Kontynenty na świecie

Około 70% powierzchni Ziemi pokryte jest wodą. Duże obszary lądowe Ziemi nazywane są kontynentami. Ale co definiuje “kontynent”, ile jest kontynentów i gdzie dokładnie przebiegają granice między nimi?

Nasza Ziemia jest niesamowita! Składa się z 7 ogromnych mas lądowych zwanych kontynentami, a każdy z nich jest wyjątkowy. Od pustyń Afryki po metropolie Azji –  odkrywamy najciekawsze fakty na temat każdego z kontynentów.

Ziemia uformowała się 4,6 miliarda lat temu z wielkiego, wirującego obłoku pyłu i gazu. Ciągłe rozbijanie się kosmicznych odłamków i przyciąganie grawitacyjne sprawiło, że wnętrze Ziemi zaczęło się nagrzewać. W miarę wzrostu temperatury, niektóre skaliste materiały Ziemi topiły się i wydostawały na powierzchnię, gdzie stygły i tworzyły skorupę ziemską. Cięższy materiał opadał w kierunku centrum Ziemi. Ostatecznie okazało się, że Ziemia składa się z trzech głównych warstw: jądra, płaszcza i skorupy.

Jak powstawały kontynenty?

Skorupa ziemska i górna część płaszcza tworzą sztywną skorupę wokół Ziemi, która jest rozbita na ogromne części zwane płytami tektonicznymi. Ciepło z wnętrza Ziemi powoduje, że płyty przesuwają się na stopionym płaszczu. Obecnie płyty tektoniczne nadal powoli przesuwają się po powierzchni ziemi, tak jak robiły to przez setki milionów lat. Geolodzy uważają, że wzajemne oddziaływanie płyt, czyli proces zwany tektoniką płyt, przyczyniło się do powstania kontynentów.

Badania skał znalezionych na dawnych obszarach Ameryki Północnej ujawniły, że najstarsze znane fragmenty kontynentów zaczęły się formować prawie cztery miliardy lat temu, wkrótce po uformowaniu się samej Ziemi. W tym czasie Ziemię pokrywał prymitywny ocean. Tylko niewielka część skorupy ziemskiej składała się z materiału kontynentalnego. Naukowcy teoretyzują, że materiał ten gromadził się wzdłuż granic płyt tektonicznych w procesie zwanym subdukcją. Podczas subdukcji dochodzi do zderzenia płyt, a krawędź jednej płyty wsuwa się pod krawędź drugiej.

Kiedy ciężka skorupa oceaniczna uległa subdukcji w kierunku płaszcza, stopiła się w intensywnym cieple płaszcza. Po roztopieniu skała stała się lżejsza. Nazywana magmą, wznosiła się przez leżącą na niej płytę i wybuchała jako lawa. Kiedy lawa ostygła, stwardniała i przekształciła się w skałę ilastą.

Stopniowo, skały magmowe tworzyły małe wyspy wulkaniczne ponad powierzchnią oceanu. Z czasem wyspy te powiększały się, częściowo w wyniku napływu większej ilości lawy, a częściowo w wyniku gromadzenia się materiału zeskrobanego z schodzących płyt. Kiedy płyty niosące wyspy ulegały subdukcji, same wyspy nie schodziły do płaszcza. Ich materiał stopił się z materiałem wysp na sąsiedniej płycie. W ten sposób powstały jeszcze większe obszary lądowe – pierwsze kontynenty.

Tworzenie się wysp wulkanicznych i materiału kontynentalnego poprzez tektonikę płyt jest procesem, który trwa do dziś. Skorupa kontynentalna jest znacznie lżejsza od skorupy oceanicznej. W strefach subdukcji, gdzie płyty tektoniczne oddziałują na siebie, skorupa oceaniczna zawsze subdukuje się pod skorupę kontynentalną. Skorupa oceaniczna jest stale przetwarzana w płaszczu. Z tego powodu skorupa kontynentalna jest o wiele, wiele starsza od skorupy oceanicznej.

