Kamica nerkowa – objawy, przyczyny i leczenie kamicy nerkowej

Badania epidemiologiczne wskazują, że na świecie odnotowuje się ciągły i stabilny wzrost zachorowań na kamicę nerkową. Ta wysoce nieprzyjemna dolegliwość jest jednym z najpowszechniejszych problemów układu moczowego, a każdy z nas ma 5-10% szans, że rozwinie się również u niego. Skąd więc biorą się kamienie nerkowe i czy można się jakoś przed nimi ustrzec?

1. Objawy kamicy nerkowej
2. Przyczyny kamicy nerkowej
3. Czym grozi kamica nerkowa?
4. Leczenie kamicy
5. Jak zapobiegać kamicy nerkowej?

Pojęcie kamieni nerkowych nie jest wcale medyczną przenośnią. Faktycznie bowiem, w ludzkim moczu obecne bywają tak wysokie ilości minerałów, że w procesie krystalizacji mogą się one izolować oraz scalać, tworząc twarde bryłki, podobne skałom na powierzchni Ziemi. Początkowo jest to zaledwie piasek, który z czasem gromadzi się w coraz większe skupiska i w drastycznych przypadkach potrafi osiągać nawet kilka centymetrów w średnicy. Największy odnotowany dotąd na świecie kamień nerkowy miał w najszerszym miejscu nawet 13 cm!

Objawy kamicy nerkowej

O formowaniu się piasku i kamieni w nerkach zazwyczaj nie mamy pojęcia – lekarz może stwierdzić ten fakt w czasie badania USG, ale nikt nie poddaje się mu bez powodu. Dopiero, gdy uformowana z minerałów bryłka zacznie przesuwać się wewnątrz organu lub go opuści, kierując się do dróg moczowych, zaczynamy odczuwać pierwsze symptomy. Tym najpoważniejszym jest ból – bardzo silny i ostry, zlokalizowany na bocznej stronie pleców. Może one promieniować w kierunku brzucha lub pachwiny, a pojawia się z reguły falami o różnej intensywności.

Kamicy nerkowej mogą towarzyszyć również inne objawy, zwłaszcza zmiana wyglądu moczu. Podejrzenie powinien budzić mocz, który jest mętny i nieprzyjemnie pachnie, a także mający kolor różowy, czerwony bądź brązowy. Ponadto u chorych obserwuje się czasami silne mdłości i wymioty, zwiększoną potrzebę korzystania z toalety, a w niektórych przypadkach także gorączkę i zimne dreszcze.

Diagnozę stawia się zazwyczaj na podstawie subiektywnych objawów oraz podwyższonego poziomu kwasu moczowego lub wapnia we krwi, jak również analizy dobowej zbiórki moczu. Ważnym narzędziem diagnostycznym są również terapie obrazowe, zwłaszcza USG czy tomografia komputerowa (CT). Najbardziej obiektywnym dowodem jest natomiast wydalony kamień nerkowy, którego poddaje się zwykle laboratoryjnej analizie, aby określić jego skład.

Przyczyny kamicy nerkowej

Nie ma jednego konkretnego powodu, dla którego u niektórych osób tworzą się kamienie nerkowe, u innych zaś nie. Generalnie czynnikiem zwiększonego ryzyka jest płeć męska, osobista lub rodzinna historia kamicy nerkowej, niski poziom płynów w diecie oraz otyłość.

W zależności od typu kamienia przyczyny jego powstania mogą też obejmować dietę, przyjmowane leki, a nawet skłonności genetyczne. Najczęściej spotykane są kamienie wapniowo-szczawianowe, które bywają rezultatem wysokiej konsumpcji pokarmów zawierających szczawiany. Ich formowaniu się sprzyja również przyjmowanie dużych ilości witaminy D oraz historia wcześniejszych operacji jelit. Kamienie wapniowe mogą wreszcie być także skutkiem zaburzeń metabolicznych, takich jak kwasica kanalikowo-nerkowa.

W nerkach powstają jednak czasem również kamienie ze struwitu, które najczęściej są wynikiem infekcji dróg moczowych i rozwijają się zwykle bardzo szybko oraz podstępnie. Jeszcze innym typem są kamienie kwasu moczowego, które z kolei bywają często bezpośrednim rezultatem utraty znaczącej ilości wody z systemu, np. w konsekwencji chronicznej biegunki. Obserwuje się je też częściej u cukrzyków oraz osób na diecie bogatej w białko. Kamienie nerkowe cystynowe są za to zazwyczaj rezultatem wrodzonej choroby metabolicznej, w której do moczu dostają się podwyższone ilości aminokwasu zwanego cystyną.

Prawdopodobieństwo zachorowania na kamicę nerkową zwiększa się także u osób przyjmujących regularnie suplementy z witaminą C, leki przeczyszczające i zwalczające nadkwasotę (preparaty na bazie wapnia), a także niektóre środki przepisywane na migrenę lub depresję. W większości przypadków kamica jest wynikową kilku wspomnianych wyżej okoliczności.

Czym grozi kamica nerkowa?

Kamica nerkowa przede wszystkim jest niezwykłą udręką. Ból związany z przesuwaniem się kamieni w dół dróg moczowych porównywany jest z najgorszymi przypadłościami. Potocznie mówi się wręcz o „rodzeniu” kamieni, które faktycznie mogą opuścić ciało wraz z moczem, ale jest to proces wysoce niekomfortowy, który może trwać nawet 1-2 dni.Niestety, większe kamienie mają utrudnioną drogę ewakuacyjną i bywa że, zablokują moczowód dodatkowo zwiększając ból i złe samopoczucie. Te zaś, które są tak duże, że na stałe pozostaną w nerkach, mogą prowadzić do zaburzeń ich funkcjonowania, stanów zapalnych, a nawet trwałych uszkodzeń. Kamicy zdecydowanie nie można więc lekceważyć, zwłaszcza, że jako taka może być symptomem poważniejszych chorób systemowych.

Leczenie kamicy

Ogromna większość (ok. 90%) kamieni nerkowych wydalana jest w sposób naturalny i wówczas jedyną zalecaną terapią jest łagodzenie bólu za pomocą środków analgetycznych. W drastycznych przypadkach muszą być one podawane dożylnie w warunkach szpitalnych.

Zdecydowanego leczenia wymagają za to kamienie, które zablokują moczowody, powodując krwawienie lub infekcje, bądź po prostu są bardzo duże i nie rokują dobrze w zakresie spontanicznego wydalenia. Na szczęście, dzięki rozwojowi medycyny lekarze mają dziś do dyspozycji bardzo skuteczne i mało inwazyjne metody usuwania kamieni. Jedną z ciekawszych jest tzw. technologia ESWL (z ang. extracorporeal shock wave lithotripsy) polegająca na kruszeniu zalegający w układzie moczowym bryłek za pomocą generatora impulsów, który emituje wysokoenergetyczne fale uderzeniowe. Cała procedura prowadzona jest w trybie ambulatoryjnym, a jej skuteczność zależy od rodzaju i wielkości kamieni.

Alternatywnie kamienie zlokalizowane w pęcherzu moczowym można usuwać za pomocą wziernika wprowadzanego przez cewkę moczową. Endoskop jest w stanie rozkruszać bryłki i mechanicznie je wyciągać, jedną po drugiej. W przypadku złogów większych niż 2 mm pacjentom proponuje się nefrolitotomię przezskórną (PCNL), która obejmuje co prawda nacięcie skóry pleców, ale dzięki użyciu nefroskopu ogranicza zakres naruszenia tkanek. Urządzenie wprowadzone przez otwór usuwa kamienie, a cały zabieg przeprowadzony jest pod narkozą ogólną.

Najradykalniejszą formą leczenia kamicy jest tradycyjna operacja polegająca na otwarciu nerki, a ewentualnie i innych części układu moczowego. Niestety, jak każdy zabieg chirurgiczny, wiąże się ona z pewnym ryzykiem oraz dłuższą doba rekonwalescencji. Do najczęstszych powikłań należą infekcje, gorączka oraz krwotoki.

Ponadto, w przypadku nawracających kamieni nerkowych wykorzystuje się czasami terapię farmakologiczną z wykorzystaniem leków moczopędnych, środków hamujących wydzielanie wapnia lub ograniczających produkcję kwasu moczowego (w przebiegu dny moczanowej).

Jak zapobiegać kamicy nerkowej?

Aby ograniczyć ryzyko rozwoju kamieni nerkowych, a jednocześnie wesprzeć leczenie już istniejących należy przede wszystkim zadbać o odpowiedni bilans wodny. Im mniej stężony jest bowiem mocz, tym trudniej formują się złogi. Do napojów niepolecanych należą jednak słodzone lemoniady, które zawierają wysokie ilości fosforanów oraz fruktozy wzmagającej wydzielanie wapnia, szczawianów oraz kwasu moczowego.

Skuteczną metodą prewencji wydaje się również konsumpcja owoców cytrusowych. Zawarty w nich kwas cytrynowy łączy się z wapniem w moczu i ogranicza proces powstawania nowych i rozrastania się istniejących już kryształów. Z drugiej strony warto ograniczyć spożycie warzyw i owoców bogatych w szczawiany, zwłaszcza rabarbaru, szpinaku, buraków, słodkich ziemniaków, orzeszków ziemnych oraz czekolady. Mitem jest natomiast twierdzenie, że aby uniknąć tworzenia się wapniowych kamieni, trzeba z posiłków wyeliminować wapń. Wręcz przeciwnie – badania wskazują, że dieta bogata w nabiał zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju kamice nerkowej. Korzystnym minerałem wydaje się być także magnez, choć naukowcy nie do końca wiedzą, na czym polega mechanizm jego ochronnego działania.
Osoby ze skłonnością do kamieni nerkowych powinny za to unikać suplementów z wysokimi dawkami witaminy C, która wspomaga produkcję i wydzielanie szczawianów do moczu oraz witaminy D. Mowa przy tym wyłącznie o syntetycznych preparatach – owoce i warzywa bogate w kwas askorbinowy jak również racjonalna ekspozycja na słońce nie stwarzają ryzyka. Na cenzurowanym jest również sól oraz duże ilości białka pochodzenia zwierzęcego, które bogate jest w puryny, a ponadto zwiększa tempo wyłączania wapnia do moczu.Wśród nieoficjalnych domów sposobów na zapobieganie i redukowanie kamieni nerkowych można również znaleźć picie wody z octem jabłkowym, soku z selera oraz granatu, a także soku z korzenia mniszka lekarskiego. Nie są to bynajmniej środki zaradcze zweryfikowane pod kątem skuteczności i mogą w nadmiarze wywoływać skutki uboczne. Wziąwszy jednak pod uwagę cierpienia towarzyszące kamicy nerkowej, naturalne sposoby prewencji zdecydowanie warto wziąć pod uwagę.

Bibliografia