Nietoperze – „latające myszy”
Nietoperze nie wplątują się we włosy. Nietoperze nie wysysają krwi niemowlętom. Nietoperze to takie dziwne, tajemnicze, latające ssaki, które są bardzo blisko nas, ale dość trudno je zobaczyć.
Około 950 gatunków tych zwierząt – w tym 700 owadożernych i 250 owocożernych – występuje we wszystkich rejonach świata, z wyjątkiem arktycznych. W Polsce występują 22 gatunki nietoperzy, z czego 20 gatunków należy do rodziny mroczkowatych. Tajemnicze ssaki bada kilkanaście placówek naukowych i organizacji ekologicznych, zaś w Instytucie Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie od 1987 r. działa Centrum Informacji Chiropterologicznej (CIC). Kiedy zaczęto chronić nietoperze?
To bardzo stara idea, liczy ponad 200 lat. Pierwszy raz formalnie chroniono je w 1798 r. w Niemczech, aby „wspomogły” zwalczanie gradacji szkodliwych owadów w lasach. W Polsce przyrodnicy krakowscy Maksymilian Nowicki i Eugeniusz Janota domagali się prawnej ochrony nietoperzy, ale dzięki ich staraniom pierwsza na świecie ustawa Sejmu Galicyjskiego z 1868 r. o ochronie gatunkowej zwierząt objęła tylko kozice i świstaki w Tatrach. Z prof. BRONISŁAWEM WOŁOSZYNEM z Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN rozmawia TOMASZ KOWALIK.
– Czy wiemy już wszystko o tych osobliwych zwierzętach?
– Daleko jeszcze do zaspokojenia naszej ciekawości i stwierdzenia, że nie trzeba się nimi zajmować. Nietoperze w Polsce są już dość dobrze poznane, wszystkie gatunki są pod ochroną ze względu na ich znaczenie dla środowiska i stałe zagrożenie zmniejszeniem populacji, a niektórych bardzo mało liczebnych odmian – całkowitym wyginięciem. Mają ogromne znaczenie dla ochrony wielu upraw roślin gospodarczych i kultur leśnych, zjadają kilka tysięcy gatunków owadów. Badania obejmują siedliska znane, poszukiwanie nowych, akcje liczenia i śledzenia wędrówek nietoperzy. Duże znaczenie ma rekonstruowanie i ochrona żerowisk kwater letnich, siedlisk zimowych i kolonii rozrodczych, rozwieszanie budek w lasach i parkach miejskich, jak np. w Głogowie, gdzie umieszczono ponad 100 skrzynek, czy zagospodarowanie na siedliska dla nietoperzy budowli na poligonie koło Przemkowa, z inicjatywy ekologicznej Fundacji „Zielona Akcja”.
– Jakie są największe zagrożenia dla tych delikatnych ssaków?
– Najczęściej jest to utrata naturalnych siedlisk, w drzewach dziuplastych, uszczelnianych budynkach gospodarczych i sakralnych, jak np. zaginięcie kilkutysięcznej kolonii na poddaszu Kościoła Mariackiego w Krakowie. Groźne jest ubożenie zasobów pokarmowych, zanieczyszczenie środowiska gazami spalinowymi i stosowaniem środków owadobójczych w rolnictwie, sadownictwie i leśnictwie. Zdarzają się, niestety, przypadki wandalizmu i celowego niszczenia siedlisk i kolonii nietoperzy. Najgroźniejsze jednak jest niepokojenie tych zwierząt w okresie snu zimowego, gdyż po obudzeniu nietoperze nie mają się czym odżywiać i nie znajdują nowego miejsca do snu.
– Co to są Dekady Spisu Nietoperzy?
– Jest to ogólnokrajowa akcja liczenia i monitoringu stanu populacji nietoperzy, prowadzona w pierwszej połowie lutego. Biorą w niej udział liczni wolontariusze i przyrodnicy zawodowi z ośrodków naukowych w Krakowie, Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Gdańsku oraz organizacji ekologicznych, Centrum Dziedzictwa Przyrodniczego Górnego Śląska, „pro Natura” z Wrocławia, Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra” z Poznania, i „nietoperzowych” kół studenckich w Gdańsku, Szczecinie, Łodzi. CIC było organizatorem Dekad, które są prowadzone systematycznie od 1988 r. Jedną z imprez dla entuzjastów tych zwierząt jest „Noc Nietoperzy”, pomyślana i zrealizowana po raz pierwszy w świecie przez CIC. Od 1995 roku organizujemy we wrześniu Międzynarodową Noc Nietoperzy (International Bat Night). Nasza inicjatywa została zaadoptowana przez Sekretariat Porozumienia o Ochronie Populacji Nietoperzy Europejskich (Eurobats) i od 1997 r. organizowana jest corocznie Europejska Noc Nietoperzy. W 2004 roku zorganizowaliśmy wspólnie z Zarządem Karpackich Parków Krajobrazowych w Krośnie X Międzynarodową Noc Nietoperzy i zarazem VIII Europejską Noc Nietoperzy. Dzięki takim spotkaniom możemy wymieniać informacje i doskonalić wiedzę o tych ssakach.
