Przewodnik po Magurskim Parku Narodowym: Praktyczne wskazówki i ekoturystyka
Magurski Park Narodowy (MPN) to jeden z największych i najmłodszych parków narodowych w Polsce, który w 2025 roku obchodzi 30-lecie swojego istnienia. Położony pomiędzy Karpatami Zachodnimi a Wschodnimi, jest idealnym miejscem dla miłośników dziewiczej przyrody, lasów i malowniczych krajobrazów niższych pasm górskich. MPN to także cenne świadectwo kultury Łemków, stanowiąc niezapomnianą podróż w głąb historii i tradycji tego regionu. Odkryj piękno Magurskiego Parku Narodowego i jego niezwykłą bioróżnorodność.
- Magurski Park Narodowy – podstawowe fakty
- Ochrona przyrody w Magurskim Parku Narodowym
- Najlepsze szlaki turystyczne MPN
- Flora MPN
- Fauna MPN
- Bezpieczeństwo w Magurskim Parku Narodowym
- Praktyczne informacje dla odwiedzających MPN
- Ciekawostki o Magurskim Parku Narodowym
- Ekoturystyka w Magurskim Parku Narodowym
Magurski Park Narodowy – podstawowe fakty
Magurski Park Narodowy położony jest na granicy między województwem małopolskim i podkarpackim i obejmuje swoim zasięgiem obszar Beskidu Niskiego. Aortą tego mierzącego 194,39 km2 obszaru (z otuliną o powierzchni 229,69 km2) jest rzeka Wisłoka, która wypływa ze źródła na stoku Dębiego Wierchu. Krajobraz urozmaicają liczne górskie potoki, dawne pastwiska i sady oraz łąki. 95% powierzchni parku porastają gęste lasy i zarośla obejmujące bardzo rzadkie w Karpatach jaworzyny. Najwyższym wzniesieniem jest szczyt Wątkowa o wysokości 845,94 m n.p.m. Obszary powyżej 700 m n.p.m. stanowią jednak zaledwie nieco ponad 4% powierzchni parku – ogromna większość, czyli ponad 65%, położona jest w pasie od 501 do 700 m n.p.m.
Pod względem geologicznym MPN jest tworem stosunkowo młodym, pochodzącym z okresu górnej kredy i trzeciorzędu. Płaszczowina magurska składa się głównie ze spiętrzonych fałd piaskowców i łupków – to w nich powstała osuwiskowa Jaskinia Mroczna, której korytarze łącznie mierzą aż 175 m.
Cmentarz na leśnym terenie Magurskiego Parku Narodowego, fot. Jakub Syrek, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons
Ochrona przyrody w Magurskim Parku Narodowym
Ponad 12% powierzchni MPN objęte jest ochroną ścisłą. Obejmuje ona obszary Magura Wątkowska, Kamień i Zimna Woda, a dodatkowo również rezerwat skalny Kornuty. Ten ostatni tworzą ciekawie ukształtowane skały i jaskinie szczelinowe. Dalsze 87% powierzchni parku objęte jest ochroną ścisłą.
Cały teren parku znalazł się również pod ochroną sieci Natura 2000 w ramach specjalnego obszaru ochrony siedlisk „Ostoja Magurska” oraz obszaru specjalnej ochrony ptaków „Beskid Niski”. Aby zapewnić naturalną homeostazę lokalnym gatunkom wprowadzono ścisły regulamin korzystania z parku. Umożliwia on uprawianie turystyki pieszej, konnej i rowerowej z następującymi zastrzeżeniami:
- wstęp na teren parku jest możliwy wyłącznie od świtu do zmierzchu;
- turyści mogą poruszać się wyłącznie po wyznaczonych szlakach (dla rowerzystów są to szlaki rowerowe oraz drogi publiczne);
- wycieczki grupowe mogą odbywać się wyłącznie pod opieką licencjonowanego przewodnika i nie mogą przekraczać 50 osób;
- zabronione jest niszczenie roślin, płoszenie i zabijanie zwierząt, zbieranie owoców i grzybów z wyjątkiem wyznaczonych miejsc;
- palenie ognisk i wyrobów tytoniowych jest dopuszczalne wyłącznie w oznaczonych miejscach;
- psów nie można wprowadzać na obszary objęte ochroną ścisłą i czynną.
Zabronione jest też śmiecenie, a ponieważ ze względu na dobro zwierząt wzdłuż szlaków MPN nie ma koszów na odpadki, wszystkie śmieci, opakowania, itd. turyści muszą zabrać ze sobą. Na obszarze parku obowiązuje też zakaz uprawiania sportów lotniarskich oraz przelotów dronami.
Wodospad Magurski, źródło: Korona b, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Najlepsze szlaki turystyczne MPN
Na terenie MPN wyznaczono łącznie ponad 140 km szlaków pieszych. Najdłuższym z nich jest szlak zielony mierzący 41,5 km i prowadzący z Wapiennego do Ożennej. Na trasie znajdują się m.in. szczyty Mały Ferdel i Ferdel, a także rezerwat Kornuty – jedna z największych atrakcji parku. W dalszej części szlaku, którą można realizować niezależnie, znajduje się położony 40 min. od Folusza Wodospad Magurski, a także ciekawe miejscowości Krempna i Żydowskie oraz zapewniający piękne widoki szczyt Wysokie (658 m n.p.m.).
Inne ciekawe szlaki w MPN obejmują:
- szlak czerwony (20,5 km) – główny szlak beskidzki wiodący w obrębie parku z Wołowca do Kątów przez szczyt Magura (829 m n.p.m.) i górę Kolanin (705 m n.p.m);
- szlak niebieski im. Kazimierza Pułaskiego (24,5 km) z Radocyny wzdłuż granicy ze Słowacją; po drodze na szczycie Baranie znajduje się wieża widokowa;
- szlak żółty z Kempnej do Bartnego (17,6 km) oferujący piękne widoki na dolinę Wisłoki i prowadzący przez mogiłę żydowską oraz zabytkową cerkiew w Kotani;
- ścieżka przyrodnicza Kiczera im prof. Jana Rafińskiego (2,5 km) prowadząca z Żydowskiego przez łagodne stoki – idealna dla rodzin z dziećmi;
- ścieżka przyrodniczo – kulturowa Świerzowa Ruska (4 km) ze Świątkowej Wielkiej do Majdanu, prowadząca przez tereny dawnej łemkowskiej wsi.
Na rowerzystów czekają specjalnie wyznaczone trasy, spośród których na uwagę zasługuje na pewno czerwony szlak z Jasła do Ożennej (25 km) oraz drugi czerwony prowadzący od przełęczy Długa przez Krempną do Jaślisk i będący częścią Głównego Karpackiego Szlaku Rowerowego. Dodatkowo przez MPN przebiega 16-kilometrowy odcinek Transbeskidzkiego Szlaku Konnego z Nieznajowej do Olchowca.
Warto też wspomnieć o możliwości zwiedzania Doliny Ciechani, uważanej za najpiękniejszy zakątek Beskidu Niskiego. Przez długie lata zamknięta dla ruchu turystycznego obecnie udostępniana jest wyłącznie w weekendy od połowy czerwca do końca września. Zwiedzanie możliwe jest wyłącznie po uprzedniej rezerwacji i tylko pod opieką pracownika parku. Cała trasa zajmuje ok. 4 godzin.
Schemat szlaków turystycznych w MPN; źródło: https://mpn.gov.pl/
Flora MPN
Za szczególnie cenne siedliska parku wskazuje się m.in. pionierską roślinność na kamieńcach górskich potoków, bogate florystycznie górskie i niżowe murawy bliźniczkowe, a także jaworzyny i lasy klonowo-lipowe, olszyny górskie oraz łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe. Na uwagę zasługują również buczyny karpackie, w których szerzy się kostrzewa górska, a na terenach wilgotnych czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum) i miesiącznica trwała (Lunaria rediviva).
W tym bogatym krajobrazie przyrodniczym nie brakuje ciekawych gatunków roślin naczyniowych, takich jak uroczy chaber miękkowłosy (Centaurea mollis), należący do storczyków buławnik wielkokwiatowy (Cephalanthera damasonium), rzadka i chroniona cebulica dwulistna (Scilla bifolia) czy okazała storczyca kulista (Traunsteinera globosa). Łącznie na terenie parku występuje 27 gatunków objętych ochroną ścisłą.
Bardzo ciekawa jest również lokalna mykobiota – pośród ponad 670 gatunków grzybów w MPN aż 172 ma charakter chroniony, rzadki i wymierający. To jedyne w Polsce miejsce występowania karwistoborowika świerkowo-jodłowego (Rubroboletus rubrosanguineus) oraz siedlisko tak rzadkich gatunków jak odgiętka wetlińska (Lignomyces vetlinianus) czy czarny, galaretowaty korzak różnokształtny (Diplocarpa irregularis).
Siedlisko chabra miękkowłoskiego w Magurze Wilkowickiej, źródło: Jerzy Opioła, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Kwiat storczycy kulistej, źródło: I, Selso, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Fauna MPN
W gęstych lasach Magurskiego Parku Narodowego skrywa się 55 gatunków ssaków. Za najcenniejsze uważa się niedźwiedzia brunatnego (Ursus arctos), rysia (Lynx lynx) oraz żbika (Felis sylvestris) – ten ostatni w Polsce ostał się już tylko w Karpatach. Poza tym gatunkiem priorytetowym jest wilk (Canis lupus), którego lokalna populacja nie przekracza 20 osobników. Inne ciekawe ssaki, które upodobały sobie podmokłe tereny parku to łoś (Alces alces), wydra (Lutra lutra) i bóbr (Castor fiber). Ponadto obserwuje się tutaj 9 gatunków ssaków owadożernych, 17 gatunków gryzoni oraz 10 gatunków nietoperzy hibernujących głównie w parkowych jaskiniach.
