpowiednim programom uczestnicy zajęć mogą poznać także funkcjonowanie ekosystemów leśnych oraz wszelkich mechanizmów związanych z gospodarką leśną. Edukacja przyrodniczoleśna uczy również ochrony przyrody i przestrzega przed jej degradacją. Jest również metodą podnoszenia kultury i nauki związanej z lasem i leśnictwem. Można, zatem śmiało stwierdzić, że edukacja leśna to działalność Lasów Państwowych, której dynamiczny rozwój zapoczątkowało powołanie kompleksów promocyjnych w 1994 roku. W ciągu ostatnich kilku lat takich obiektów powstało jeszcze więcej. Poszczególne nadleśnictwa posiadają leśne ścieżki dydaktyczne, izby leśne, wiaty edukacyjne. Jak grzyby po deszczu wyrastają też nowe ośrodki edukacji przyrodniczoleśnej. Eksperci szacują, że w różnych formach edukacji leśnej uczestniczy rocznie ponad 1,5 mln osób.
Z punktu widzenia prawa…
Podstawą prawną gwarantującą prowadzenie edukacji ekologicznej, w tym leśnej są liczne umowy międzynarodowe. Do najważniejszych należą Agenda 21 i “Deklaracja z Rio” podpisane w 1992 roku. Poza tym istotną rolę z punktu widzenia prawa stanowią inne zapisy międzynarodowe takie jak: Deklaracja Sztokholmska, Karta Belgradzka, Międzynarodowa Strategia Edukacji Ekologicznej UNESCO-UNEP. Są również uwarunkowania krajowe obligujące do promowania edukacji leśnej takie jak: ustawa o lasach z 28 września 1991 r. (z późniejszymi zmianami), w której widnieje zapis tłumaczący rolę Lasów Państwowych w promowaniu, organizowaniu i finansowaniu edukacji leśnej społeczeństwa poprzez tworzenie i prowadzenie kompleksów leśnych oraz ścieżek przyrodniczo – leśnych pełniących funkcję dydaktyczną, ustawa o ochronie przyrody z 16 października 1991 r. (z późniejszymi zmianami), ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z 31 stycznia 1980 r. (z późniejszymi zmianami), dokumencie “Polityka Ekologiczna Państwa” uchwalonym przez Sejm RP w maju 1991 roku. Edukacją ekologiczną w wymiarze leśnym zajmują się Lasy Państwowe. To one z użyciem wszelkich swoich środków są gwarantem rzetelnego, profesjonalnego i skutecznego przekazywania wiedzy na temat lasów, zasobów leśnych, gospodarki leśnej, ochrony środowiska i wszelkich tematów związanych bezpośrednio z lasami i leśnictwem.
Dla przyszłych pokoleń…
Najważniejszą funkcją edukacji leśnej i przyrodniczoleśnej jest podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa. Wychowanie młodego pokolenia w duchu poszanowania przyrody. Właśnie z tego powodu powstały rezerwaty, ośrodki edukacyjne, odpowiednie programy naukowe. Edukacja leśna umożliwia odbiorcy zdobywanie wiedzy i umiejętności służących do poznawania i ochrony środowiska. Jest również sposobem na to, aby społeczeństwo przyrodą, środowiskiem i lasami zainteresować. Edukacja leśna pełni również funkcję integracyjną. Zajęcia terenowe bardzo często prowadzone są w grupach lub z udziałem rodzin. Dzięki odpowiednio przemyślanym programom szkoleniowym adresaci mogą efektywnie uczyć się wszystkiego, co z lasami i leśnictwem bezpośrednio jest związane. Działalność edukacyjna i turystyczna jest realizowana również poza Lasami Państwowymi, w parkach narodowych oraz w lasach innych własności, przede wszystkim w lasach miejskich.