– Ile mamy w kraju siedlisk tych zwierząt, a m.in. rezerwatów przyrody i terenów chronionych w sieci Natura 2000, ustanowionych ze względu na ochronę nietoperzy?
– Zinwentaryzowano ponad 20 dużych kolonii, liczących po 120 i ponad 300 osobników wielu gatunków, głównie w starych fortach i twierdzach, np. w Osowcu, (woj. podlaskie), Gierłoży, Giżycku (warmińsko-mazurskie), Grudziądzu (kujawsko-pomorskie), w twierdzy Modlin koło Warszawy i cytadeli w Poznaniu. Największy jest rezerwat „Nietoperek” I i II w budowlach militarnych Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego (MRU), liczący około 30 tys. osobników. W jaskini Szachownica (Jura Krakowsko-Częstochowska) zimuje 1,5 tys. nietoperzy, mniejsze skupiska są w jaskiniach: Racławicka, Wiercica, Koralowa. W około 20 rezerwatach, parkach krajobrazowych i obszarach Natura 2000, nietoperze są jednym z głównych gatunków warunkujących ich uznanie za obiekty chronione, m.in. w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej (Górach Sokolich), Górach Świętokrzyskich, w Tatrach i Pieninach. Polska przystąpiła w 1996 r. do Porozumienia o Ochronie Nietoperzy Europejskich – Eurobats. Nasza ustawa o ochronie przyrody z 16.04.04. chroni nietoperze, jesteśmy zobowiązani do troski o te ssaki także przez Konwencje: Bońską, Berneńską, Ramsarską oraz o ochronie różnorodności biologicznej. Prawie wszystkie kraje europejskie mają udział w ochronie nietoperzy z uwagi na ich znaczenie jako gatunków wędrownych.
– Dziękuję za rozmowę.
CIC zajmuje się koordynacją i popularyzacją wyników badań ekologicznych i biogeograficznych, doradztwem naukowym, szkoleniami wolontariuszy z kilkunastu organizacji ekologicznych. Współpracuje z parkami narodowymi, krajobrazowymi, konserwatorami przyrody i wieloma organizacjami ekologicznymi. Wykonuje ekspertyzy m.in. dla Ministerstwa Środowiska i Komitetu Badań Naukowych, opracowuje opinie o grantach dotyczących nietoperzy lub np. o badaniach zawartości metali ciężkich w sierści nietoperzy, jako wskaźniku zanieczyszczenia środowiska leśnego lub rolniczego.
Nietoperz – symbol
Wśród 4 tys. gatunków ssaków 900 to nietoperze, jedyne ssaki zdolne do latania, co robią po mistrzowsku. Ale są w niełasce u ludzi, którzy nadali im wiele znaczeń, np. symbolu ucieczki od światła, nieszczęścia i zazdrości, ale także pychy i obłędu. W dawnej Babilonii uznawano je za wcielenie złych duchów, w Grecji i Rzymie – za powiązane z Hadesem. Ale w bajce Ezopa były oznaką mądrości, z powodu świetnego wyczucia przestrzeni po ciemku. W wielu krajach europejskich nietoperz był wcieleniem śmierci i nieszczęść, czarów, magii, zwano go ptakiem diabła, a skrzydła uznawano za atrybut snu. W folklorze fińskim nietoperz był duszą człowieka wylatującą z niego na noc i wracającą za dnia. W folklorze czeskim prawe oko tego zwierzęcia czyniło człowieka niewidzialnym.
W Chinach i Japonii, co wyraźnie widać na znaku złożonym z pięciu splecionych skrzydłami nietoperzy, przynosił ludziom błogosławieństwo niebios, długowieczność i szczęście. Był symbolem nieśmiertelności, zamieszkiwał w jaskiniach połączonych ze światem zmarłych, żyjącym nawet tysiąc lat.
- Sprawy Nauki;
Nietoperze
Powinien być jakiś sposób na ich wypłoszenie lub zniechęcenie do powrotu do naszych mieszkań, które przecież nie są dla nich, lecz dla nas. Ja je z zaciekawieniem obserwuję jak po osiedlu wieczorem latają, ale nie chcę ich mieć w mieszkaniu, a one mieszkają w szybach wentylacyjnych, hałasują i przede wszystkim okropnie śmierdzą. To nie są warunki zgodnego sąsiedztwa, to jest sąsiedztwo uciążliwe. Szyby wentylacyjne nie powinny być przez nie zamieszkiwane, bo nie takie jest ich zadanie. Może znacie jakieś nieinwazyjne sposoby na wypłoszenie tych latających ssaków z szybów wentylacyjnych? Niech sobie mieszkają pomiędzy dachem a stropem, ale nie w otworach wentylacyjnych w mieszkaniu! Mam za sobą kilka nieprzespanych nocy i mam już tego dość! Może ktoś wie czego one nie lubią albo czego unikają? Może jakieś zapachy ich odstraszają, może jakieś emitory dźwięków? Coś co im nie zaszkodzi a tylko ich przegoni?
Jak je wystraszyć żeby skutecznie się wyniosły??