Symbolem MPN jest orlik krzykliwy (Clanga pomarina), drugi najliczebniejszy po myszołowie (Buteo buteo) ptak drapieżny. Spotkać tu można również 8 z 9 polskich gatunków sów, w tym szlachetnego puchacza (Bubo bubo). Inne osobliwości magurskiej awifauny to m.in. rzadki w Polsce dzięcioł trójpalczasty (Picoides tridactylus), bocian czarny (Ciconia nigra), derkacz (Crex crex) oraz kochający górskie strumienie pluszcz (Cinclus cinclus).
Poza tym w parku występuje wszystkich polskich 5 gatunków płazów ogoniastych, 4 płazów bezogonowych, w tym zagrożona wyginięciem żaba zwinka (Rana dalmatina) oraz 5 gatunków gadów, łącznie ze żmiją zygzakowatą (Vipera berus). W lokalnych rzekach i strumieniach dominuje natomiast strzebla potokowa (Phoxinux phoxinus ), ale spotkać można również wpisane do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt piekielnicę (Alburnoides bipunctatus) oraz głowacza pręgopłetwego (Cottus poecilopus).
Orlik krzykliwy jest symbolem parku i drugim najliczniejszym skrzydlatym drapieżcą, źródło: Dominic Sherony, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons
W ostoi MPN pojawiają się niedźwiedzie brunatne, fot. Piotr Krzeslak/Shutterstock
Bezpieczeństwo w Magurskim Parku Narodowym
Dyrekcja MPN przestrzega, że odwiedziny mogą być niebezpieczne dla zdrowia i życia, a każdy turysta musi decyzję o ryzyku powziąć sam. W szczególności zaleca się korzystanie z komunikatów o zagrożeniach publikowanych na stronie parku (https://mpn.gov.pl/) oraz przez Grupę Krynicką i Grupę Bieszczadzką GOPR.
Ryzyko dotyczy możliwości zgubienia się, wyziębienia, upadku, ale także spotkania z niedźwiedziem czy żmiją. Trzymanie się szlaków, korzystanie z mapy i posiadanie przy sobie naładowanego telefonu komórkowego to podstawa bezpieczeństwa. Przed wyjściem na wycieczkę warto uświadomić sobie, że choć MPN nie jest obszarem wysokogórskim, jest tu wiele stromych i wymagających fizycznie podejść, które mogą wyczerpać osoby o słabszej kondycji. Ryzyko stwarzają również korzenie, podmokłe obszary oraz skałki, na które pod żadnym pozorem nie wolno się wdrapywać.
Numery alarmowy do GOPR: 601 100 300 lub 985
Rezerwat skalny Kornuty w MPN, źródło: Jerzy Strzelecki, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons
Praktyczne informacje dla odwiedzających MPN
Wstęp do Magurskiego Parku Narodowego jest płatny wyłącznie w okresie od 1 maja do 31 października. Dzienny bilet kosztuje 8 zł (ulgowy 4 zł), ale do nabycia są również karnety na 4 dni. Bilety można kupić online na stronie eParki.pl, w Ośrodku Edukacyjno-Muzealnym im. J.Szafrańskiego w Krempnej oraz tuż u szlaków w miejscowościach Folusz, Ferdel, Żydowskie, Nieznajowa, Świątkowa Wielka oraz Huta Polańska.
Dojeżdżający samochodem mogą skorzystać z parkingów, które znajdują się przy:
- Ośrodku Edukacyjno-Muzealnym im. Jana Szafrańskiego w Krempnej,
- miejscach odpoczynkowych w Foluszu,
- ścieżce przyrodniczej „Kiczera”,
- trasie rowerowej Rostajne-Nieznajowa.
Dojazd komunikacją publiczną jest nieco utrudniony – najłatwiej jest przejechać autobusem z Jasła przez Nowy Żmigród do Krempnej. Do samego Jasła kursują pociągi m.in. z Krakowa oraz Rzeszowa.
Wizytę w parku warto połączyć ze zwiedzaniem Ośrodka Edukacyjno – Muzealnego im. Jana Szafrańskiego w Krempnej, gdzie przygotowano interaktywną ekspozycję nt. magurskiej przyrody. Ośrodek jest czynny od 1 maja do 31 października w godzinach 7-17 (wtorek-piątek) oraz 9-17 (soboty, niedziele i święta). Poza sezonem obiekt jest czynny wyłącznie do wtorku do piątku w godzinach 7-15.
