- Budowa i funkcje układu moczowego kręgowców
- Układ moczowy kręgowców wodnych
- Układ moczowy kręgowców lądowych
Budowa i funkcje układu moczowego kręgowców
Układ moczowy kręgowców jest zespołem narządów składającym się z narządu moczotwórczego – przednercza (larwy płazów i ryb), śródnercza (pranercza) (dorosłe ryby i płazy) bądź zanercza (nerki ostatecznej) (gady, ptaki i ssaki), oraz dróg wyprowadzających mocz na zewnątrz organizmu – moczowodów, kloaki lub pęcherza moczowego i cewki moczowej.Narząd moczotwórczy (narząd nerkowy) stanowią u kręgowców silnie ukrwione parzyste nerki, na których przekroju podłużnym można wyróżnić dwie warstwy – ciemniejszą warstwę zewnętrzną (korę nerki) oraz jaśniejszą, prążkowaną warstwę wewnętrzną (rdzeń nerki), zbudowaną z piramid nerkowych, obejmowanych przez miedniczką nerkową. Podstawową jednostką strukturalno-czynnościową nerki są nefrony, zbudowane z ciałek nerkowych położonych w korze nerki oraz kanalików nerkowych, które połączone są z systemem cewek zbiorczych w piramidach nerkowych.
Ciałko nerkowe (ciałko Malpighiego) składa się ze splotu naczyń włosowatych (kłębuszka nerkowego) otoczonego torebką kłębuszka o podwójnych ściankach (torebką Bowmana). Dzięki zachodzącej w obrębie ciałka nerkowego filtracji kłębuszkowej powstaje przesącz krwi (mocz pierwotny), składający się głównie z wody i substancji drobnocząsteczkowych, nie zawierający białek i elementów morfotycznych krwi.
Budowa anatomiczna nerki. Źródło: shutterstock
Główną funkcją układu moczowego jest usuwanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii, utrzymanie stałego składu płynów ustrojowych, ciśnienia osmotycznego oraz równowagi kwasowo-zasadowej, a także produkcja hormonów odpowiedzialnych za regulację ciśnienia, objętości i składu krwi (układ renina-angiotensyna-aldosteron) oraz gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu (kalcytriol), a także warunkujących prawidłowy przebieg procesu tworzenia czerwonych krwinek – erytropoezy (erytropoetyna).
Nefron stanowi podstawową jednostkę strukturalno-czynnościową nerki. Źródło: shuttertock
Układ moczowy kręgowców wodnych
Układ moczowy kręgowców wodnych zbudowany jest z narządu moczotwórczego, który stanowi przednercze bądź śródnercze, oraz dróg wyprowadzających mocz, do których zaliczane są moczowody, pęcherz moczowy oraz kloaka. Głównym produktem przemiany materii tych kręgowców jest amoniak. Działanie układu moczowego wspomagane jest przez skrzela.Przednercze (nerka głowowa) jest parzystym narządem wydalniczym larw minogów oraz niektórych ryb, składającym się z kanalików otwierających się orzęsionymi lejkami do jamy ciała, za pomocą których wychwytują z niej zbędne produkty przemiany materii. Kanaliki te uchodzą do wspólnego przewodu (przewodu Wolffa) mającego ujście w kloace.
Śródnercze (pranercze) jest parzystym narządem wydalniczym charakterystycznym dla dorosłych kręgowców wodnych; jego podstawową jednostką strukturalno-czynnościową są nefrony. Składają się one z kanalika nerkowego, tworzącego na jednym z końców ciałko nerkowe złożone z torebki Bowmana otaczającej splot naczyń włosowatych (kłębuszek nerkowy). Przesącz kłębuszkowy powstający w obrębie ciałka nerkowego dostaje się kanalikiem nerkowym do moczowodu pierwotnego (przewodu Wolffa) uchodzącego bezpośrednio na zewnątrz ciała (ryby kostnoszkieletowe) bądź do kloaki (ryby spodouste, trzonopłetwe i dwudyszne).
Powstawanie moczu. Źródło: shutterstock
Układ moczowy kręgowców lądowych
Narząd moczotwórczy kręgowców lądowych (płazów, gadów, ptaków, ssaków) stanowi przednercze (funkcjonujące u larw płazów), śródnercze (funkcjonujące u dorosłych płazów oraz w życiu zarodkowym owodniowców – gadów, ptaków i ssaków) oraz zanercze, zwane również nerką ostateczną (funkcjonujące u dorosłych owodniowców).Drogami wyprowadzającymi mocz z miedniczek nerkowych są parzyste moczowody, uchodzące do kloaki (steku) występującej u płazów, gadów, ptaków oraz niektórych ssaków (stekowców) bądź pęcherza moczowego występującego u większości ssaków. Pęcherz moczowy zbudowany jest z wierzchołka, trzonu oraz wąskiej szyjki przechodzącej w cewkę moczową, przez którą mocz wyprowadzany jest na zewnątrz. Działanie układu moczowego kręgowców lądowych wspomagane jest przez układ oddechowy, układ pokarmowy oraz skórę.
Produktami przemiany związków azotowych u kręgowców lądowych są silnie toksyczny amoniak wydalany z dużą ilością rozcieńczonego moczu (larwy płazów, krokodyle), średnio toksyczny mocznik wydalany z mniejszą ilością moczu (dorosłe płazy, ssaki) oraz najmniej toksyczny kwas moczowy wydalany w postaci kryształków wraz z niewielką ilością silnie zagęszczonego moczu (gady i ptaki).
Budowa układu moczowego człowieka. Źródło: shutterstock
Bibliografia
- Aleksander Michajlik, Ramotowski Witold; “Anatomia i fizjologia człowieka”; PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2013.;
- Henryk Szarski (red.); “Anatomia porównawcza kręgowców”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992.;
- Kazimierz Krysiak, Henryk Kobryń, Franciszek Kobryńczuk; “Anatomia zwierząt”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.;
- Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee; “Biologia”; Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.), ; “Encyklopedia biologiczna T. II, VII, VIII, X, XII”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998-2000.;
- Valerie C. Scanlon, Tina Sanders; “Essentials of Anatomy and Physiology”; F.A. Davis Company 2006. ;