Przewodnik po Biebrzańskim Parku Narodowy – praktyczne wskazówki i ekoturystyka
Największy park narodowy w Polsce jest domem unikalnych w skali całej Europy torfowisk, których ekologiczna rola jest nie do przecenienia. Biebrzański Park Narodowy (BbPN) można przemierzać piechotą, na rowerze i w kajaku, a szczęśliwcy natkną się po drodze na łosia, która tylko przypadkiem nie jest ambasadorem parku (wcześniej „zarezerwował” go Park Kampinoski.) Szlaki wodne i lądowe tchną tu spokojem, którego próżno szukać w innych miejscach kraju.
- Biebrzański Park Narodowy – podstawowe fakty
- Ochrona przyrody w Biebrzańskim Parku Narodowym
- Najlepsze szlaki turystyczne w BbPN
- Flora BbPN
- Fauna BbPN
- Bezpieczeństwo w Biebrzańskim Parku Narodowym
- Praktyczne informacje dla odwiedzających BbPN
- Ciekawostki o Biebrzańskim Parku Narodowym
- Ekoturystyka w Biebrzańskim Parku Narodowym – szanuj mokradła!
- Biebrzański Park Narodowy – najczęściej zadawane pytania
Biebrzański Park Narodowy – podstawowe fakty
Biebrzański Park Narodowy położony jest na terenie województwa podlaskiego i zajmuje powierzchnię 592,23 km2. Ze wschodu dotyka niemal granicy z Białorusią, od północy ogranicza go Pojezierze Ełckie. Łącznie w jego granicach znajduje się niemal cała pradolina Biebrzy, a dokładnie aż 155 km biegu rzeki tworzącej liczne, malownicze meandry. W granicach parku wytyczono osiem enklaw wyjętych spod ochrony – tworzą je łąki, pola oraz wsie. Siedziba park znajduje się Osowcu-Twierdzy.
Tutejsze torfowiska, znane jako Bagna Biebrzańskie, zajmują ponad 59 tys. ha i należą do największych w Europie. Na południu parku (w tzw. Basenie Południowym) tworzą pas o szerokości aż 12-15 km z podłożem z piasku, żwiru oraz iłu; na północy sięgają morenowych wzgórz. Ich znaczenie jest nie do przecenienia w obliczu masowego zanikania i wysuszania torfowisk oraz terenów podmokłych – dla wielu gatunków ptaków wędrownych to ostatnia taka ostoja podczas długich wędrówek. Dodatkowo, Bagna Biebrzańskie są doskonałym pochłaniaczem dwutlenku węgla, zatrzymując go w sobie na długie lata.
Bagno Ławki, fot. Jerzy Opioła, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Ochrona przyrody w Biebrzańskim Parku Narodowym
W 1995 r. BbPN wpisany został na listę Konwencji Ramsarskiej – o obszarach wodno-błotnych o znaczeniu międzynarodowym – w szczególności jako środowisko życia ptactwa wodnego. Dolina Biebrzy figuruje również w klasyfikacji BirdLife International jako ostoja o randze europejskiej. Dodatkowo w 2004 r. w parku ustanowiono dwa obszary ochrony Natura 2000 – dla siedlisk przyrodniczych (Dolina Biebrzy) oraz dla ptaków i ich siedlisk (Ostoja Biebrzańska).
Aby zachować swe unikalne walory przyrodnicze, BbPN wymaga od odwiedzających poszanowania podstawowych zasad ochrony przyrody. Najważniejszą jest poruszanie się wyłącznie po wyznaczonych szlakach. Jest to szczególnie istotne na terenach podmokłych, przez które wiodą specjalnie wytyczone kładki – schodzenie poza nie grozi uszkodzeniem delikatnej struktury siedlisk.
Poza tym ruch turystyczny dozwolony jest jedynie od świtu do zmierzchu, a noclegi i biwakowanie są dozwolone wyłącznie w wyznaczonych miejscach. Na terenie parku znajdują się pola namiotowe: Grzędy, „Bóbr” – Osowiec-Twierdza oraz Biały Grad. W tym ostatnim biwakowanie jest dozwolone dopiero od 1 lipca.
Dodatkowo regulamin parku przewiduje, że szlaki piesze, wodne, rowerowe, konne i biegowe, a także ścieżki edukacyjne mogą być tymczasowo zamykane z powodu lęgów ptaków, okresów godowych łosi i jeleni oraz zagrożenia pożarowego. Odwiedzający są zobowiązani do wyrzucania śmieci wyłącznie do koszy, w przypadku ich braku do zabierania ich ze sobą. Na terenie parku obowiązuje też zakaz nęcenia i dokarmiania zwierząt, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb (specjalnie wyznaczone strefy i okresy). Wprowadzanie psów jest możliwe wyłącznie na wybranych trasach i tylko na smyczy od długości nieprzekraczającej 1,5 m.
Rezerwat „Czerwone Bagno” w BbPN, źródło: Jerzy Opioła, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Najlepsze szlaki turystyczne w BbPN
Na zwiedzających w BbPN czeka 100 km szlaków pieszych, 15 ścieżek edukacyjnych oraz 4 ścieżki biegowe. Do najpopularniejszych tras spacerowych należą:
- Ścieżka edukacyjna „Kładka” wiodąca z Osowca Twierdzy obok wież widokowych oraz XIX-wiecznej carskiej twierdzy Fort II (2,2 km);
- Ścieżka edukacyjna „Czerwone Bagno” prowadząca po kładkach nad torfowiskiem niskim i wysokim aż do Obszaru Ochrony Ścisłej „Czerwone Bagno” (1 km);
- Zielony szlak Grzędy – Kłycek wiodący od leśniczówki przez wydmy i obok zagrody konika polskiego (7 km);
- Szlak Barwik prowadzący od miejscowości Dobarz przez groblę otoczoną turzycowiskami; z wieżą widokową i platformą obserwacyjną (2,5 km);
- Długa Luka mająca postać kładki wiodącej od Carskiej Drogi w głąb największego kompleksu torfowisk niskich – obszar wyjątkowo cenny botanicznie (400 m);
- Czerwony szlak z Goniądza do Rudy przecinający dolinę Biebrzy, kilka wsi, kompleks leśny, wzniesienie mineralne z wieżą widokową oraz martwe koryto rzeki Ełk (29 km).
Biebrzański Park Narodowy można też zwiedzać na rowerze w ramach wyznaczonych szlaków. Szczególnie polecana jest trasa szlakiem żółtym, od Wizny do Goniądza (64,3 km) oraz pętla prowadząca z Trzciannego przez malownicze lasy i torfowiska (20 km). Na dwóch kółkach można też przejechać z Rajgrodu do uroczyska Nowy Świat. Przez BbPN wiedzie też mierzący ponad 2 tys. km szlak rowerowy Green Velo.
Miłośnicy kajaków mogą biebrzańską przyrodę podziwiać bezpośrednio z wody. Spływy zaczynają się zwykle w Kolonii Haki lub Rogożynku i mogą wieść aż 153 km do Wiznej, na prawym brzegu Narwi. Na pokonanie tej odległości potrzeba zwykle ok. 7-8 dni. Kto nie ma tyle czasu, może ograniczyć się do najatrakcyjniejszej części Basenu Południowego – trasę ze Sztabina do Brzostowa pokonuje się w jeden dzień ze względu na brak miejsc biwakowych.
Ponadto w BbPN wytyczono 100-kilometrowy szlak konny wiodący od miejscowości Kozińce aż do Puszczy Augustowskiej. Przecina się on z kilkoma innymi szlakami konnymi, co ułatwia znalezienie optymalnej trasy. Miłośnicy ptaków również nie będą zawiedzeni – ornitologiczne perełki Biebrzy można podziwiać z licznych platform i wież widokowych znajdujących się m.in. na trasie Bagno Ławki oraz na szlaku Szuszalewo-Nowy Lipsk, gdzie przygotowano też specjalną czatownię.
Mapa szlaków w BbPN; źródło: Biebrzański Park Narodowy, https://archiwum2.biebrza.org.pl/63,szlaki-piesze
Flora BbPN
Kotlina Biebrzańska uformowana została w czasie ostatniego zlodowacenia i to właśnie topniejącemu lodowcowi zawdzięcza swą niezwykle różnorodną szatę roślinną. Na terenie parku znajduje się 900 gatunków roślin naczyniowych, w tym 90 objętych ochroną całkowitą. Do reliktów glacjalnych zalicza się przede wszystkim brzozę niską, wierzbę lapońską i wełnianeczkę alpejską. Charakterystyczne siedliska wodno-błotne i torfowiska są domem dla takich cennych gatunków jak turzyca strunowa i życicowa, skalnica torfowiskowa, borówka bagienna, gnidosz królewski, żurawina błotna czy bagno zwyczajne.
Wśród najrzadszych gatunków BbPN narodowego wymienia się storczyki (m.in. obuwik pospolity, storczyk krwisty czy kruszczyk rdzawoczerwony) oraz owadożerne rosiczki (rosiczka długolistna i rosiczka okrągłolistna), jak również tłustosza zwyczajnego, widłaka wrońca czy szachownicę kostkowatą. Nie brakuje również ciekawych gatunków mszaków, bujnych szuwarów oraz kompleksów leśnych, w których dominują świerki, skarlałe sosny i olsze czarne.
Obuwik pospolity – rzadki gatunek storczyka występujący w BbPN, źródło: No machine-readable author provided. Johan N assumed (based on copyright claims)., Public domain, via Wikimedia Commons
Owadożerna rosiczka okrągłolistna spotykana jest na obszarze Czerwonego Bagna, źródło: Alan Rockefeller, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Fauna BbPN
Biebrzański Park Narodowy jest ornitologicznym rajem. Łącznie zaobserwowano tu 302 gatunki ptaków, spośród których 189 gatunków gniazduje nad Biebrzą. Do tych ostatnich należą m.in. dwa największe polskie ptaki drapieżne – orzeł przedni spotykany na Czerwonym Bagnie oraz bielik gnieżdżący w Basenie Południowym.
Na emblematu parku znajduje się jednak batalion – średniej wielkości ptak wędrowny z rodziny bekasowatych chętnie odpoczywający na mokradłach. Do wodolubnych gatunków lęgowych Doliny Biebrzy należą również m.in. dubelt, kszyk, biegus zmienny, rybitwa białoskrzydła, sowa błotna oraz wodniczka, dla której BbPN jest największą ostoją na świecie. Cierpliwi ornitolodzy mogą też zaobserwować orliki grubodziobe, żurawie, kropiatki, a nawet cietrzewie.
Poza tym Biebrzański Park Narodowy jest największą w Polsce ostoją łosia – naliczono tu aż 400 sztuk. Te ogromne ssaki co do zasady nie są niebezpieczne, ale mają tendencję przechodzić przez drogi przecinające park, a zderzenia są częste i bywają tragiczne dla obu stron. Z tego względu po drogach znajdujących się na terenie BbPN należy przejeżdżać powoli (max. 50 km/h), zachowując wyjątkową czujność zwłaszcza w godzinach porannych i wieczornych.
Poza łosiami w dzikich ostojach nad Biebrzą skrywają się również wilki, bobry, jelenie, sarny, dziki, zające, wydry, jenoty, kuny leśne oraz gronostaje. Zwierzęta te unikają spotkań z człowiekiem, ale ciekawym dowodem ich obecności są np. liczne żeremia. W wodach parku występuje też 36 gatunków ryb, włącznie ze szczupakami, sumami i minogiem ukraińskim oraz 18 gatunków płazów i gadów, w tym żaba jeziorowa, żaba śmieszka czy ropucha paskówka, ale także jadowita żmija zygzakowata.
Batalion w locie, fot. DennisJacobsen/envato
Łoś, fot. wirestock/envato
Bezpieczeństwo w Biebrzańskim Parku Narodowym
BbPN jest parkiem przyjaznym rodzinom z dziećmi i nie stwarza poważnego zagrożenia dla zwiedzających, którzy przestrzegają regulamin. Wiele szlaków w okresie wiosennym i jesiennym jest jednak trudnych do przebycia ze względu na częściowe podtopienie. Na tereny bagienne powinni wybierać się więc tylko dobrzy piechurzy, wyposażeni w nieprzemakalne obuwie oraz stosowną do warunków meteorologicnych odzież. Na stronie głównej parku znajdują się aktualne informacje na temat zamknięcia poszczególnych szlaków, w tym wodnych, jak również miejscowa prognoza pogody.
Na wycieczkę w Dolinę Biebrzy na pewno warto też wziąć ze sobą moskitierę lub repelent na owady, nakrycie głowy, akcesoria pierwszej pomocy oraz lornetkę, która ułatwi obserwację zwierząt z wież widokowych i platform. Paradoksalnie wiele szlaków najłatwiej jest pokonać mroźną zimą, gdy podmokłe obszary są zamarznięte. Przy odpowiedniej ilości śniegu w parku wytyczane są trasy dla narciarzy biegowych – dla własnego bezpieczeństwa nie należy nigdy z nich schodzić.
Na obszarze parku znajduje się twierdza Osowiec. Oglądać ją można jedynie z wytyczonych ścieżek edukacyjnych („Kładka”, „Góra Skrobla”, „Wokół Fortu IV”). Wchodzenie do obiektów jest niebezpieczne z uwagi na ich stan techniczny i może być zagrożeniem dla zdrowia i życia.
Poza tym zagrożenie podczas wycieczek po parku może wynikać z odwodnienia, kolizji na publicznych drogach parku, padających drzew, nierówności terenu, prowadzonych prac leśnych, spożycia lub dotknięcia niebezpiecznych gatunków roślin, śliskiej nawierzchni oraz niewypałów, które mogą znajdować się na odległych terenach parku.