Azja

Rozmiar: 44 579 000 km2
Liczba krajów: 48
Ludność: 4 436 224 0007

Jaki jest największy kontynent na Ziemi? To proste: Azja. Jest największa zarówno pod względem wielkości, jak i liczby ludności. Azja rozciąga się od wschodniej części Morza Śródziemnego do zachodniej części Oceanu Spokojnego. W Azji znajduje się ponad 40 krajów. Niektóre z nich należą do najbardziej zaludnionych krajów na świecie, w tym Chiny, Indie i Indonezja. Sześćdziesiąt procent ludności Ziemi mieszka w Azji. Ponad jedna trzecia ludzi na świecie mieszka w samych Chinach i Indiach. Kontynent azjatycki obejmuje wiele wysp, niektóre z nich są państwami. Filipiny, Indonezja, Japonia i Tajwan to główne narody wyspiarskie w Azji.

Większość mieszkańców Azji mieszka w miastach lub na żyznych obszarach rolniczych w pobliżu dolin rzecznych, równin i wybrzeży. Płaskowyże w Azji Środkowej w dużej mierze nie nadają się do uprawy i są słabo zaludnione.

Na Azję przypada prawie jedna trzecia powierzchni lądów na świecie. Kontynent ma szeroki wachlarz regionów klimatycznych, od polarnych w syberyjskiej Arktyce po tropikalne w równikowej Indonezji. Część Azji Środkowej, w tym pustynia Gobi w Chinach i Mongolii, jest sucha przez cały rok. Azja Południowo-Wschodnia, z drugiej strony, jest uzależniona od corocznych monsunów, które przynoszą deszcze i umożliwiają rolnictwo. Najważniejsze rzeki Azji, to Ganges, Rzeka Żółta, Mekong, Indus i Jangcy. Bogata dolina między rzekami Tygrys i Eufrat w zachodniej Azji nazywana jest “Żyznym Półksiężycem” ze względu na jej miejsce w rozwoju rolnictwa i cywilizacji ludzkiej.

Azja jest najbardziej górzystym kontynentem. Ponad 50 z najwyższych szczytów świata znajduje się w Azji. Mount Everest, który osiąga ponad 8. 700 metrówbwysokości w paśmie Himalajów, jest najwyższym punktem na Ziemi. Tektonika płyt nieustannie przesuwa góry wyżej. W miarę jak lądolód Indii przesuwa się na północ w kierunku lądolodu Eurazji, część Himalajów podnosi się w tempie około 2,5 centymetra co pięć lat.

W Azji znajduje się nie tylko najwyższe wzniesienie na Ziemi, ale także najniżej zlokalizowane miejsce na lądzie: najniżej położonym punktem jest Morze Martwe, które znajduje się 431 metrów poniżej poziomu morza.

Warto pamiętać, że Europa i Azja z punktu widzenia geografii fizycznej tworzą jeden kontynent – Eurazję, stąd czasami można spotkać się z opiniami, że istnieje sześć, a nie siedem kontynentów.

Afryka

Rozmiar: 30 370 000 km2
Liczba krajów: 54
Ludność: 1 216 130 000

Afryka jest drugim pod względem powierzchni kontynentem. Jej obszar to ponad 30 mln km2. Leży na północ i południe od równika oraz na wschód i zachód od południka 0⁰, czyli na wszystkich półkulach. Afryka zajmuje powierzchnię ponad trzykrotnie większą od powierzchni Stanów Zjednoczonych i ma najwięcej państw ze wszystkich kontynentów.

Górna połowa Afryki to w większości sucha, gorąca pustynia. W środkowym obszarze znajdują się sawanny, czyli płaskie, trawiaste równiny. Region ten jest domem dla dzikich zwierząt, takich jak lwy, żyrafy, słonie, hieny, gepardy i gnu. Środkowe i południowe obszary Afryki są zdominowane przez lasy deszczowe.

Większa część Afryki to płaskowyż otoczony wąskimi pasami przybrzeżnych nizin. W niektórych obszarach wnętrza kraju wznoszą się pagórkowate wyżyny i góry. Lodowce na górze Kilimandżaro w Tanzanii leżą zaledwie kilometry od tropikalnej dżungli poniżej. Mimo że Kilimandżaro leży niedaleko równika, śnieg pokrywa jego szczyt przez cały rok.

We wschodniej Afryce, gigantyczna depresja zwana Wielką Doliną Ryftową ciągnie się od Morza Czerwonego do Mozambiku. (Dolina ryftowa tak naprawdę zaczyna się w południowo-zachodniej Azji) Wielka Dolina Ryftowa jest miejscem o dużej aktywności tektonicznej, gdzie kontynent afrykański dzieli się na dwie części. Geolodzy nadali już nazwy obu częściom płyty afrykańskiej. Płyta Nubijska uniesie większą część kontynentu, na zachód od szczeliny; Płyta Somalijska uniesie daleką wschodnią część kontynentu, w tym tak zwany “Róg Afryki” Róg Afryki to półwysep przypominający odwrócony róg nosorożca. Kraje Erytrea, Etiopia, Dżibuti i Somalia leżą na Rogu Afryki i Płycie Somalijskiej.

Afryka jest domem dla 56 krajów, ale zamieszkuje ją tylko 14 procent ludności świata. Obszar środkowo-wschodniej Afryki jest ważny dla naukowców, którzy badają ewolucję i najwcześniejsze początki ludzkości. Obszar ten jest uważany za miejsce, w którym zaczęły ewoluować hominidy.

Ameryka Północna

Rozmiar: 24 709 000 km2
Liczba krajów: 23
Populacja: 579 024 000

Ameryka Północna, trzeci co do wielkości kontynent, rozciąga się od maleńkich Wysp Aleuckich na północnym-zachodzie do Przesmyku Panamskiego na południu. Kontynent obejmuje ogromną wyspę Grenlandię na północnym-wschodzie. Na dalekiej północy kontynent rozciąga się w połowie drogi dookoła świata, od Grenlandii po Aleuty. Ale w najwęższym miejscu Panamy kontynent ma zaledwie 50 kilometrów szerokości.

Na zachodzie wznoszą się Góry Skaliste, największy łańcuch Ameryki Północnej. Jedne z najmłodszych gór na Ziemi znajdują się w Paśmie Kaskadowym w amerykańskich stanach Waszyngton, Oregon i Kalifornia. Niektóre szczyty zaczęły się tam formować zaledwie około miliona lat temu – co jest zaledwie ułamkiem czasy w długiej historii Ziemi. Starsze pasma górskie Ameryki Północnej wznoszą się w pobliżu wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych i Kanady.

Pomiędzy systemami górskimi leżą rozległe równiny, które zawierają głębokie, bogate gleby. Duża część gleby powstała z materiału naniesionego podczas ostatniego okresu lodowcowego. Ta epoka lodowcowa osiągnęła swój szczyt około 18 000 lat temu. Gdy lodowce cofały się, strumienie roztopionego lodu zrzucały osady na ziemię, tworząc warstwy żyznej gleby w rejonie równin. Zboże uprawiane w tym regionie, nazywanym “spichlerzem Ameryki Północnej”, żywi znaczną część świata.

Ameryka Północna kryje w sobie wiele cudów natury. W jej granicach można znaleźć różnorodne ukształtowanie terenu i wszystkie rodzaje roślinności. Ameryka Północna posiada głębokie kaniony, takie jak Copper Canyon w meksykańskim stanie Chihuahua. Park Narodowy Yellowstone, w amerykańskim stanie Wyoming, posiada jedne z najbardziej aktywnych gejzerów na świecie. Kanadyjska Zatoka Fundy charakteryzuje się największą zmiennością poziomów pływów na świecie. Wielkie Jeziora stanowią największy obszar wód słodkich na naszej planecie. W Kalifornii rosną sekwoje olbrzymie, najbardziej masywne drzewa na świecie, których wysokość dochodzi do ponad 76 metrów, a obwód do prawie 31 metrów.

Grenlandia, leżąca u wschodnich wybrzeży Kanady, jest największą wyspą świata. Pomimo swojej nazwy, Grenlandia jest w większości pokryta lodem. Jej lód jest pozostałością po wielkich lądolodach, które niegdyś pokrywały większą część kontynentu północnoamerykańskiego. Grenlandia to jedyne miejsce poza Antarktydą, które wciąż posiada pokrywę lodową.

Od mroźnej Arktyki po tropikalne dżungle Ameryki Środkowej, Ameryka Północna cieszy się większą zmiennością klimatu niż jakikolwiek inny kontynent. Na kontynencie znajdzie się prawie każdy typ ekosystemu, od raf koralowych na Karaibach, przez lądolód Grenlandii, po Wielkie Równiny w USA i Kanadzie.

Dziś Ameryka Północna jest domem dla obywateli Kanady, Stanów Zjednoczonych, Grenlandii, Meksyku, Belize, Kostaryki, Salwadoru, Gwatemali, Hondurasu, Nikaragui, Panamy oraz krajów i terytoriów wyspiarskich, które leżą na Morzu Karaibskim i zachodniej części północnego Atlantyku.

Ameryka Południowa

Wielkość: 17 840 000 km2
Liczba krajów: 12
Ludność: 422 535 000

Ameryka Południowa jest połączona z Ameryką Północną wąskim Przesmykiem Panamskim. Te dwa kontynenty nie zawsze były ze sobą połączone, zjednoczyły się dopiero trzy miliony lat temu. Ameryka Południowa jest czwartym co do wielkości kontynentem i rozciąga się od słonecznych plaż Morza Karaibskiego po mroźne wody w pobliżu koła antarktycznego.

Najbardziej wysunięte na południe wyspy Ameryki Południowej, zwane Tierra del Fuego, znajdują się w odległości mniejszej niż 1120 kilometrów od Antarktydy. Na wyspach tych żyją nawet niektóre ptaki antarktyczne, takie jak pingwiny, albatrosy i rybitwy. Dawniej hiszpańscy odkrywcy, którzy po raz pierwszy odwiedzili wyspy, zauważyli małe ogniska na lądzie. Ogniska te, rozpalane przez rdzennych mieszkańców, zdawały się unosić na wodzie, stąd też prawdopodobnie wzięła się nazwa wysp – Tierra del Fuego oznacza “Ziemię Ognia”.

Andy, najdłuższe lądowe pasmo górskie na Ziemi, rozciągają się na całej długości Ameryki Południowej. Wiele aktywnych wulkanów znajduje się w tym paśmie. Te obszary wulkaniczne są napędzane przez ciepło generowane przez dużą płytę oceaniczną, zwaną Płytą Nazca, która przesuwa się pod płytą niosącą Amerykę Południową.

W środkowo-południowej części Ameryki Południowej występują pampasy, czyli równiny. Te bogate obszary są idealne dla rolnictwa. Uprawa pszenicy jest główną gałęzią przemysłu na pampasach. W regionie pampasów hoduje się również zwierzęta pasterskie, takie jak bydło i owce.

W północnej części Ameryki Południowej, rzeka Amazonka i jej dopływy płyną przez największy na świecie las tropikalny. Pod względem objętości Amazonka jest największą rzeką na świecie. Wypływa z niej więcej wody niż z kolejnych sześciu największych rzek razem wziętych.

Ameryka Południowa jest również domem dla najwyższego na świecie wodospadu – Angel Falls, w kraju Wenezuela. Wodospady są tak wysokie, że większość wody wyparowuje w postaci mgły lub jest zdmuchiwana przez wiatr zanim dotrze do ziemi.

Lasy deszczowe Ameryki Południowej zawierają ogromne bogactwo życia zwierzęcego i roślinnego. Ponad 15 tys. gatunków roślin i zwierząt występuje tylko w dorzeczu Amazonki. Wiele amazońskich gatunków roślin jest źródłem pożywienia i leków dla reszty świata. Naukowcy starają się znaleźć sposoby na zachowanie tego cennego i delikatnego środowiska, ponieważ ludzie przenoszą się do dorzecza Amazonki i oczyszczają teren pod osiedla i rolnictwo.

Amerykę Południową tworzy dwanaście niezależnych państw: Brazylia, Kolumbia, Argentyna, Peru, Wenezuela, Chile, Ekwador, Boliwia, Paragwaj, Urugwaj, Gujana i Surinam. Terytoria Gujany Francuskiej, należącej do Francji, oraz Falklandów, należących do Wielkiej Brytanii, są również częścią Ameryki Południowej.

Antarktyda

Wielkość: 14 000 000 km2
Liczba krajów: 0
Liczba mieszkańców: 1 106

Antarktyda jest najbardziej wietrznym, suchym i lodowatym miejscem na Ziemi. Antarktyda jest większa niż Europa czy Australia, ale w przeciwieństwie do tych kontynentów nie ma na niej stałej populacji ludzkiej. Pracują tam naukowcy i personel pomocniczy, np. piloci i kucharze.

Klimat Antarktydy nie pozwala na utrzymanie rolnictwa ani trwałej cywilizacji. Temperatury na Antarktydzie, znacznie niższe niż temperatury w Arktyce, spadają poniżej -73 stopni Celsjusza.

Na Antarktydzie założono bazy naukowe i laboratoria do badań w dziedzinach takich jak geologia, oceanografia i meteorologia. Mroźne temperatury panujące na Antarktydzie sprawiają, że jest to doskonałe miejsce do badania historii atmosfery i klimatu Ziemi. Rdzenie lodowe z ogromnej pokrywy lodowej Antarktydy od tysięcy lat rejestrują zmiany temperatury Ziemi i gazów atmosferycznych. Antarktyda jest również idealnym miejscem do odkrywania meteorytów, czyli kamiennych obiektów, które uderzyły w Ziemię z kosmosu.

Antarktyda jest prawie całkowicie pokryta lodem, czasami o grubości nawet 3,2 kilometra (dwóch mil). W zimie powierzchnia Antarktydy może się podwoić, ponieważ w oceanie wokół kontynentu gromadzi się pokrywa lodowa.

Jak wszystkie inne kontynenty, Antarktyda ma aktywność wulkaniczną. Najbardziej aktywnym wulkanem jest Mount Erebus, który znajduje się mniej niż 1,392 kilometry (870 mil) od bieguna południowego. O jego częstych erupcjach świadczą gorące, stopione skały pod lodową powierzchnią kontynentu.

Antarktyda nie posiada żadnych państw. W stacjach badawczych mieszkają jednak grupy naukowe z różnych krajów. Wielonarodowy traktat wynegocjowany w 1959 r. i poddany rewizji w 1991 r. stanowi, że badania na Antarktydzie mogą być prowadzone wyłącznie w celach pokojowych. Stacja McMurdo, największe skupisko ludności na Antarktydzie, jest zarządzana przez Stany Zjednoczone. Stacja Wostok, gdzie zanotowano najzimniejszą temperaturę na Ziemi, jest obsługiwana przez Rosję.

Europa

Wielkość: 10 180 000 km2
Liczba krajów: 50
Ludność: 738 849 000

Europa, szósty co do wielkości kontynent, obejmuje zaledwie siedem procent powierzchni świata. Pod względem powierzchni całkowitej kontynent europejski jest tylko nieznacznie większy od Kanady. Jednak liczba ludności Europy jest ponad dwukrotnie większa niż Ameryki Południowej. W Europie jest ponad 40 krajów i wiele z głównych miast świata, w tym Londyn, Wielka Brytania, Paryż, Francja, Berlin, Niemcy, Rzym, Włochy, Madryt, Hiszpania i Moskwa, Rosja.

Większość krajów europejskich ma dostęp do oceanu. Na północy kontynent graniczy z Oceanem Arktycznym, na zachodzie z Oceanem Atlantyckim, na południowym wschodzie z Morzem Kaspijskim, a na południu z Morzem Śródziemnym i Morzem Czarnym. Europejskie rzeki odegrały znaczącą rolę w historii kontynentu. Wcześni Europejczycy poznali systemy rzeczne Wołgi, Dunaju, Donu, Renu i Padu i mogli z powodzeniem przemierzać długość i szerokość tego małego kontynentu w celach handlowych, komunikacyjnych lub w celach podboju.

