Definicja pojęcia:

jelito

Jelito – odcinek układu pokarmowego kręgowców położony pomiędzy żołądkiem a odbytem bądź kloaką. Jelito kręgowców zróżnicowane jest na jelito cienkie, którego główną funkcją jest trawienie pokarmu i wchłanianie substancji odżywczych, oraz jelito grube, w którym odbywa się wchłanianie wody i soli mineralnych z resztek pokarmowych oraz formowanie kału.
  1. Położenie jelita
  2. Budowa jelita
  3. Funkcje jelita
  4. Choroby jelita

Położenie jelita


Jelito jest odcinkiem układu pokarmowego kręgowców położonym w jamie brzusznej między żołądkiem a odbytem (niektóre ryby, ssaki łożyskowe) lub kloaką (większość ryb, płazy, gady, ptaki, stekowce). Jelito człowieka położone jest w części podokrężniczej jamy brzusznej (tzw. piętrze jelitowym). Jelito cienkie, zróżnicowane na dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte, zajmuje centralne położenie w obrębie jamy brzusznej. Jelito grube, zróżnicowane na kątnicę, okrężnicę i odbytnicę, otacza jamę brzuszną dookoła; oddzielone jest od jelita cienkiego zastawką krętniczo-kątniczą.
Przewód pokarmowy człowieka, źródło: shutterstock

Budowa jelita


Jelito stanowi najdłuższy odcinek układu pokarmowego kręgowców, zróżnicowany na dwie, przeważnie dobrze wyodrębnione, części – jelito cienkie oraz jelito grube. Ściany jelita, podobnie jak pozostałych odcinków przewodu pokarmowego, składają się z czterech warstw. Światło jelita wyścieła błona śluzowa (śluzówka), zbudowana z jednowarstwowego nabłonka i leżącej pod nim tkanki łącznej. Kolejną warstwę stanowi łącznotkankowa błona podśluzowa (podśluzówka) zawierająca naczynia krwionośne, limfatyczne i nerwy. Podśluzówkę otacza błona mięśniowa (mięśniówka) składająca się z dwóch warstw mięśni gładkich (podłużnych i okrężnych). Najbardziej zewnętrzną warstwę tworzy łącznotkankowa błona surowicza (otrzewna).

Jelito cienkie jest odcinkiem układu pokarmowego położonym między żołądkiem i jelitem grubym, którego funkcją jest trawienie pokarmu oraz wchłanianie substancji odżywczych. Śluzówka jelita cienkiego jest silnie pofałdowana, u ptaków i ssaków pokryta dodatkowo kosmkami jelitowymi, co zwiększa wewnętrzną powierzchnię jelita. Nabłonek kosmków jelitowych zawiera enterocyty (odpowiedzialne za wchłanianie substancji odżywczych), komórki śluzowe (wydzielające śluz ułatwiający przesuwanie się treści pokarmowej) oraz komórki dokrewne produkujące hormony (sekretynę, gastrynę, cholecystokininę) i peptydy (serotoninę, somatostatynę, naczyniówkowy peptyd jelitowy), odpowiedzialne za regulację procesu trawienia. Ujścia gruczołów jelitowych znajdują się u podstawy kosmków. Jelito cienkie ssaków zróżnicowane jest na trzy odcinki – dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte.

Jelito grube stanowi końcowy odcinek przewodu pokarmowego położony między jelitem cienkim a odbytem (lub kloaką), którego funkcją jest wchłanianie wody i soli mineralnych z resztek pokarmowych oraz formowanie kału. Jelito grube cechuje się grubszymi i silniej umięśnionymi ścianami niż jelito cienkie; śluzówka jest pofałdowana, lecz nie tworzy kosmków jelitowych. Nabłonek śluzówki zawiera proste gruczoły cewkowate (wydzielające śluz) oraz nieliczne komórki dokrewne. Końcowy odcinek jelita grubego tworzy kloakę występującą u większości ryb, płazów, gadów, ptaków oraz ssaków jajorodnych (stekowców). Jelito grube ssaków zróżnicowane jest na kątnicę, okrężnicę (podzieloną na cztery odcinki – wstępnicę, poprzecznicę, zstępnicę i esicę) oraz odbytnicę (jelito proste) zakończoną odbytem. Na granicy jelita cienkiego i jelita grubego płazów, gadów i ptaków znajduje się uchyłek zwany jelitem ślepym; u ssaków jelito ślepe (kątnica) stanowi początkowy odcinek jelita grubego. Uchyłek ten jest szczególnie dobrze rozwinięty u kręgowców roślinożernych; występują w nim bakterie rozkładające celulozę.
Kosmki jelitowe, fot. shutterstock

Funkcje jelita


Jelito cienkie jest odcinkiem przewodu pokarmowego, w którym zachodzi trawienie pokarmu oraz wchłanianie drobnocząsteczkowych substancji odżywczych. Trawienie odbywa się w początkowym odcinku jelita cienkiego (dwunastnicy u gadów, ptaków i ssaków), gdzie znajdują się gruczoły jelitowe produkujące sok jelitowy oraz ujścia przewodów trzustkowych doprowadzających sok trzustkowy z trzustki i przewodów wątrobowych doprowadzających żółć z wątroby.

Sok trzustkowy zobojętnia kwaśną treść żołądkową oraz zawiera enzymy rozkładające białka (trypsyna, chymotrypsyna), węglowodany (α-amylaza), tłuszcze (lipaza trzustkowa) i kwasy nukleinowe (nukleazy) do prostych związków drobnocząsteczkowych. Żółć uczestniczy w trawieniu i wchłanianiu tłuszczów. Sok jelitowy zawiera enzymy rozkładające związki obecne w treści jelitowej na proste składniki (np. aminopeptydazy rozkładające białka i oligopeptydy do aminokwasów). Drobnocząsteczkowe substancje odżywcze wchłaniane są następnie do naczyń krwionośnych (aminokwasy, cukry proste) i naczyń limfatycznych (tłuszcze) kosmków jelitowych dalszych odcinków jelita cienkiego (jelita czczego u ssaków).

Jelito grube jest końcowym odcinkiem przewodu pokarmowego, w którym zachodzi wchłanianie wody i soli mineralnych z resztek pokarmowych, stopniowe zagęszczanie treści pokarmowej, formowanie i otaczanie kału dużą ilością śluzu produkowanego przez gruczoły cewkowate, co umożliwia jego przesuwanie w przewodzie pokarmowym. Niestrawione resztki pokarmowe usuwane są z organizmu przez kloakę lub odbyt.

Choroby jelita


Choroby jelita mogą być wywoływane przez procesy zapalne o ostrym lub przewlekłym przebiegu (np. wirusowe zapalenie jelit, bakteryjne zapalenie jelit, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna), zaburzenia w transporcie treści pokarmowej w jelitach (niedrożność jelit), infekcje pasożytnicze (owsica, giardioza, tasiemczyca, glistnica), zaburzenia o podłożu autoimmunologicznym (celiakia), stres (zespół jelita drażliwego) oraz nowotwory (rak jelita grubego).
Budowa anatomiczna jelita grubego, źródło: shutterstock

Bibliografia

  1. Janina Sokołowska-Pituchowa; “Anatomia człowieka”; PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2015.;
  2. Aleksander Michajlik, Witold Ramotowski, ; “Anatomia i fizjologia człowieka”; PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2003.;
  3. Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. III, V, VII ”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998-1999;
  4. Valerie C. Scanlon, Tina Sanders,; “Essentials of Anatomy and Physiology ”; F.A. Davis Company 2006. ;
  5. Elaine N. Marieb, Suzanne M. Keller; “Essentials of Human Anatomy & Physiology, Global Edition”; Pearson 2017.;
  6. Henryk Szarski (red.); “Anatomia porównawcza kręgowców”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992.;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.7
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź