Definicja pojęcia:

układ krwionośny

Układ krwionośny, krwiobiegukład naczyniowy kręgowców, składający się z zamkniętego obiegu naczyń krwionośnych (tętnic, żył, naczyń włosowatych) oraz serca stanowiącego mechanizm napędowy, dzięki któremu krew tłoczona jest przez naczynia krwionośne. Główną funkcją układu krwionośnego kręgowców jest transport gazów oddechowych, substancji odżywczych, produktów przemiany materii oraz hormonów, obrona organizmu przez mikroorganizmami chorobotwórczymi oraz utrzymanie równowagi wewnętrznej organizmu (homeostazy).
  1. Budowa i funkcje układu krwionośnego kręgowców
  2. Układ krwionośny kręgowców wodnych
  3. Układ krwionośny kręgowców lądowych

Budowa i funkcje układu krwionośnego kręgowców

Układ krwionośny kręgowców składa się z trzech rodzajów naczyń krwionośnych – naczyń tętniczych (tętnic) prowadzących krew z serca do wszystkich komórek organizmu; naczyń żylnych (żył) prowadzających krew do serca oraz naczyń włosowatych (kapilar). Duże tętnice rozdzielają się na mniejsze tętnice i tętniczki, przechodzące w sieć tętniczych naczyń włosowatych, które dostarczają tkankom tlen, substancje odżywcze oraz hormony. Sieć tętniczych naczyń włosowatych przechodzi następnie w sieć żylnych naczyń włosowatych, które odbierają z tkanek dwutlenek węgla oraz zbędne produkty przemiany materii. Żylne naczynia włosowate uchodzą do najmniejszych naczyń żylnych – żyłek, które łączą się w większe żyły prowadzące krew do serca.

Serce kręgowców jest umięśnionym narządem położonym w brzusznej części ciała. Stanowi ono mechanizm napędowy, dzięki któremu krew tłoczona jest przez naczynia krwionośne. Serce może być zbudowane z jednego bądź dwóch przedsionków, do których wpływa krew powracająca żyłami z tkanek i narządów oraz z jednej lub dwóch komór, z których krew wypływa tętnicami i rozprowadzana jest po całym organizmie.

Do głównych funkcji układu krwionośnego kręgowców zalicza się:
  • transport tlenu z narządów oddechowych do komórek organizmu,
  • transport dwutlenku węgla z komórek organizmu do narządów oddechowych,
  • transport substancji odżywczych z układu pokarmowego do komórek organizmu,
  • transport zbędnych produktów przemiany materii z komórek do narządów wydalniczych,
  • transport hormonów z gruczołów wydzielania wewnętrznego do tkanek docelowych,
  • obrona organizmu przez mikroorganizmami chorobotwórczymi,
  • utrzymanie równowagi wewnętrznej organizmu (homeostazy).
Struktura naczyń krwionośnych, źródło: shutterstock
Struktura naczyń krwionośnych, źródło: shutterstock

Układ krwionośny kręgowców wodnych

Krążenie krwi u kręgowców wodnych (bezżuchwowców i ryb) jest jednokierunkowe; występuje jeden obieg krwi. Serce, określane mianem serca skrzelowego (serca żylnego), składa się z czterech tętniących pęcherzyków - zatoki żylnej, przedsionka, komory oraz stożka tętniczego.

Odtlenowana krew z tkanek i narządów ciała wpływa do zatoki żylnej, skąd przechodzi kolejno przez przedsionek, komorę i stożek tętniczy. Krew tłoczona jest następnie do aorty brzusznej, skąd dociera do skrzeli. Utlenowana krew ze skrzeli odprowadzana jest tętnicami skrzelowymi do aorty grzbietowej, od której odchodzą liczne odgałęzienia dostarczające krew do skóry oraz narządów wewnętrznych. Krew odtlenowana zbierana jest przez żyły segmentalne uchodzące do dwóch par żył podstawowych, które łączą się w przewody Cuviera doprowadzające krew do zatoki żylnej serca. Do krwiobiegu ryb włączony jest układ wrotny wątroby i nerek.
Przepływ krwi przez serce człowieka, źródło: shuterstock
Przepływ krwi przez serce człowieka, źródło: shuterstock