Nawigacja i eksploracja poza Europą była ważnym elementem rozwoju gospodarczego, społecznego, językowego i politycznego dziedzictwa kontynentu. Europejscy odkrywcy byli odpowiedzialni za kolonizację lądów na każdym kontynencie z wyjątkiem Antarktydy. Ten proces kolonizacji miał drastyczny wpływ na rozwój gospodarczy i polityczny tych kontynentów, a także Europy.
Na wschodzie góry Ural oddzielają Europę od Azji. Narody Rosji i Kazachstanu leżą na obu kontynentach. Inne pasmo, Góry Kjølen, rozciąga się wzdłuż północnej części granicy między Szwecją a Norwegią. Na południu Alpy tworzą łuk ciągnący się od Albanii do Austrii, następnie przez Szwajcarię i północne Włochy do Francji. Jako najmłodsze i najbardziej strome z europejskich gór, Alpy geologicznie przypominają Góry Skaliste w Ameryce Północnej, inne młode pasmo górskie.

Duży obszar łagodnie falujących równin rozciąga się od północnej Francji na wschód aż po Ural. Klimat ciepłego lata, mroźnej zimy i obfitych opadów sprawia, że większość tych europejskich ziem uprawnych jest bardzo wydajna.

Klimat Europy Zachodniej, zwłaszcza wokół Morza Śródziemnego, sprawia, że jest ona jednym z wiodących kierunków turystycznych na świecie.

Australia

Wielkość: 8 525 989 km²
Liczba krajów: 3
Ludność: 39 901 000

Australia jest nie tylko najmniejszym kontynentem, ale również najbardziej płaskim i drugim po Antarktydzie najbardziej suchym. Australia zajmuje powierzchnię nieco mniej niż 8,5 miliona kilometrów. Jego populacja wynosi około 31 milionów. Jest to najsłabiej zaludniony kontynent, zaraz po Antarktydzie.

Kontynent ten jest czasami nazywany Oceanią, aby objąć tysiące maleńkich wysp Środkowego i Południowego Pacyfiku, przede wszystkim Melanezję, Mikronezję i Polinezję (w tym amerykański stan Hawaje). Jednak sam kontynent australijski obejmuje tylko naród Australii, wschodnią część wyspy Nowa Gwinea (naród Papui Nowej Gwinei) oraz wyspiarski naród Nowej Zelandii.

Płaskowyż w środku kontynentalnej Australii stanowi większość całkowitej powierzchni kontynentu. Na płaskowyżu występują niewielkie opady deszczu i nie osiedliło się tam wielu ludzi. Great Dividing Range, długie pasmo górskie, wznosi się w pobliżu wschodniego wybrzeża i rozciąga od północnej części terytorium Queensland przez terytoria Nowej Południowej Walii i Wiktorii. Australia kontynentalna znana jest z Outbacku, pustynnego obszaru w głębi kraju. Obszar ten jest tak suchy, gorący i jałowy, że mieszka tam niewielu ludzi.

Oprócz gorących płaskowyżów i pustyń, kontynent ten charakteryzuje się również bujnymi równikowymi lasami deszczowymi na wyspie Nowa Gwinea, tropikalnymi plażami oraz wysokimi szczytami górskimi i lodowcami w Nowej Zelandii.

Większość mieszkańców Australii mieszka w miastach wzdłuż południowego i wschodniego wybrzeża kontynentu. Główne miasta to Perth, Sydney, Brisbane, Melbourne i Adelaide.

Biolodzy, którzy badają zwierzęta, uważają Australię za żywe laboratorium. Kiedy ponad 60 milionów lat temu kontynent zaczął odrywać się od Antarktydy, zabrał ze sobą różna gatunki zwierząt. Odizolowane od życia na innych kontynentach, zwierzęta rozwinęły się w stworzenia unikalne dla Australii, takie jak koala, dziobak i diabeł tasmański.

Wielka Rafa Koralowa, u wybrzeży kontynentalnej Australii północno-wschodnie wybrzeże, jest kolejnym żywym laboratorium. Światowy największy ekosystem rafy koralowej Jest domem dla tysięcy gatunków ryb, gąbek, ssaków morskich, koralowców i skorupiaków. Sama rafa to 1,920 kilometrów żywych zbiorowisk koralowych. Według niektórych szacunków jest to największy żyjący organizm na świecie.