Kubek prążkowany (Cyathus striatus)

Wstęp

Kubek prążkowany (kubecznik porysowany) to częsty w naszym kraju, niejadalny grzyb z rzędu pieczarkowców. Wśród naukowców nie ma obecnie jasności do jakiej rodziny grzybów należy go włączyć. Kubek prążkowany słynie z niesamowitych, ażurowych owocników, wyglądających niczym ptasie gniazdko z jajkami.

Sezon

Kubek prążkowany wykształca owocniki przez niemal pół roku, zwykle od czerwca po listopad.

Występowanie

Kubek prążkowany to gatunek praktycznie kosmopolityczny, spotykany w całej strefie umiarkowanej i górach wszystkich kontynentów prócz Antarktydy, jak również na wielu wyspach. W Polsce najczęściej obserwuje się go na opadłych gałązkach, spróchniałych pniakach, w wilgotnych lasach i zaroślach, niekiedy także w miejskich parkach i skwerach, o ile wysypano tam sporo mulczu albo nie usuwa się martwego drewna.

Wygląd

Owocniki grzybów z rodzaju kubek Cyathus faktycznie przypominają kubki bądź pucharki na lody, zwężają się bowiem dołem, u góry otwierają lejkowato. Ich zarodniki zawiązują się w specjalnych, twardych w dotyku tworach zwanych perydiolami. U młodych owocników te perydiole zabezpiecza podobna do czapki nakrywka, nazywana epifragmą. Wraz z dojrzewaniem owocnika perydiola odpada, odsłaniając perydiole. Wówczas we wnętrzu perydioli rozwija się obłócznia, na niej zaś podstawki z zarodnikami.

Kubek prążkowany zawiązuje owocniki pojedynczo bądź grupowo. Osiągają one 10-20 mm wysokości, a 8-10 mm szerokości.
Perydiole białawe, jaśniejsze niż u podobnych gatunków.

Miąższ łamliwy i cienki. W dostępnej literaturze naukowej oraz bazach danych brak jakichkolwiek wiadomości o jego reakcjach chemicznych, zapachu i smaku.

U kubków nie następuje typowy dla większości wysyp zarodników. Zamiast tego rozsiewane są całe perydiole, połączone w specjalne sznury (łac. funiculus). Sznury te są lepkie, zbliżone kształtem do kotwic. Uwalniają je co gwałtowniejsze opady deszczu. Napotkawszy na przeszkodę sznury okręcają się wokół niej niczym kyoketsu-shoge rzucane przez ninjów. Pojedyncze zarodniki kubka prążkowanego są jajowate, grubościenne, gładkie i przezroczyste. Mierzą zazwyczaj 14-20 × 8-10 μm.

Resztki owocnika w formie ażurowego, pustego kubka trwają jeszcze jakiś czas po wysianiu spor.

Kubka prążkowanego najprościej odróżnić od jego kuzynów po podłużnie prążkowanych ścianach wewnętrznych oraz srebrzystym owłosieniu na zewnątrz owocnika. Spośród gatunków krajowych dość podobny bywa kubek ołowianoszary Cyathus olla o wnętrzu lejka bez prążków (zwykle też szerzej rozwartym), a z owłosieniem ołowianym, drobniejszym, o perydiolach najpierw węgliście czarnych, potem szarawych. Drugim, zbliżonym gatunkiem kubka będzie niezmiernie rzadki, bliski wymarcia w Polsce i Europie Zachodniej kubek gnojowy Cyathus stercoreus. Owocniki tego ostatniego gatunku będą dwukrotnie mniejsze od kubków prążkowanych, mocniej kutnerowate na zewnątrz, a gładkie wewnątrz, takoż o perydiolach początkowo czarnych, a później szarych. Wyrastać będą na odchodach i przenawożonej glebie, nie zaś na mulczu lub martwym, próchniejącym drewnie.

Właściwości

Kubek prążkowany to grzyb niejadalny, zbyt niepozorny i niemiły w smaku by zyskał znaczenie kulinarne. Kubek prążkowany to saprobiont (roztocze), rozwijające się na martwym drewnie, coraz częściej na mulczu w miejskich parkach i zieleńcach.

Zastosowanie

Dawniej wiązano wielkie nadzieje z metabolitami wtórnymi kubka prążkowanego oraz jego kuzynów. Zawarte w nich ciała czynne (pochodne indolu), początkowo zwane „cyjatynami”, potem „striatynami”, wykazywały w warunkach laboratoryjnych obiecujące działanie przeciwko bakteriom (tak gram-dodatnim jak gram-ujemnym) oraz tzw. grzybom niedoskonałym. Uczeni i praktycy liczyli na wykorzystanie tychże striatyn jako antybiotyków, ew. naturalnych fungicydów w ochronie roślin i mebli. Prócz striatyn kubek prążkowany wytwarza także liczne trójterpeny np.: glochidon, glochidonol, kwas epistriatowy oraz kwas cyjatowy.