Wirus Nipah – objawy, przyczyny i leczenie wirusa Nipah
Covid-19 uświadomił nam jaką moc mają wirusy, nawet w czasach zaawansowanej medycyny i nowoczesnej technologii. Nic dziwnego, że naukowcy coraz baczniej przyglądają się wirusowi Nipah, który już dziś stanowi poważne ryzyko epidemiczne w Azji. Znany medycynie już od ponad 20 lat, wydaje się sukcesywnie przygotowywać do globalnej ekspansji. Co należy wiedzieć o zagrożeniu wirusem Nipah?
Nipah (NiV) nie jest spokrewniony z koronawirusami. Pod względem biologicznym należy do rodzaju henipawirusów, czyli wirusów RNA zaliczanych do rodziny paramyksowirusów. Bliżej mu więc do patogenów paragrypy, będących drugą najczęstszą na świecie przyczyną infekcji dróg oddechowych u dzieci. Jego bliskim kuzynem jest śmiertelny wirus Hendra, o którym prawdopodobnie usłyszymy w przyszłości więcej.
Skąd się wziął wirus Nipah?
Nazwa Nipah pochodzi od małej wioski w stanie Negeri Sembilan w Malezji, gdzie po raz pierwszy zidentyfikowano przeciwciała NiV. Zdarzenie to miało miejsce w 1999 r., a pacjent cierpiał na zapalenie mózgu. Pierwsze śmiertelne ofiary odnotowano już rok wcześniej wśród malezyjskich hodowców świń.
Trzoda chlewna nie jest jednak źródłem wirusa Nipah. Owszem, ma on charakter odzwierzęcy, ale pochodzi od specyficznych gatunków owocożernych nietoperzy z rodzaju Pteropus spotykanych w południowo-wschodniej Azji. Niestety, patogeny mogą przetrwać w sokach czy miąższu mango do 3 dni, a w soku palmy daktylowej nawet 7 dni. Dzikie skrzydlate ssaki pokonują tymczasem codziennie spore odległości i z łatwością rozprzestrzeniają wirusa na inne zwierzęta np. świnie. To właśnie kontakt z nietoperzami (bądź ich odchodami) oraz zakażoną trzodą chlewną był przyczyną pierwszych zachorowań na wirusa Nipah na świecie.
Geograficzny zasięg wirusa Nipah
W 1999 r. w Malezji z powodu wirusa Nipah zmarło ponad 200 osób. Byli to głównie farmerzy, ale wśród ofiar znalazły się również dzieci. W tym samym roku wirusa zdiagnozowano w Singapurze, co było przyczyną zatrzymania importu świń z Malezji. Od 2001 do 2013 r. niemal corocznie lokalne epidemie wirusa Nipah obserwowano w miesiącach zimowych w wielu różnych rejonach Bangladeszu. W ciągu tych ponad dziesięciu lat śmiertelność w powodu zakażenia wzrosła z 69% do 83%!
W 2001 r. wirus Nipah po raz pierwszy pojawił się również w Indiach. W kolejnych latach zachorowania się powtarzały, ale z nieco mniejszą regularnością niż w Bangladeszu. W 2018 r. w indyjskim stanie Kerala śmiertelność osiągnęła nawet 90%, ale należy dodać, że zachorowań było niewiele – nieco ponad 20 przypadków. W 2014 r. infekcja pojawiła się również na Filipinach, a od 2000 r. jest obserwowana także w Kambodży.
Jak można się zarazić wirusem Nipah?
Jak dotąd podstawowym źródłem zakażeń wirusem Nipah wśród ludzi pozostają zwierzęta, najczęściej nietoperze. Naukowcy podejrzewają, że większość chorych zetknęła się z wirusem jedząc owoce zainfekowane śliną chorych ssaków bądź poprzez ślinę lub mocz tych zwierząt rozproszone w powietrzu w postaci aerozolu. Od nietoperzy zarażają się często wspomniane już wyżej świnie, u których główne objawy choroby obejmują gorączkę, kaszel oraz skurcze mięśni. Na człowieka infekcja ze świń przechodzi głównie podczas zabiegów związanych z inseminacją, podawaniem leków lub pozbywaniem się ciał martwych zwierząt.
Niestety, epidemie w Bangladeszu udowodniły, że wirus Nipah potrafi również szerzyć się z człowieka na człowieka. Kontakt z chorym i jego płynami cielesnymi wydaje się być wystarczający. Z największym prawdopodobieństwem wirus będzie dalej zakażał drogą kropelkową, przedostając się do organizmów nowych ofiar poprzez drogie oddechowe.
Na dzień dzisiejszy trudno określić specyficzne czynniki ryzyka. Większość dotychczasowych ofiar to mężczyźni w wieku produkcyjnym, ale zjawisko to wynika z ich codziennych zajęć – najłatwiej przychodzą oni do styczności ze zwierzętami roznoszącymi patogeny. Dobę inkubacji określa się na 4-15 dni, ale z niektórych źródeł wynika, że infekcja może rozwinąć się aż 45 dni po kontakcie z wirusem. To zdecydowanie zła wiadomość w kontekście kontrolowania ewentualnej epidemii.

Jakie objawy wywołuje wirus Nipah?
Przebieg infekcji spowodowanej wirusem Nipah może mieć charakter asymptomatyczny. W większości przypadków jednak do dwóch tygodni od zakażenia pojawiają się objawy przypominające grypę: gorączka, bóle głowy, złe samopoczucie, a nawet wymioty. Mają one charakter typowo neurologiczny i bywają wstępem do rozwoju zapalenia mózgu, które jest najpoważniejszą i najbardziej śmiertelną formą infekcji wirusem Nipah. Rozwój choroby bywa niestety bardzo dynamiczny i w ciągu kilku dni dochodzi do poważnych zaburzeń świadomości, a nawet śpiączki.
Oprócz symptomów neurologicznych u chorych obserwuje się również typowe dolegliwości przeziębieniowe: kaszel, trudności w oddychaniu, a nawet ostrą niewydolność oddechową. Dotyczą one nawet 2/3 wszystkich przypadków. Gorączka według różnych danych pojawia się u 95-100% chorych z objawami.
W najpoważniejszej mózgowej postaci pacjenci wykazują znaczące obniżenie odruchów (hiporefleksja), zmiany w źrenicach, silne osłabienie, nadciśnienie oraz częstoskurcz serca. Obrzęk mózgu lub dysfunkcja mięśnia sercowego mogą być przyczyną śmierci, która następuje od 4 do 16 dni od pojawienia się pierwszych objawów. Według uśrednionych globalnych danych śmiertelność zakażeń wirusem Nipah wynosi od 40 do 70%.

Jak diagnozuje i leczy się wirusa Nipah?
Z danych opublikowanych w styczniu 2022 r. w periodyku naukowym „Frontiers in Microbiology” wynika, że najprostszym testem pozwalającym wykryć wirusa Nipah są badania wyznaczające poziom przeciwciał IgG oraz IgM. Niestety, wyniki nie są precyzyjne i bywają fałszywie pozytywne. Stuprocentową diagnozę postawić można dopiero na bazie namnażania próbek wirusa pobranych z dróg oddechowych, krwi lub moczu w komórkach Vero. Procedura trwa niestety aż 3 dni. Rozwijane są jednak także czułe warianty testów PCR, zwane RT-PCR.
Jak dotąd nie udało się również opracować skutecznego leku na wirusa Nipah. Współcześnie terapia ma więc charakter wspierający i koncentruje się utrzymaniu drożności dróg oddechowych i utrzymaniu prawidłowej równowagi płynów ustrojowych. Chorym w Azji podawano leki przeciwwirusowe takie jak rybawirynę oraz acyklowir, ale ich efektywność wydaje się wątpliwa. Bardziej obiecujące rezultaty dały testy z przeciwciałami monoklonalnymi, ale badania kliniczne na ludziach są dopiero we wczesnych fazach.
Szczepionka na wirusa Nipah – kiedy będzie gotowa?
Z racji na zagrożenie związane z ewentualną pandemią wirusa Nipah już dziś pracuje się nad szczepionkami. Niestety, ograniczone jak dotąd ogniska infekcji nie dają naukowcom dość przestrzeni na prowadzenie testów klinicznych. W stadium badań znajduje się nawet 10 preparatów opartych na wektorach wirusowych, mRNA, podjednostkach białek rekombinowanych oraz cząsteczkach wirusopodobnych. Jak dotąd do użytku zatwierdzono jednak zaledwie jedną szczepionkę przeznaczoną dla… koni.
Na szczęście badania nie ustają. W 2021 r. egipscy uczeni zaproponowali wieloniciową szczepionkę opartą na epitopach, która wyda się nie wywoływać żadnych reakcji toksycznych ani uczuleniowych. Wciąż brakuje jednak jednoznacznego potwierdzenia jej skuteczności.

Czy wirus Nipah będzie przyczyną kolejnej pandemii?
Po tym jak Covid-19 zabił ponad 6 milionów ludzi na całym świecie, epidemiolodzy otwarcie mówią o potrzebie przewidywania i rozwijania mechanizmów szybkiej reakcji na kolejne zjadliwe wirusy. A te prędzej czy później na pewno się pojawią, bowiem historia ludzkości przeplatana jest falami pandemii.
Obserwacje lokalnych ognisk zakażeń wirusem Nipah w Bangladeszu i Indiach wydają się tymczasem niepokojące. Wiemy już, że patogen potrafi szybko i efektywnie szerzyć się między ludźmi i to za pomocą śliny, która w infekcjach dróg oddechowych jest bardzo skutecznym nośnikiem. Sam fakt, że wirus Nipah jak dotąd jest ograniczony terytorialnie, wynika po części z jego wysokiej śmiertelności – transfer wirusa zostaje zatrzymany wraz ze zgonem pacjenta. Naukowcy podkreślają jednak, że dotychczasowe epidemie ograniczone były do pojedynczych wiosek o stosunkowo niskiej gęstości zasiedlenia. Jeśli wirus Nipah dostanie się miast, sytuacja może ulec dramatycznej zmianie.
Światowa Organizacja Zdrowia wyraża oficjalne zaniepokojenie potencjalnym ryzykiem związanym z wirusem Nipah. Badania genetyczne już dziś dowodzą, że jako wirus RNA potrafi on szybko i sprytnie mutować, dopasowując się do organizmu gospodarza. Nie pomaga też fakt, że zwierzęta pozostają bogatym niebezpiecznym „zbiornikiem” zjadliwego patogenu. Pozostaje mieć nadzieję, że lekcje nabyte podczas epidemii Covid-19 pozwolą światu lepiej radzić sobie w przypadku kolejnego infekcyjnego kataklizmu.
- “Nipah virus infection” WHO, https://www.who.int/health-topics/nipah-virus-infection#tab=tab_1m, 16/02/2023;
- “The next pandemic – Nipah virus“ Priya Joi, https://www.gavi.org/vaccineswork/next-pandemic/nipah-virus, 16/02/2023;
- “Nipah Virus–Another Threat From the World of Zoonotic Viruses” Krzysztof Skowron i in., https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmicb.2021.811157/full, 16/02/2023;
- “Twenty Years of Nipah Virus Research: Where Do We Go From Here?” Emily S Gurley i in., https://academic.oup.com/jid/article/221/Supplement_4/S359/5835762, 16/02/2023;
- “Nipah virus: epidemiology, pathology, immunobiology and advances in diagnosis, vaccine designing and control strategies – a comprehensive review” Raj Kumar Singh i in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6830995/, 16/02/2023;
- “Nipah virus: Impact, origins, and causes of emergence” Jonathan H. Epstein i in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7088631/, 16/02/2023;