Ciekawostki o Magurskim Parku Narodowym
MPN to nie tylko piękna przyroda, ale także cenne zabytki kulturalne. Związane są one z ciekawą historią Podkarpacia i obejmują m.in. grodzisko w Brzezowej datowane na VIII w. Siedemset lat później w Beskidzie Niskim zaczęli osiedlać się Łemkowie, ludność wschodniosławiańska typowa dla Karpat. Do XVI w. udało im się skolonizować pogranicze, które stało się znane jak Łemkowszczyzna. Pozostałości starych chat z XVI w. (tzw. chyży) można oglądać w Nowicy. W Nieznajowej, nieistniejącej już wsi łemkowskiej, która jest częstym miejscem wycieczek, zachowały się za to symboliczne drewniane drzwi oraz krzyże. Najcenniejszą pozostałością po kulturze Łemków w Beskidzie Niskim są jednak prawosławne cerkwie, które zachowały się m.in. w Olchowcu, Krempnej, Kotani oraz Bartnem – w tej ostatniej wsi można również zobaczyć drewnianą wiejską zabudowę i kamienny spichlerz.
Na obszar polsko-słowackiego pogranicza w ciągu stuleci nadciągnęli też Wołosi z Bałkan, zakładający prężnie działające górskie wsie. Ludność trudniła się głównie pasterstwem, produkcją smoły drzewnej oraz wyrobem pokryć dachowych. Jednocześnie w XVIII w. w regionie rozwijały się polskie huty szkła, których śladem są nazwy wsi: Huta Krempska czy Huta Polańska.
Niestety, urokliwy MPN był też świadkiem krwawych walki. W okresie I wojny światowej armia austro-węgierska bojowała tu z Rosjanami, a liczne ofiary tych starć pochowano na 31 wojskowych cmentarzy zbudowanych w stylu starosłowiańskim. Można je oglądać m.in. w Ożennej, Desznicy i Krempnej. II wojna światowa przyniosła dalsze ofiary i zniszczenia, włącznie z masową zagładą lokalnej ludności żydowskiej – egzekucje miały miejsce w lesie pod Hałbowem oraz na polanie w Przeczycy. Zbiorowa mogiła znajduje się w lesie obok przystanku PKS Hałbów.
Drewniana cerkiew św. Kosmy i Damiana w Krempnej, źródło: Henryk Bielamowicz, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Ekoturystyka w Magurskim Parku Narodowym
MPN to niezwykła kraina łącząca ciekawą rzeźbę terenu, bujną przyrodę oraz cenny dorobek kulturalny. Niestety, i tutaj działalność człowieka odcisnęła swoje piętno. Jezdnia z Kątów do Nowego Żmigrodu stała się na przykład miejscem masowego pomoru żab wędrujących na miejsca rozrodu. Od 2005 r. pracownicy park wraz z wolontariuszami prowadzą akcję zakładania siatek wzdłuż drogi i przenoszenia żab na drugą stronę.
Co to oznacza dla turysty? Sama nasza obecność w parku dla wielu gatunków zwierząt jest przyczyną stresu, który może odbić się na sukcesie rozpłodowym i liczebności populacji. Należy więc robić wszystko co możliwe, aby nie płoszyć zwierząt. Jazda samochodem po lokalnych drogach to kolejne zagrożenie, które ograniczyć można wybierając rower lub własne nogi. Magurski Park Narodowy stwarza unikalną szansę na spędzenie kilku dni w otoczeniu zalesionych wzgórz i bujnej przyrody. Nie pozostawiajmy po sobie żadnych śladów, a poruszając się po parku wykorzystujmy tylko infrastrukturę przeznaczoną dla ludzi, np. dobrze przygotowane miejsca na ogniska.
Szczególną formą ekoturystyki w MPN jest wolontariat, który umożliwia obcowanie z naturą i aktywne jej wspieranie. Dyrekcja parku oferuje ochotnikom noclegi w Żydowskim oraz ubezpieczenie. W zamian można przyłączyć się do akcji porządkowania szlaków, zbierania śmieci, odnawiania znaków, a także działań ochrony czynnej w ekosystemach nieleśnych. Unikalne doświadczenia można tym samym połączyć z edukacją i pobytem na łonie pięknej podkarpackiej przyrody.
- Magurski Park Narodowy; https://mpn.gov.pl/, 12/12/2024;
- Magurski Park Narodowy; Polskie Parki Narodowe, https://zpppn.pl/magurski-pl/park, 12/12/2024;
- Magurski Park Narodowy, Podkarpackie, https://www.podkarpackie.eu/turystyka/odkryj_podkarpackie/przyroda/magurski-park-narodowy-17616, 12/12/2024;
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 listopada 1994 r. w sprawie utworzenia Magurskiego Parku Narodowego (Dz. U. Nr 126, poz. 618);
