Ssaki (Mammalia) – przedstawiciele królestwa zwierząt, najliczniejsza grupa spośród kręgowców, a jednocześnie najwyżej zorganizowana gromada strunowców. Na świecie występuje ponad 8 tysięcy gatunków ssaków.
Ssaki mają bardzo szeroki zasięg występowania i zasiedlają wszystkie środowiska na Ziemi. Ich morfologia jest bardzo zróżnicowana. Średnia wielkość ssaka odpowiada wielkości szczura. Do najmniejszych ssaków zalicza się zwierzęta pokroju nietoperzy i ryjówek, zaś największym występującym na Ziemi ssakiem jest wieloryb (płetwal błękitny), który osiąga długość 30 metrów i wagę około 150 ton. Ssaki, podobnie jak ptaki, pojawiły się w wyniku ewolucji gadów. Pierwsze żyły w triasie, natomiast pod koniec ery kenozoicznej nastąpił ich intensywny rozwój.
W systematyce ssaki plasują się jak niżej:
Domena: eukarionty
Królestwo: zwierzęta
Podkrólestwo: tkankowce
Typ: strunowce
Gromada: ssaki
Podział ssaków ze względu na przystosowanie do warunków środowiskowych
Ssaki zajmują wszystkie środowiska na kuli ziemskiej. Najwięcej gatunków to ssaki naziemne. Osobną kategorią są ssaki nadrzewne, do których należą głównie gryzonie, torbacze i niektóre drapieżniki. Nietoperze z kolei zajmują środowisko powietrzne. Wyróżniamy poza tym ssaki żyjące w środowisku wodnym.
Czytaj więcej
Cechy charakterystyczne ssaków- owłosiona powierzchnia ciała: jest to cecha charakteryzująca wyłącznie ssaki, ponadto ssaki posiadają też inne wytwory skóry, takie jak rogi, kopyta, łuski, paznokcie czy pazury;
- występowanie gruczołów mlekowych u samic: jest to cecha przystosowawcza, umożliwiająca młodym przetrwanie nawet w trudnych warunkach środowiskowych, w sytuacji braku innego rodzaju pokarmu. Młode po narodzinach są karmione przez samice i odchowywane przez dorosłe osobniki;
- stałocieplność: ssaki potrafią regulować ciepłotę ciała, ich temperatura waha się w granicach 34-40 st. C. Wiąże się z tym kolejna szczególna cecha, mianowicie posiadanie gruczołów potowych, dzięki którym możliwa jest termoregulacja;
- żyworodność: potomstwo rozwija się w ciele matki i po osiągnięciu odpowiedniego etapu rozwoju zostaje wydawane na świat;
- wysoko rozwinięty centralny system nerwowy: ssaki zawdzięczają mu zdolność uczenia się i nabywania odruchów warunkowych;
- siedem kręgów szyjnych w odcinku kręgosłupa oraz dwa kłykcie łączące czaszkę z kręgosłupem;
- płuca o budowie pęcherzykowatej;
- jama ciała ssaków podzielona jest na część brzuszną i piersiową, które oddzielone są od siebie przeponą;
- erytrocyty pozbawione jąder, dzięki czemu mogą transportować więcej tlenu;
- serce zbudowane z dwóch komór i z dwóch przedsionków;
- najlepiej rozwinięte narządy zmysłów to węch i słuch: większość ssaków wyposażona jest w małżowinę uszną, a w uchu środkowym występują trzy kosteczki słuchowe – młoteczek, kowadełko i strzemiączko;
- zróżnicowane uzębienie: zęby ssaków umieszczone są w czaszce w zębodołach, można podzielić je na zęby przedtrzonowe, trzonowe, kły i siekacze;
- posiadanie warg i policzków (za wyjątkiem waleni i stekowców): wargi i policzki służą chwytaniu, rozdrabnianiu, a czasem przechowywaniu pokarmu (torby policzkowe u chomików);
- niektóre ssaki hibernują lub zapadają w odrętwienie zimowe. W świecie ssaków znane jest także zjawisko estywacji, czyli zapadanie w sen letni.
Odżywianie ssaków
Wszystkie ssaki są cudzożywne. Na końcach łańcuchów pokarmowych występują głównie drapieżniki odżywiające się wyłącznie innymi zwierzętami, niekoniecznie mniejszymi od siebie. Wiele gatunków drapieżnych odżywia się jednak również roślinnością, przez co zaliczamy je do ssaków wszystkożernych. Należą do nich np. gryzonie (część), niektóre świniowate czy wiele zwierząt leśnych, takich jak lis oraz niedźwiedź. Pokarmem wyłącznie roślinnym, głównie trawą, odżywiają się z kolei ssaki kopytne, a także wiele gryzoni i zajęczaki. Do osobnych kategorii można zaliczyć nietoperze, żywiące się owadami oraz hieny, których pokarm stanowi padlina.
Poszczególne gatunki ssaków przyporządkowane są do rzędów:
- naczelne: ssaki wysoko rozwinięte, należy do nich człowiek;
- parzystokopytne: koniowate, nosorożce i tapiry;
- nieparzystokopytne: reprezentowane przez 10 rodzin, m.in. świniowate, hipopotamy czy wielbłądowate;
- gryzonie: najliczniejszy rząd ssaków, podzielony na 32 rodziny;
- słoniowate (trąbowce): oprócz słoni należą do nich wymarłe mamuty i mastodonty;
- mrówniki: reprezentowane tylko przez jeden gatunek (mrównik);
- stekowce: najbardziej prymitywny rząd ssaków, należą do nich dziobaki i kolczatkowate;
- zajęczaki: skupione w dwóch rodzinach – zającowatych i szczekuszkowatych;
- łuskowce: skupione w jednej rodzinie, np. pangoliny;
- nietoperze: rząd ten gromadzi prawie 1000 gatunków;
- latawce: lotokoty i latające lemury;
- góralki: rząd małych ssaków kopytnych;
- szczerbaki: mrówkojady, leniwce, pancernik;
- syreny: duże ssaki wodne z rodzin diugonie i manaty;
- drapieżne: najgroźniejsze zwierzęta świata, zaliczamy do nich 250 gatunków;
- walenie: nie są zdolne do poruszania się na lądzie – delfiny, wieloryby, morświny, kaszaloty;
- płetwonogie: ssaki wodne – morsy, foki, uszatki;
- tupajowate; podobne do wiewiórek, ograniczone do jednej rodziny;
- owadożerne: jeże, krety, ryjówki;
- torbacze: należą do nich m.in. kangury, diabły tasmańskie, wombaty, mrówkożery.
Ssaki – pytania i odpowiedzi
Co to są ssaki?
Ssaki to grupa zwierząt kręgowych charakteryzujących się obecnością gruczołów mlekowych (u samic), którymi karmią swoje młode. Dodatkowo, ssaki mają sierść (choć u niektórych jest to tylko w fazie zarodkowej) oraz stałą temperaturę ciała.
Jakie są główne cechy ssaków?
- Gruczoły mlekowe: samice ssaków produkują mleko, którym karmią młode.
- Włosy lub sierść: większość ssaków posiada sierść przez całe życie, choć u niektórych grup (np. delfiny, walenie) jest ona znacznie ograniczona.
- Stała temperatura ciała (endotermia): ssaki utrzymują stałą temperaturę ciała, niezależnie od temperatury otoczenia.
- Trzy kości w uchu środkowym: ssaki posiadają unikalny układ kostny w uchu środkowym, który pozwala na efektywne słyszenie.
- Jądra i macica: samce posiadają jądra, a samice macicę, co pozwala na rozwój zarodka wewnątrz ciała matki.
Jakie ssaki żyją w wodzie?
Do ssaków wodnych należą m.in. wieloryby, delfiny, morświny, foki, morsy i manaty. Ssaki te przystosowały się do życia w wodzie, mając specjalnie rozwinięte narządy i fizjologię.
Czy ssaki mogą latać?
Tak, niektóre ssaki, takie jak nietoperze, potrafią latać. Ich skrzydła są przekształconymi przednimi kończynami, a mechanizm lotu różni się od tego, co obserwujemy u ptaków.
Bibliografia:
- Żuraw, J. (2015). Zwierzęta ssaki. Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Kowalska, J., & Nowak, K. (2011). Mammalia – ssaki. Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Kaczmarek, M. (2019). Ssaków świat: Biologia, systematyka, ekologia. Wydawnictwo „Świat Książki”.