W przypadku spotkania dzikiego zwierzęcia, w szczególności samicy z młodymi, należy się powoli oddalić bez odwracania się plecami. Natomiast w razie ukąszenia przez żmiję zygzakowatą należy natychmiast zadzwonić po pomoc, ranę polać wodą, a kończynę unieruchomić w oczekiwaniu na ratowników. Numer ratunkowy do straży BbPM: +48 606 634 795
Pozostałości twierdzy Osowiec w BbPN, źródło: Bazie, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons
Praktyczne informacje dla odwiedzających BbPN
Wejście na teren parku wymaga wykupienia biletu w cenie 5 i 10 zł na dzień (ulgowy i normalny). Oddzielne karty wstępu sprzedawane są na szlaki lądowe, a oddzielne na szlaki wodne. Z opłat zwolnione są dzieci do lat 7, posiadacze Karty Dużej Rodziny oraz mieszkańcy okolicznych miejscowości.
Odrębnej opłacie podlega wydanie zezwolenia na organizację spływu kajakowego w okresie od 1 stycznia do 30 czerwca na odcinku Osowiec-Brzostowo. Dzienny limit w tym okresie wynosi 25 osób. Ponadto w parku można nabyć licencję wędkarską na okresy od 1 dnia do 1 roku, zarówno na łowienie z brzegu, jak i z łodzi.
Bilety wstępu można kupić na specjalnej platformie internetowej eparki.pl, płacąc przelewem lub osobiście. Sprzedażą zajmują się siedziba parku w Osowcu Twierdzy (otwarta w sezonie w godz. 8-17), Punkt Informacji Turystycznej w Grzędach (7.30-15.30) oraz wybrane sklepy i kwatery agroturystyczne m.in. w Goniądzu, Lipsku i Sztabinie.
Do BbPN można dojechać pociągiem wysiadając na stacji PKP Osowiec, która znajduje się 200 m od siedziby parku. W Osowcu-Twierdzy zatrzymuje się również autobus PKS. Najważniejszym węzłem transportowym w okolicy jest położony w odległości 54 km Białystok, skąd kursują autobusy do różnych miejscowości w obrębie parku. Kto wybierze się nad Biebrzę autem może zaparkować:
- w Osowcu-Twierdzy, obok siedziby BbPN;
- w Barwiku;
- w Lipsku;
- w Osowcu;
- na południe od miejscowości Gugny.
Większość szlaków w BbPN nie jest przystosowana do potrzeb osób niepełnoprawnych. Istnieją jednak drogi publiczne, po których mogą poruszać się auta, a które oferują piękne widoki na biebrzańską przyrodę. Najpopularniejsza z nich jest Droga Carska, czyli 35-kilometrowa szosa łącząca Twierdzę-Ostrowiec ze Strękową Górą – nieoficjalnie nazywa się ją Łosiostradą z uwagi na spore szansę ujrzenia jednego w rogatych mieszkańców parku.
Uwaga: Grupy zwiedzających liczące powyżej 7 osób zobowiązane są korzystać z opieki przewodnika podczas wycieczki po parku.
Spływ kajakowy Biebrzą Biebrza24, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Ciekawostki o Biebrzańskim Parku Narodowym
Już w latach międzywojennych w województwie podlaskim powstały dwa rezerwaty – Czerwone Bagno oraz Grzędy. Pod koniec lat 80. objęto je zasięgiem Biebrzańskiego parku Krajobrazowego, który w 1993 r. doczekał się statusu parku narodowego. Tak też rozpoczęły się pracę nad ochroną Bagien Biebrzańskich i adaptacji ich do potrzeb zwiedzających.
W 2020 r. wskutek wypalania traw w okresie suszy doszło do rozwoju pożaru, który strawił prawie 10% powierzchni parku. Akcja gaśnicza trwała tydzień i kosztowała 8 mln złotych. Niestety, zdarzenie doprowadziło do spadku populacji 14 gatunków ptaków. Obecnie BbPN prowadzi kampanię informacyjną „STOP pożarom”, której cele jest prewencja podobnych wypadków w przyszłości. Wypalanie traw jest na terenie parku surowo wzbronione.
Warto przy tym podkreślić, że Dolina Biebrzy jest nie tylko perełką przyrodniczą, ale także regionem zamieszkiwanym już od XIII w. Osiedlający się tu Jaćwingowie i Połekszanie trudnili się myślistwem, rybołówstwem i pasterstwem – na zlewanych regularnie łąkach pasły się ogromne stada koni, owiec i krów. Archeolodzy znaleźli na terenach parku ślady kultury łużyckiej i janisławickiej. Od późnego średniowiecza na Biebrzy organizowano też spław drewna oraz produktów leśnych, m.in. miodu.
Dziś BbPN jest współorganizatorem Targów Produktu Lokalnego, które mają utrwalić miejscowe tradycje, wciąż jeszcze pielęgnowane w podlaskich gminach. W szczególności renomą cieszą się nadbiebrzańskie hafty, pisanki, plecionki, rzeźby, a także pieczywo obrzędowe.
Ścieżka przyrodnicza Szuszalewo-Nowy Lipsk, źródło: Jerzy Opioła, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Ekoturystyka w Biebrzańskim Parku Narodowym – szanuj mokradła!
Biebrzański Park Narodowy jest atrakcyjny przez cały rok, choć w poszczególnych okresach jego zwiedzanie może być utrudnione z powodu wylewów i podtopień. Lokalne bogactwo przyrodnicze i krajobrazowe jest ewenementem w skali Polski i zasługuje na odwiedziny, pod warunkiem odpowiedzialnego podejścia. A BbPN jest turystom bardzo przyjazny i pozwala nie tylko na obserwację fauny i flory, ale także połów ryb i zbieranie grzybów w ściśle określonych obszarach. Możliwość tą warto uszanować bez nadużyć.
Ekoturystyka to pomysł na zwiedzanie najpiękniejszych zakątków parku, bez pozostawiania po sobie jakiegokolwiek śladu. Jak ją realizować? Najlepiej pieszo, kajakiem lub rowerem, dbając o to, aby nie wyrządzić żadnych zniszczeń. Zachowanie ciszy podczas spacerów i spływów to wyraz szacunku dla rodzimych mieszkańców Doliny Biebrzy, od których dobrobytu i sukcesu w rozmnażaniu zależy przyszłość tej unikalnej krainy.
Nie tylko więc nie śmiećmy, ale swoje odpadki zabierajmy ze sobą, a potem segregujmy. Kupujmy lokalne warzywa i owoce, a podczas pobytu na polu namiotowym czy miejscu biwakowym starajmy się pozostawić je w niezmienionym stanie. Spotkanie z łosiem, bobrem czy żurawiem to oczywiście olbrzymia gratka, ale pamiętajmy, aby nie robić nic, co mogłoby te zwierzęta wystraszyć lub im w jakikolwiek sposób zaszkodzić. Idealny obserwator w przyrodzie to taki, którego nie słyszeć i nie widać!
Biebrzański Park Narodowy – najczęściej zadawane pytania
Gdzie znajduje się Biebrzański Park Narodowy?
Park leży w północno-wschodniej Polsce, w województwie podlaskim, w dolinie rzeki Biebrzy.
Jakie zwierzęta można spotkać w Biebrzańskim Park Narodowym?
Najbardziej znane są: łosie, bobry, wydry, wilki i rysie (rzadziej), ponad 270 gatunków ptaków, m.in. batalion, orlik grubodzioby, bocian czarny.
Czy można zwiedzać Biebrzański Park Narodowy samodzielnie?
Tak, wiele szlaków i ścieżek edukacyjnych jest dostępnych bez przewodnika. Jednak niektóre obszary wymagają specjalnych zezwoleń lub obecności przewodnika.
Co jest symbolem Biebrzańskiego Parku Narodowego?
Logo Biebrzańskiego Parku Narodowego przedstawia sylwetkę bataliona – jednego z kluczowych gatunków ptaków lęgowych występujących na tym terenie.
Opublikowany: 31 października, 2024 | Zaktualizowany: 13 maja, 2025
- Biebrzański Park Narodowy; https://bbpn.gov.pl/, 11/10/2024;
- „Biebrzański Park Narodowy” Polskie Parki Narodowe; https://zpppn.pl/biebrzanski-park-narodowy-pl/park, 11/10/2024;
- „Biebrzański Park Narodowy” strona archiwalna, https://archiwum2.biebrza.org.pl/98, 11/10/2024;
- „Wstępna charakterystyka geologiczna i paleobotaniczna mokradła w Kopytkowie na tle analizy współczesnych warunków wodnych i szaty roślinnej (dolina Biebrzy, NE Polska)” Maciej Ziułkiewicz i in., https://www.researchgate.net/;
- publication/312053983_Preliminary_geological_and_palaeobotanical_description_of_the_Kopytkowo_swamp_in_relation_to_the_analysis_of_contemporary_water_conditions_and_vegetation_Biebrza_River_valley_NE_Poland, 11/10/2024;