Dobry nauczyciel, lepszy uczeń…
W dobie rozwoju edukacji leśnej w Polsce ważne jest, by w odpowiednim stopniu odpowiedzieć na rosnące zapotrzebowanie. Wśród ekspertów i leśników prowadzona jest dyskusja o kształcie i funkcjonalności wyspecjalizowanej kadry. W wielu przypadkach obowiązki liderów edukacji pełnią osoby zajmujące się codzienną pracą w leśnictwach. Poza obowiązkami podstawowymi do ich zadań dochodzą też obowiązki edukacyjne. Zgodnie z zarządzeniem nr 57 dyrektora generalnego Lasów Państwowych z 2003 roku obowiązek prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa mają poszczególne nadleśnictwa. Podobne zapisy sformułowano w dokumencie z 1997 roku – “Polityka Leśna Państwa”.
W praktyce oznacza to, że głównymi liderami edukacji leśnej są pracownicy leśni. Pojawia się więc pytanie: czy na podleśniczych nie spoczywa zbyt wiele obowiązków? No i czy ich podejście sprosta wymaganiom i oczekiwaniom odbiorców? Edukacja leśna to przecież nie tylko wiedza, ale także efektywny sposób jej przekazywania i prezentowania. Czy edukatorzy powinni być zatrudniani na etaty i wyłaniani z konkursów? – na te pytania nikt jeszcze oficjalnie nie odpowiedział, choć takie pomysły się pojawiły. W obecnych realiach na sukces pracuje wiele osób spontanicznie dzielących się obowiązkami, ale czy rozwój edukacji leśnej postawi jeszcze większe wymagania? Wydaje się, że tak i że temat dobrych nauczycieli, którzy odpowiednio przekażą wiedzę zainteresowanym jeszcze wróci.
Byłem, zobaczyłem, poznałem…
Przesłaniem edukacji ekologicznej – także leśnej jest kształtowanie postaw i zachowań proekologicznych społeczeństwa. Nie bez znaczenia jest treść, przesłanie. Dzięki odpowiednim programom uczestnik, czy adresat edukacji leśnej może bez przeszkód zorientować się w tematach: ekosystemów leśnych, gospodarki leśnej, ochrony przyrody, znaczenia lasów dla środowiska i warunków życia człowieka, zagrożeń lasu, udostępniania lasu i bezpieczeństwa w lesie. Dzięki bogatej ofercie przybliżana jest także praca leśników, ich uczestnictwo w kulturze, nauce i historii. Omawiane jest znaczenie drewna jako bardzo ważnego surowca oraz innych pożytków leśnych w gospodarce człowieka.
Gdzie, co i jak? – czyli krótki przewodnik po ośrodkach…
Ośrodki edukacji leśnej przeszły sporą ewolucję. Pierwsze powstały kilkanaście lat temu, ostatnie – kilka. Powstają kolejne – coraz nowocześniejszcze, coraz lepiej wyposażone, z coraz lepszymi programami i kadrą wyspecjalizowaną w odpowiednich zakresach tematycznych. Najwięcej propozycji edukacyjnych ma Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach. Ale inne dyrekcje również oferują wysoką jakość przekazywanej wiedzy z zakresu gospodarki leśnej i leśnictwa. W publikacji sporządzonej przez Lasy Państwowe w 2007 opisano działalność 38 profesjonalnych obiektów, z których 24 można zakwalifikować jako ośrodki edukacji:
Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie, Dom Pamięci im. Adama Loreta w Spale, Ośrodek Edukacji MUZA w Nadleśnictwie Wejherowo, Izba Edukacyjna w Nadleśnictwie Gdańsk, Ośrodek Leśnik w Ustroniu Jaszowcu, Ośrodek przy Nadleśnictwie Gidle, Ośrodek Edukacji w Istebnej, Ośrodek w Nadleśnictwie Węgierska Górka, Pszczyńskie Żubry przy Nadleśnictwie Kobiór, Stodoła Edukacyjna w Nadleśnictwie Brynek, Leśna Sala przy Nadleśnictwie Katowice, Izba Leśna Nadleśnictwa Kup, Zielone Centrum Nadleśnictwa Opole, Centrum Edukacji w Nadleśnictwie Prószków, Izba Edukacji Leśnej w Nadleśnictwie Siewierz, Centrum Edukacji w Nadleśnictwie Zawadzkie, Ośrodek HRENDÓWKA w Nadleśnictwie Rymerów, Centrum Edukacji w Bierówce, Leśny Ośrodek Edukacyjny w Spychowie, Ośrodek MORZYCÓWKA w Nadleśnictwie Wałcz, Ośrodek ZWIERZYNIEC w Nadleśnictwie Złotów, Zielona Klasa w Nadleśnictwie Gryfino, Letnia Klasa przy Nadleśnictwie Tuchola, Izba Leśna w Podzamczu, Centrum Edukacji w Nadleśnictwie Świerardów, Izba Edukacyjna Nadleśnictwa Wołów oraz Ośrodki Edukacji Leśnej w Nadleśnictwach: Jagiellońskie, Wojeciechówka, Janów Lubelski, Kudypska Polana, Potrzebowice, Zdrojowa Góra, Jedlnia, Kliniska, Woziwodzie, Lądek Zdrój i Jeziorach Wysokich.
Większość przedstawionych wyżej ośrodków prowadzi systematyczną i profesjonalną edukację leśną. Niektóre oferują również możliwość noclegu i dłuższych form pobytu. Pracownicy ośrodków zapraszają również na wycieczki po lasach, edukacyjne ogniska, spacery po ścieżkach dydaktycznych, wykłady i prelekcje. Organizowane są również konkursy przyrodnicze sprawdzające wiedzę z omówionych tematów. Ciekawe są również aktywne zajęcia w izbach i klasach leśnych, edukacja poprzez wystawy i ekspozycje.
Oferta skierowana jest zazwyczaj do grup zorganizowanych, w szczególności do szkół, wycieczek, kolonii itp. W zależności od regionu i usytuowania ośrodka prezentowane są poszczególne, często bardzo zróżnicowane walory środowiskowe i przyrodnicze różnych części kraju. Często pokazywane są też obiekty zabytkowe: muzea, rezerwaty, dawne leśniczówki. W wielu przypadkach udostępniane są również sklepy z pamiątkami i wydawnictwami oferujące materiały związane z lasami i leśnictwem.
W dobrą stronę…
Obserwując rozwój edukacji leśnej w Polsce można śmiało stwierdzić, że jej obecność jest coraz bardziej widoczna. Powstaje coraz więcej wyspecjalizowanych ośrodków. Pojawia się coraz więcej pomysłów, by atrakcyjnie uczyć i wychowywać przyszłe pokolenia w duchu przyrody. We wszechobecnej ostatnio ogólnoświatowej debacie poświęconej ochronie i dbałości o klimat lasy pełnią rolę bardzo ważną. Ich obecność, jakość i rozwój w zdrowym środowisku w życiu człowieka musi być obecna i doceniana. Aby jednak wiedzieć – trzeba najpierw poznać i temu służy edukacja leśna, która w naszym kraju rozwija się bardzo szybko i zmierza w dobrą stronę.
Edukacja jest potrzebna, inaczej w nie istniałby obowiązek nauki. Edukacja leśna możliwe uznana będzie jako zbędna jak nauka turystyki (przekonałam się o tym komentując inny artykuł) przez ignorantów. Takie ośrodki są potrzebne. Nie koniecznie każdy musi znać zasady obowiązujące w leśnych zakątkach Polski i świata, dlatego tym bardziej przemawia to ZA!
Powtórzę moje zdanie na temat niszczenia lasów, parków nie tylko krajobrazowych, ale nawet Narodowych. Do teraz pamiętam aferę z zabiciem małego niedźwiadka w Tatrzańskim Parku Narodowym przez turystów. To tragiczne w skutkach zdarzenie przypomniało społeczeństwu, że logiczne dla jednych, dla drugich musi być wyłożone jak na srebrnej tacy. Argument ZA!
Nauka określonych zachowań w stosunku do praw natury, które zawsze rządziły się same jest wg mnie konieczna, a przynajmniej przydatna w życiu codziennym.
Ścieżki dydaktyczne to dobry element zagospodarowania parków i lasów. Wpływają na świadomość społeczeństwa. Zatem podczas zwykłego spaceru możemy dowiedzieć się ciekawostek, historii, czegoś więcej niż tylko jaki gatunek drzewa właśnie widzimy.