- Sokołowski, T. (2010). Ekologia ssaków. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
- Wróblewska, B., & Cichy, M. (2016). Mammalia – ssaki w Polsce. Wydawnictwo Instytutu Biologii, Uniwersytet Warszawski.
- Nowak, R. M. (1999). Walker’s Mammals of the World (6th ed.). Johns Hopkins University Press.
- Macdonald, D. (2017). The Handbook of Mammals of the World. Lynx Edicions.
- Wilson, D. E., & Mittermeier, R. A. (2011). Handbook of the Mammals of the World: Volume 1: Carnivores. Lynx Edicions.
- Smith, A. T., Xie, Y., & Wilke, P. (2019). Mammals of the World: A Checklist. Princeton University Press.
- Fleming, T. H. (2016). Bat Evolution, Ecology, and Conservation. Springer.
Cechy charakterystyczne ssaków
- owłosiona powierzchnia ciała: jest to cecha charakteryzująca wyłącznie ssaki, ponadto ssaki posiadają też inne wytwory skóry, takie jak rogi, kopyta, łuski, paznokcie czy pazury;
- występowanie gruczołów mlekowych u samic: jest to cecha przystosowawcza, umożliwiająca młodym przetrwanie nawet w trudnych warunkach środowiskowych, w sytuacji braku innego rodzaju pokarmu. Młode po narodzinach są karmione przez samice i odchowywane przez dorosłe osobniki;
- stałocieplność: ssaki potrafią regulować ciepłotę ciała, ich temperatura waha się w granicach 34-40 st. C. Wiąże się z tym kolejna szczególna cecha, mianowicie posiadanie gruczołów potowych, dzięki którym możliwa jest termoregulacja;
- żyworodność: potomstwo rozwija się w ciele matki i po osiągnięciu odpowiedniego etapu rozwoju zostaje wydawane na świat;
- wysoko rozwinięty centralny system nerwowy: ssaki zawdzięczają mu zdolność uczenia się i nabywania odruchów warunkowych;
- siedem kręgów szyjnych w odcinku kręgosłupa oraz dwa kłykcie łączące czaszkę z kręgosłupem;
- płuca o budowie pęcherzykowatej;
- jama ciała ssaków podzielona jest na część brzuszną i piersiową, które oddzielone są od siebie przeponą;
- erytrocyty pozbawione jąder, dzięki czemu mogą transportować więcej tlenu;
- serce zbudowane z dwóch komór i z dwóch przedsionków;
- najlepiej rozwinięte narządy zmysłów to węch i słuch: większość ssaków wyposażona jest w małżowinę uszną, a w uchu środkowym występują trzy kosteczki słuchowe – młoteczek, kowadełko i strzemiączko;
- zróżnicowane uzębienie: zęby ssaków umieszczone są w czaszce w zębodołach, można podzielić je na zęby przedtrzonowe, trzonowe, kły i siekacze;
- posiadanie warg i policzków (za wyjątkiem waleni i stekowców): wargi i policzki służą chwytaniu, rozdrabnianiu, a czasem przechowywaniu pokarmu (torby policzkowe u chomików);
- niektóre ssaki hibernują lub zapadają w odrętwienie zimowe. W świecie ssaków znane jest także zjawisko estywacji, czyli zapadanie w sen letni.
Odżywianie ssaków
Wszystkie ssaki są cudzożywne. Na końcach łańcuchów pokarmowych występują głównie drapieżniki odżywiające się wyłącznie innymi zwierzętami, niekoniecznie mniejszymi od siebie. Wiele gatunków drapieżnych odżywia się jednak również roślinnością, przez co zaliczamy je do ssaków wszystkożernych. Należą do nich np. gryzonie (część), niektóre świniowate czy wiele zwierząt leśnych, takich jak lis oraz niedźwiedź. Pokarmem wyłącznie roślinnym, głównie trawą, odżywiają się z kolei ssaki kopytne, a także wiele gryzoni i zajęczaki. Do osobnych kategorii można zaliczyć nietoperze, żywiące się owadami oraz hieny, których pokarm stanowi padlina.
Poszczególne gatunki ssaków przyporządkowane są do rzędów:
- naczelne: ssaki wysoko rozwinięte, należy do nich człowiek;
- parzystokopytne: koniowate, nosorożce i tapiry;
- nieparzystokopytne: reprezentowane przez 10 rodzin, m.in. świniowate, hipopotamy czy wielbłądowate;
- gryzonie: najliczniejszy rząd ssaków, podzielony na 32 rodziny;
- słoniowate (trąbowce): oprócz słoni należą do nich wymarłe mamuty i mastodonty;
- mrówniki: reprezentowane tylko przez jeden gatunek (mrównik);
- stekowce: najbardziej prymitywny rząd ssaków, należą do nich dziobaki i kolczatkowate;
- zajęczaki: skupione w dwóch rodzinach – zającowatych i szczekuszkowatych;
- łuskowce: skupione w jednej rodzinie, np. pangoliny;
- nietoperze: rząd ten gromadzi prawie 1000 gatunków;
- latawce: lotokoty i latające lemury;
- góralki: rząd małych ssaków kopytnych;
- szczerbaki: mrówkojady, leniwce, pancernik;
- syreny: duże ssaki wodne z rodzin diugonie i manaty;
- drapieżne: najgroźniejsze zwierzęta świata, zaliczamy do nich 250 gatunków;
- walenie: nie są zdolne do poruszania się na lądzie – delfiny, wieloryby, morświny, kaszaloty;
- płetwonogie: ssaki wodne – morsy, foki, uszatki;
- tupajowate; podobne do wiewiórek, ograniczone do jednej rodziny;
- owadożerne: jeże, krety, ryjówki;
- torbacze: należą do nich m.in. kangury, diabły tasmańskie, wombaty, mrówkożery.
Ssaki – pytania i odpowiedzi
Co to są ssaki?
Ssaki to grupa zwierząt kręgowych charakteryzujących się obecnością gruczołów mlekowych (u samic), którymi karmią swoje młode. Dodatkowo, ssaki mają sierść (choć u niektórych jest to tylko w fazie zarodkowej) oraz stałą temperaturę ciała.
Jakie są główne cechy ssaków?
- Gruczoły mlekowe: samice ssaków produkują mleko, którym karmią młode.
- Włosy lub sierść: większość ssaków posiada sierść przez całe życie, choć u niektórych grup (np. delfiny, walenie) jest ona znacznie ograniczona.
- Stała temperatura ciała (endotermia): ssaki utrzymują stałą temperaturę ciała, niezależnie od temperatury otoczenia.
- Trzy kości w uchu środkowym: ssaki posiadają unikalny układ kostny w uchu środkowym, który pozwala na efektywne słyszenie.
- Jądra i macica: samce posiadają jądra, a samice macicę, co pozwala na rozwój zarodka wewnątrz ciała matki.
Jakie ssaki żyją w wodzie?
Do ssaków wodnych należą m.in. wieloryby, delfiny, morświny, foki, morsy i manaty. Ssaki te przystosowały się do życia w wodzie, mając specjalnie rozwinięte narządy i fizjologię.
Czy ssaki mogą latać?
Tak, niektóre ssaki, takie jak nietoperze, potrafią latać. Ich skrzydła są przekształconymi przednimi kończynami, a mechanizm lotu różni się od tego, co obserwujemy u ptaków.
Bibliografia:
- Żuraw, J. (2015). Zwierzęta ssaki. Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Kowalska, J., & Nowak, K. (2011). Mammalia – ssaki. Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Kaczmarek, M. (2019). Ssaków świat: Biologia, systematyka, ekologia. Wydawnictwo „Świat Książki”.
- Sokołowski, T. (2010). Ekologia ssaków. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
- Wróblewska, B., & Cichy, M. (2016). Mammalia – ssaki w Polsce. Wydawnictwo Instytutu Biologii, Uniwersytet Warszawski.
- Nowak, R. M. (1999). Walker’s Mammals of the World (6th ed.). Johns Hopkins University Press.
- Macdonald, D. (2017). The Handbook of Mammals of the World. Lynx Edicions.
- Wilson, D. E., & Mittermeier, R. A. (2011). Handbook of the Mammals of the World: Volume 1: Carnivores. Lynx Edicions.
- Smith, A. T., Xie, Y., & Wilke, P. (2019). Mammals of the World: A Checklist. Princeton University Press.
- Fleming, T. H. (2016). Bat Evolution, Ecology, and Conservation. Springer.