Układ krwionośny kręgowców lądowych

Układ krwionośny kręgowców lądowych składa się z dwóch obiegów krwi – obiegu dużego (obwodowego) oraz obiegu małego (płucnego), który rozwinął się w związku z oddychaniem powietrzem atmosferycznym. Do krwiobiegu dużego wszystkich kręgowców lądowych włączony jest układ wrotny wątroby; układ wrotny nerek występuje u płazów i gadów, układ wrotny przysadki mózgowej występuje u ptaków i ssaków.

Serce płazów zbudowane jest z dwóch przedsionków oraz pojedynczej komory. Zatoka żylna zbiera odtlenowaną krew z całego ciała (obiegu obwodowego) i pompuje ją do prawego przedsionka; utlenowana krew z płuc (obiegu płucnego) kierowana jest do lewego przedsionka. Krew z obu przedsionków wpływa do komory serca, a stamtąd do stożka tętniczego z zastawką spiralną, rozdzielającą krew na dwa strumienie – krew odtlenowaną płynącą do płuc i powierzchni skóry (dzięki odgałęzieniom tętnicy płucnej) oraz krew utlenowaną płynącą do aorty i rozprowadzaną po całym organizmie.

Serce gadów składa się z dwóch przedsionków oraz pojedynczej, częściowo podzielonej wzdłużną przegrodą komory (u krokodyli występuje przegroda całkowita). Zredukowana zatoka żylna zbiera krew odtlenowaną z całego ciała (obiegu obwodowego) i kieruje ją do prawego przedsionka. Stożek tętniczy dzieli się na prawy i lewy łuk aorty oraz tętnicę płucną; krew z obiegu płucnego wraca żyłami płucnymi do lewego przedsionka. Aorta prawa uchodzi z lewej komory; jej odgałęzienia doprowadzają krew do głowy i kończyn przednich; aorta lewa uchodzi z prawej komory i doprowadza krew do całego ciała.

Serca ptaków i ssaków zbudowane są z dwóch przedsionków i dwóch odrębnych komór; dzięki czemu dzielą się na część prawą zawierającą krew odtlenowaną oraz część lewą zawierającą krew utlenowaną. Zatoka żylna u większości ptaków (z wyjątkiem strusi oraz kazuarów) i wszystkich ssaków występuje w szczątkowej postaci jako węzeł zatokowo-przedsionkowy. Stożek tętniczy dzieli się na tętnicę płucną oraz prawy (ptaki) bądź lewy łuk aorty (ssaki). Krwiobieg mały (płucny) rozpoczyna się wychodzącą z prawej komory serca tętnicą płucną, która doprowadza odtlenowaną krew do płuc; krew utlenowana powraca następnie żyłami płucnymi do lewego przedsionka, skąd kierowana jest do lewej komory. Krwiobieg duży (obwodowy) rozpoczyna się wychodzącą z lewej komory serca tętnicą główną (aortą), której odgałęzienia dostarczają krew do głowy, szyi, kończyn przednich, kończyn tylnych oraz narządów wewnętrznych. Krew odtlenowaną z całego ciała zbierają żyły główne (przednie i tylne) uchodzące do prawego przedsionka serca.
Przepływ krwi przez serce człowieka, źródło: shuterstock

Bibliografia

  1. Aleksander Michajlik, Ramotowski Witold, ; “Anatomia i fizjologia człowieka”; PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2013.;
  2. Henryk Szarski (red.) ; “Anatomia porównawcza kręgowców”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992.;
  3. Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee,; “Biologia”; Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996.;
  4. Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. V”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998.;
  5. Valerie C. Scanlon, Tina Sanders, ; “Essentials of Anatomy and Physiology”; F.A. Davis Company 2006.;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 3.5
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź