Przewodnik po Wielkopolskim Parku Narodowym: praktyczne wskazówki i ekoturystyka
„Prawdziwe muzeum form polodowcowych” – tak Wielkopolski Park Narodowy nazwał prof. Adam Wodziczko, jeden z czołowych polskich botaników pierwszej połowy XX w. Położony w samym sercu Polski obszar faktycznie jest fantastycznym przykładem niezwykle zróżnicowanego krajobrazu postglacjalnego, bogatym w jeziora, moreny i imponujące głazy narzutowe. Panują tu doskonałe warunki dla turystyki pieszej, rowerowej i konnej.
- Wielkopolski Park Narodowy – podstawowe fakty
- Ochrona przyrody w Wielkopolskim Parku Narodowym
- Najlepsze szlaki turystyczne Wielkopolskim Parku Narodowym
- Flora WPN
- Fauna WPN
- Bezpieczeństwo w Wielkopolskim Parku Narodowym
- Praktyczne informacje dla odwiedzających
- Ciekawostki o Wielkopolskim Parku Narodowym
- Ekoturystyka w Wielkopolskim Parku Narodowym
- Wielkopolski Park Narodowy – najczęściej zadawane pytania
Wielkopolski Park Narodowy – podstawowe fakty
Wielkopolski Park Narodowy zajmuje powierzchnię 75,84 km2, a prawie drugie tyle mierzy jego otulina. Położony w województwie wielkopolskim, ok. 20 km na południowy zachód od Poznania, ma siedzibę w niewielkiej osadzie Jeziory, gdzie znajduje się również Muzeum WPN.
Zróżnicowane ukształtowanie powierzchni jest wynikiem aktywności lądolodu, który przykrywał Wielkopolskę w okresie 70-100 tys. lat temu. Morenową wysoczyznę przecinają rynny polodowcowe, w których utworzyły się płytkie jeziora rynnowe – będące charakterystycznym wyznacznikiem parku. Łącznie jest ich 11 i zajmują 5% powierzchni parku. Największe jest jezioro Łódzko-Dymaczewskie o powierzchni 127 ha i głębokości zaledwie 12 m, najgłębsze i najpiękniejsze zaś bezodpływowe jezioro Góreckie (16,84 m) z dwoma porośniętymi lasem wyspami. Poza tym WPN przecinają trzy niewielkie rzeczki (Samica Stęszewska, Trzebawka i Wirynka) oraz sieć rowów melioracyjnych.
Najwyższe wzniesienie parku to Osowa Góra o wysokości 132 m n.p.m. Ciekawostką geologiczną jest też najdłuższy w Polsce oz, czyli piaszczysto-żwirowy wał powstały dzięki gromadzeniu się osadów w tunelach podlodowcowych. Oz bukowsko-mosiński ciągnie się na odległość 37 km, od wsi Młynkowo do Jeziora Budzyńskiego i składa się z 25 pagórków.
Trzcielińskie Bagno, źródło: MOs810, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Ochrona przyrody w Wielkopolskim Parku Narodowym
Na terenie WPN wyznaczono aż 18 obszarów ochrony ścisłej. Należy do nich m.in. Bagno Dębienko będące lęgowiskiem ptactwa wodno-błotnego oraz Grabina im. prof. A. Wodziczki, która stanowi najlepiej zachowany relikt dawnych lasów liściastych. Ochroną ścisłą objęte są również jeziora Góreckie, Budzyńskie, Skrzynka i Kociołek oraz Puszczykowskie Góry, czyli krawędź wysoczyzny morenowej o niezwykle bogatej florze i faunie.
Walory przyrodnicze parku doczekały się ochrony również w ramach europejskiej sieci Natura 2000, a dokładniej Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk Ostoja Wielkopolska oraz Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Ostoja Rogalińska.
