Ekologia.pl
Wykorzystane materiały: „Trzęsienia ziemi i Tsunami”( 2005, Instytut Geofizyki, Wydział Fizyki, Uniwersytet Warszawski) Marek Grad
„Fale tsunami” 2001 Katedra Meteorologiii Oceanografii Nautycznej WM WSM w Gdyni
Tajemnica żywiołów. Niszczące fale tsunami i mechanizm ich powstawania
Trzęsienie ziemi o sile 9 w skali Richtera w Japonii stało się źródłem fal uderzeniowych, które zamieniły się w mordercze tsunami, fot dreamstime
Trzęsienie ziemi o sile 9 w skali Richtera stało się źródłem fal uderzeniowych, które zamieniły się w mordercze tsunami. W ciągu kilku godzin ogromna fala, która sięgała nawet 15 metrów uderzyła w wybrzeże Japonii. Fale wdarły się w głąb lądu, równając z ziemią nadmorskie wsie i miasteczka. W wyniku niszczycielskiego żywiołu zginęło ponad 13 tys. osób, co najmniej 25 tys. uznano za zaginionych, a wiele milionów straciło dach nad głową. Tsunami – czym dokładnie jest to straszne zjawisko?
Fala portowa
Trzęsienia ziemi i fale tsunami są najgroźniejszymi naturalnymi kataklizmami, które każdego roku powodują śmierć tysięcy ludzi i ogromne zniszczenia. Nazwa „tsunami” pochodzi od dwóch japońskich słów: „tsu” (port) oraz „nami” (fala). Co w wolnym tłumaczeniu oznacza „fala portowa”. Według legend nazwa ta została wymyślona przez japońskich rybaków, którzy wróciwszy na ląd, zaskoczeni odkryli, że port został zrujnowany przez wodę, mimo iż na morzu niczego nie zauważyli. Mówiąc dosłownie – tsunami to fala, która jest widoczna dla obserwatora stojącego na wybrzeżu, a nie koniecznie dla człowieka na pokładzie okrętu znajdującego się na wodzie.
Niszczące fale tsunami i mechanizm ich powstawania
Jaki jest mechanizm powstawania fali portowej? Tsunami powstaje głównie dzięki oceanicznym i podmorskim trzęsieniom ziemi, podwodnym erupcjom wulkanów lub eksplozji wulkanów na morzu (np.wybuch wulkanu Karakatau, 26-28.08.1883r.). Niebezpieczne, choć rzadsze są też uderzenia meteorytów, a także osunięcia się brzegu morskiego. Co ma decydujący wpływ na powstanie tych czynników? Wg prof. dr hab. Marka Grada z Instytutu Geofizyki Uniwersytetu Warszawskiego proces ten zależy głównie od mechanizmu źródła energii (trzęsienie ziemi, erupcja etc.), jego głębokości, geometrii dna oceanicznego, rodzaju skał budujących oraz od podłoża oceanu.
Kontynuując – nagłe przemieszczenie się dna oceanicznego (szczególnie pionowe) na dużym obszarze powoduje wypiętrzenie (lub obniżenie) warstwy wody, będące źródłem bardzo długich fal (rzędu 150-250 km), przebiegających ocean z prędkością odrzutowca: 500-850 km/godz. Przy czym im woda głębsza, tym prędkość fal większa. Przykład: w oceanie o głębokości 2, 4 i 6 km, prędkości fal tsunami wynoszą odpowiednio ok. 140, 200 i 240 m/s (Dahlen, Tromp, 1998).
Kilkanaście minut na ucieczkę
Co zwiastuje nadejście tsunami? Zwykle przed nadejściem fali portowej można zaobserwować cofającą się wodę. Po kilkunastu minutach (w porywach do pół godziny) lustro wody nagle się podnosi i na horyzoncie pojawia się ściana wody, która z impetem wdziera się na ląd, niszcząc wszystko, co napotka na swojej drodze. Przy czym niekoniecznie pierwsza fala jest najwyższa i najbardziej niszczycielska.
Co ciekawe fala tsunami nie jest groźna dla statków znajdujących się na wodzie. Wysokość spiętrzeń na otwartych, głębokich wodach jest praktycznie niezauważalna. Problem pojawia się, gdy fala zbliża się do brzegu. Przy szelfie dno zaczyna się podnosić, przez co fala zwalnia. Ogromna ilość energii pochodząca z prędkości musi zostać gdzieś wyładowana, dlatego fala ulega spiętrzeniu, a im węższy i bardziej stromy szelf (w zatokach przylegających do linii brzegowej) tym ściana wody potężniejsza. Na wybrzeżu fala może osiągać wysokość nawet kilkunastu metrów, powodując ogromne zniszczenie.
Megatsunami z 1958 roku
Największe udokumentowane tsunami przeszło 9 czerwca 1958 roku na Alasce. Trzęsienie ziemi spowodowało osunięcie się dużej masy gruntu (o wadze około 90 milionów ton) do zatoki Lituya Bay na Alasce. W wyniku tego powstał rozbryzg o wysokości 524 metrów. Spowodowało to falę tsunami, która u ujścia zatoki miała około 30 metrów wysokości. Dla porównania tsunami w Japonii miało wysokość 15 metrów.
Wybrzeże Japonii przed i po tsunami, źródło: German Aerospace Center (DLR)/Rapid Eye
Gdzie możemy spodziewać się tsunami?
Fale tsunami związane są z występowaniem trzęsień ziemi, dlatego najczęściej powstają w regionach aktywnych sejsmicznie. Jak podaje w opracowaniu M. Grad, 85 proc. przypadków tsunami występuje w Oceanie Spokojnym – najbardziej zagrożone są wybrzeża Japoni, Kuryli, Kamczatki, Alaski, Ameryki Środkowej i Chile. Tsunami może wystąpić także na Oceanie Indyjskim i Atlantyku.
Tsunami w Polsce?
Czy na Bałtyku możliwe jest tsunami? Według prof. dr hab. Marka Grada z Instytutu Geofizyki Uniwersytetu Warszawskiego – raczej nie. – Bałtyk jest płytki, nie występują tu silne trzęsienia – przy najgorszym scenariuszu mogłaby powstać fala tsunami o wysokości kilkunastu cm – tłumaczy. Jak wiemy tsunami powstają głównie w wyniku trzęsienia ziemi. Wyłączając aktywne ruchy sejsmiczne w Polsce fale tsunami mogłyby powstać jedynie po uderzeniu w Bałtyk dużego meteoru lub planetoidy, co jest bardzo mało prawdopodobne.
Zobacz najnowsze artykuły
Ciekawostki przyrodnicze
Pielęgnacja ogrodu
Witaminy i suplementy
Ochrona środowiska naturalnego
Ciekawostki
Jak pisze się artykuł warto by zasięgnąć troszku historii. Bałtyk miał 3 tsunami, w tym jedno dosyć spore. 2 mniejsze pochodziły z pionowego ruchu kratonu płyty wschodnioeuropejskiej zaś to największe, jak głosi teoria, pochodziła z cielenia się norweskiego lodowca. Została nazwana białym niedźwiedziem morskim i przepchnęła spory kuter wgłąb lądu. Artykuł uproszczony, mógłby być lepszy.