Skuteczna ochrona przyrody wymaga nałożenia ograniczeń na zwiedzających, tak aby zminimalizować ich wpływ na lokalną równowagę biologiczną i jakość. Park można więc zwiedzać tylko od zmierzchu do świtu, a surowo zakazane jest:
- chwytanie i zabijanie dzikich zwierząt, w tym wędkarstwo poza miejscami wyznaczonymi;
- uszkadzanie i pozyskiwanie roślin oraz zbieranie grzybów;
- palenie ognisk i wyrobów tytoniowych poza wyznaczonymi do tego miejscami;
- schodzenie ze szlaków;
- wyprowadzenie psów bez smyczy i kagańca;
- uprawianie sportów wodnych i motorowych poza akwenami do tego wyznaczonymi.
Jazda konna po terenie parku, tak samo jak organizacja ogniska, wymagają uzyskania zgody Dyrektora Parku i wniesienia stosownej opłaty. Również wędkowanie jest możliwe dopiero po wykupienia stosownego zezwolenia i dotyczy wyłącznie wyznaczonych na danych sezon akwenów.
Obszar ochrony ścisłej Puszczykowskie Góry, źródło: Midhir, Public domain, via Wikimedia Commons
Najlepsze szlaki turystyczne Wielkopolskim Parku Narodowym
Wielkopolski Park Narodowy przecina pięć szlaków turystycznych, które umożliwiają planowanie różnorodnych krajobrazowo i dystansowo wycieczek. Dla ułatwienia przygotowano kilka też kilka tras spacerowych, w tym:
- Trasę prof. Adama Wodziczki (8,4 km), czyli pętlę rozpoczynającą i kończącą się w Osowej Górze i przebiegającą wzdłuż malowniczych brzegów jeziora Kociołek, Skrzynka i Góreckiego, a także przez obszary ochrony ścisłej „Sarnie Doły” i „Grabina”.
- Trasę im. Cyryla Ratajskiego (12 km) od stacji PKP Mosiny przez Osową Górę, wzdłuż brzegu Jeziora Łódzko – Dymaczewskiego, a dalej zabytkową wieś Łódź i Jezioro Witobelskie do stacji PKP w Stęszewie.
- Trasę im. Bernarda Chrzanowskiego (11,4 km) od stacji PKP w Puszczykowie przez obszar ochrony ścisłej „Puszczykowskie Góry” i malownicze lasy bukowe nad Jezioro Jarosławieckie i z powrotem do Puszczykowa.
Dodatkowo na terenie parku wyznaczono też ścieżki edukacyjne, z których najciekawsza jest 5-kilometrowa ścieżka „Na tropach lądolodu” wiodąc przez krajobrazy młodoglacjalne od Osowej Góry do platformy widokowej nad Jeziorem Góreckim. Godna polecenia jest też ścieżka „Osowa Góra – Jeziory” (5,5 km), która skupia się na walorach przyrodniczych WPN.
Rowerzyści mogą skorzystać z 17 ścieżek od długości od 2 do 15 km, które umożliwiają obejrzenie największych lokalnych atrakcji przyrodniczych i kulturalnych. W granicach parku przebiega również liczący 173 km Pierścień Rowerowy dookoła Poznania. Ścieżki konne zorganizowano w rejonach Dymaczewa Starego, Trzebawia i Puszczykowa.
Mapa szlaków turystycznych na terenie WPN; źródło: Mapa Turystyczna, https://wpn.gov.pl/
Flora WPN
Lasy Wielkopolskiego Parku Narodowego zachwycają różnorodnością. Dominują wśród nich graby, klony, lipy, leszczyny oraz dęby szypułkowe – aż 19 tych ostatnich zyskało sobie miano pomników przyrody. Nad Jeziorem Góreckim można na przykład podziwiać dąb z dwóch zrośniętych pni o obwodach 530 i 389 cm. Ochroną ścisłą objęte są również dawne bory sosnowe. W leśnym runie nietrudno dostrzec zawilce, przylaszczki i przytulie, a cenną rzadkością jest lilia złotogłów (Lilium martagon) uważana za jedną z najpiękniejszych roślin polskiej flory. Na uwagę zasługuje również chroniony jarząb brekinia (Sorbus torminalis) o kulistych czerwonych owocach i przebarwiających się intensywnie na jesień liściach.
Cennym ekosystem parku są łąki trzęślicowe bogate w różnobarwne gatunki kwitnące, w tym m.in. mieczyk dachówkowaty (Gladiolus imbricatus), kosaciec syberyjski (Iris sibirica) oraz starodub łąkowy (Ostericum palustre) – ten ostatni jest chroniony dyrektywą siedliskową UE. Bardzo ciekawe gatunki można znaleźć również w silnie eutroficznych, zarastających jeziorach WPN. Należą do nich rogatek sztywny (Ceratophyllum demersum), grążel żółty (Nuphar lutea) oraz kwitnąca na biało osoka aleosowata (Stratiotes aloides).
Ponadto na terenie WPN spotykane są gatunki mięsożerne, w tym trzy gatunki pływaczów oraz rośliny pasożytujące na drzewach, łącznie z jemiołą. Większym problemem są jednak inwazyjne gatunki obce zawleczone głównie przez ptaki, takie jak świdośliwa czy czeremcha.
Mieczyk dachówkowaty, źródło: T. Kebert, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Osoka aloesowata, źródło: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Fauna WPN
Wielkopolski Park Narodowy warto zwiedzać z lupą – doliczono się tutaj 4 tys. gatunków bezkręgowców, z czego ponad 3 tys. stanowią owady. Lokalną dumą są chrząszcze, a wśród nich metalicznie zielona kwietnica okazała (Protaetia speciosissima) oraz „rogaty” ciołek matowy (Dorcus parallelipipedus). Nie brakuje też motyli, na czele z dobrze znanym paziem królowej oraz mieniakiem tęczowym (Apatura iris), którego samce odznaczają się eleganckimi granatowymi skrzydłami. Nad brzegami jezior i oczek wodnych spotkać można również imponujące pajęczaki, w tym rzadkiego bagnika nadwodnego (Dolomedes plantarius) uważanego za największego pająka w Polsce (nawet 7 cm w rozpiętości odnóży!). Nad wodami parku żyje również ponad 50 gatunków ważek, które często stanowią pokarm dla bagnika.
Pod taflą wody, zwykle niewidoczne dla ludzkiego oka, żyją różanki, piskorze, ślizy, węgorze i kozy – łącznie ponad 30 gatunków ryb. Płazy reprezentują przede wszystkim kumak nizinny i traszka grzebieniasta, a wśród gadów królują jaszczurki, zwłaszcza wszechobecne zwinki. Stosunkowo najciekawiej przedstawia się jednak awifauna WPN – pośród stwierdzonych ponad 220 gatunków ptaków, aż 150 przybywa tu na lęgi.
Charakterystyczne dla parku są liczne wędrowne gęsi, z których część zimuje w Wielkopolsce. Do najciekawszych należą urodziwe bernikle białolice (Branta leucopsis). Na Trzcielińskim Bagnie, uważanym za najlepsze miejsce do obserwacji ornitologicznych, spotkać można też żurawie (Grus grus) – w parku gniazduje ich ok. 20 par. Poza tym wypatrzyć można bielika, kilka gatunków dzięciołów oraz ponad 100 gatunków wróblowatych, w tym chronioną Dyrektywą Ptasią muchówkę małą (Ficedula parva).
Najmniejszym ssakiem WPN jest mierząca 10 cm ryjówka, największym jeleń szlachetny. Nie brakuje też typowych mieszkańców lasów, czyli saren, dzików, kun, łasic czy borsuków. Drapieżnikiem alfa jest wilk, który w ostatnich latach coraz częściej zagląda w te strony.
Kwietnica okazała, źródło: Слободан Стевчић, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
W parku spotkać można migrujące barnikle białolice, źródło: Andreas Weith, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Bezpieczeństwo w Wielkopolskim Parku Narodowym
Wizyta w WPN nie wiąże się z żadnym większym niebezpieczeństwem i może być z czystym sumieniem polecana nawet rodzinom z małymi dziećmi. Spora część szlaków wiedzie po utwardzanych drogach, ale należy liczyć się również z leśnym ścieżkami, gdzie podłoże bywa nierówne, a niektóre podejścia są bardziej strome. Dobre, stabilne obuwie to więc podstawa!
Szczególną uwagę należy zwracać wędrując wzdłuż brzegów jezior, które porośnięte są często gęstymi szuwarami. Schodzenie ze szlaku w takich miejscach jest nie tylko zabronione, ale może wiązać się ryzykiem zapadnięcia w grzęzawisko. Nad Jeziorem Łódzko-Dymaczewskim, Jarosławieckim i Chomęcickim latem organizowane są kąpieliska, ale zdarza się, że kąpiel jest zakazana z powodu zakwitu sinic – zakazy takie należy respektować, gdyż woda może stwarzać zagrożenie dla zdrowia. Naturalnie, nawet przy dobrych warunkach wypływanie daleko od brzegu zawsze wiąże z niebezpieczeństwem utonięcia. Dobrą praktyką jest pływanie z kolorową bojką.
Poza tym wędrówka po szlakach wymaga oczywiście przestrzegania podstawowych zasad wynikających ze zdrowego rozsądku. Obejmują one posiadanie stosownej do pogody odzieży, prowiantu i mapy, a w sezonie warto również ochrony przeciw kleszczom oraz promieniowaniu UV.
Numery alarmowe:
Straż parku – 509 544 750, 507 874 045, 512 303 454
W Jeziorze Jarosławieckim można się kąpać, źródło: MOs810, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Praktyczne informacje dla odwiedzających
Wstęp na teren parku jest darmowy. Bilety obowiązują jedynie do Muzeum Przyrodniczego WPN (10/5 zł). Opłaty pobiera się również za zezwolenia na jazdę konną oraz wędkowanie, a także wynajem stacji turystycznej Osowa Góra lub Wypalanki w celu organizacji ogniska lub innej imprezy.
Do siedziby WPN i Muzeum Przyrodniczego w Jeziorach najłatwiej jest dojechać samochodem – drogą wojewódzką nr 311 z Komornik lub drogą wojewódzką nr 430 z Lubonia. Ta ostatnia połączona jest z autostradą A4. Z Warszawy najszybsza trasa zajmuje 3 godz. 20 min, z Krakowa 4,5 godz., zaś z Gdańska 3 godz. 20 min. Dla zmotoryzowanych odwiedzających w parku przygotowano 9 płatnych parkingów, w tym m.in. pod siedzibą Dyrekcji w Jeziorach, przy Osowej Górze, w Szreniawie oraz nad Trzcielińskim Bagnem.
Dogodny dojazd z Poznania do Wielkopolskiego Parku Narodowego oferuje PKP. Bezpośrednio ze stacji Puszczykowo leżącej na linii Wrocław-Poznań prowadzą dwa szlaki, czerwony i żółty, a ze stacji Stęszew zielony i niebieski. Wysiąść można również na stacji Mosina, przez którą przebiega niebieski szlak łączący WPN z Rogalińskim Parkiem Krajobrazowym.
Na terenie WPN istnieje możliwość zarezerwowania noclegów w pokojach gościnnych w Puszczykowie oraz w Stacji Ekologicznej w Jeziorach.
Dyrekcja WPN i Muzeum Przyrodnicze zlokalizowane są w zabytkowym pałacu w Jeziorach, źródło: Nostrix, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Ciekawostki o Wielkopolskim Parku Narodowym
Obszar dzisiejszego WPN od VIII w. zasiedlało plemię Polan. Prowadzili oni uprawy na polach powstałych po wykarczowanej puszczy. Z czasem nazwa plemienia zaczęła być używana do określania wszystkich ludów znajdujących się pod panowaniem Bolesława Chrobrego.
Puszczykowo, które pojawia się w tekstach historycznych z drugiej połowy XIV w., zyskało na popularności pod koniec XIX w. Miało to związek z regulacją biegu Warty, który umożliwił rozwój willowej zabudowy. Bliskość borów sosnowych i korzystny mikroklimat sprawiły, że coraz więcej turystów zaczęło przybywać tu z Poznania. Oprócz linii kolejowej korzystano z parostatku, który kursował jeszcze w drugiej poł. XX w.
Już w 1922 r. prof. Adam Wodziczko zaczął zabiegać o utworzenie pod Poznaniem parku narodowego. Na jego wniosek najpierw zakazano wyrębu lasu, a w 1932 r. wyznaczono dwa pierwsze rezerwaty: w Puszczykowie oraz wokół jeziora Kociołek. I choć WPN oficjalnie powołano do życia dopiero w 1957 r., w 1933 r. w Osowej Górze zorganizowano już symboliczne otwarcie parku. Pośród obrońców WPN na szczególne uznanie zasłużył polski krajoznawca Franciszek Jaśkowiak, któremu w ramach upamiętnienia dedykowano głaz narzutowy nad brzegiem Jeziora Góreckiego.
Głaz poświęcony pamięci Franciszka Jaśkowiaka w WPN, źródło: Nostrix, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Ekoturystyka w Wielkopolskim Parku Narodowym
WPN rocznie odwiedza nawet 1,2 mln turystów. Darmowy wstęp i przyjemne trasy rekreacyjne bywają niestety przyczyną nieodpowiedzialnego zachowania – odwiedzający pozostawiają po sobie odpadki, a w euforii zwiedzania bywają źródłem ogromnego hałasu. Dla ptaków gniazdujących w zaroślach wokół jezior podwyższony poziom decybeli bywa tymczasem prawdziwym „być czy nie być”. Spłoszone, opuszczają teren żerowiska, nie składają jaj, a czasem miewają też problemy z wychowem młodych. Stąd warto już najmniejsze dzieci uczyć zasady zachowania ciszy na łonie przyrody.
Kto chciałby wesprzeć polodowcową perełkę krajobrazową, jaką jest WPN, może przyłączyć się do akcji dla wolontariuszy prowadzonych w parku od 2020 r. Otwarte są one nie tylko dla osób pełnoletnich, ale i młodzieży szkolnej, a aktywne działanie na rzecz ochrony przyrody to najlepsza lekcja pokory i szacunku, jaką współczesny człowiek miasta może otrzymać.
Wielkopolski Park Narodowy – najczęściej zadawane pytania
Z czego słynie Wielkopolski Park Narodowy?
Wielkopolski Park Narodowy, położony w pobliżu Poznania, słynie przede wszystkim z unikalnych krajobrazów polodowcowych, bogatej przyrody i interesującej historii. To jedno z najciekawszych miejsc przyrodniczych w zachodniej Polsce, które każdego roku przyciąga tysiące turystów, uczniów oraz miłośników natury.
Co jest symbolem Wielkopolskiego Parku Narodowego?
Symbolem Wielkopolskiego Parku Narodowego jest puszczyk (Strix aluco) – ptak z rodziny sów. Dlaczego właśnie puszczyk? Puszczyk to jedna z najczęściej spotykanych sów w lasach parku. Gnieździ się w starych dziuplastych drzewach, szczególnie w dąbrowach i grądach. Sylwetka puszczyka znajduje się w logo parku i jest używana w materiałach edukacyjnych oraz promocyjnych.
Czy wstęp do Parku jest płatny?
Wstęp do Parku jest bezpłatny, ale niektóre obiekty edukacyjne mogą wymagać opłaty.
- Wielkopolski Park Narodowy, https://wpn.gov.pl/, 28/03/2025;
- Wielkopolski Park Narodowy; http://www.msw-pttk.org.pl/dokumenty/parki_narodowe/wlkppn.html, 28/03/2025;
- „Głos Puszczyka” WPN, nr 10(5) Zima 2024, ISSN 2956-4670;
- „Ścieżka dydaktyczna Na tropach lądolodu” Michał Lorenc, WFOŚIGW, WPN, Poznań 2020 ;
