neuron
Neuron, komórka nerwowa — Neuron, komórka nerwowa – podstawowa jednostka strukturalna i czynnościowa układu nerwowego, wykazująca zdolność odbierania, przetwarzania, przewodzenia oraz przekazywania impulsów nerwowych. Neuron składa się z ciała komórki (perikarionu) oraz wypustek – dendrytów i aksonu (neurytu).
Budowa neuronów
Neurony (komórki nerwowe) stanowią podstawową jednostkę strukturalną i czynnościową układu nerwowego. Otoczone są zwykle przez komórki glejowe (mezoglej), których główną funkcją jest podtrzymywanie, odżywianie i ochrona komórek nerwowych. Neurony składają się z części przyjądrowej – ciała komórki (perikarionu) oraz wypustek odchodzących od ciała komórki – licznych dendrytów i pojedynczego aksonu (neurytu).
Ciało komórki nerwowej (perikarion) zbudowane jest z cytoplazmy, jądra komórkowego oraz organelli komórkowych. Średnica perikarionu wynosi od 4 μm (np. w komórkach ziarnistych kory móżdżku) do ok. 100 μm (np. w komórkach Mauthnera w rdzeniu przedłużonym ryb). Cytoplazma zawiera ciałka Nissla (tigroid), składające się z rybosomów i szorstkiej siateczki endoplazmatycznej oraz neurofibryle, składające się z wiązek neurofilamentów i neurotubul. Charakterystyczną cechą neuronów jest obecność licznych mitochondriów oraz silnie rozwiniętego aparatu Golgiego. Jądro jest duże i zawiera dobrze widoczne jąderko.
Dendryty są krótkimi, stosunkowo grubymi włóknami, których funkcją jest odbieranie impulsów nerwowych i przewodzenie ich do ciała komórki. Posiadają liczne rozgałęzienia, tworzące tzw. drzewko dendrytyczne. Dendryty pokryte są licznymi synapsami. Budowa wewnętrzna tych wypustek jest zbliżona do budowy wnętrza perikarionu.
Akson (neuryt) jest pojedynczą, cienką, silnie wydłużoną wypustką (niekiedy długości 1 m), wychodzącą z perikarionu w miejscu zwanym wzgórkiem aksonalnym. Jego funkcją jest przewodzenie impulsów z ciała komórki do innych neuronów oraz komórek efektorowych (mięśni i gruczołów). Akson może posiadać odgałęzienia boczne (kolaterale). Zakończenie aksonu przeważnie rozgałęzia się na drzewko końcowe (telodendron); na końcu każdego odgałęzienia znajdują się kolbki synaptyczne. Aksony, w przeciwieństwie do perikarionu oraz dendrytów, nie zawierają ciałek Nissla.
Aksony przeważnie otoczone są osłonkami – wewnętrzną (osłonką mielinową) i zewnętrzną (osłonką Schwanna). Osłonka mielinowa zbudowana jest z wypustki komórki glejowej (ośrodkowy układ nerwowy) lub komórki Schwanna (nerwy obwodowe), której cytoplazma owinięta jest wielokrotnie wokół aksonu. Osłonka ta stanowi doskonałą izolację elektryczną i umożliwia szybkie (skokowe) przewodzenie impulsów dzięki obecnym w niej przerwom – przewężeniom Ranviera. Osłonkę mielinową otacza osłonka Schwanna z cytoplazmą i jądrem komórki Schwanna. Aksony o średnicy powyżej 2 μm posiadają osłonkę mielinową (włókna rdzenne); aksony mniejsze są nieosłonięte (włókna bezrdzenne).
Rodzaje neuronów
Neurony, pod względem ilości i rodzaju wypustek odchodzących od ciała komórki, można podzielić na:
- neurony jednobiegunowe – z jedną wypustką z wieloma odgałęzieniami, odbierającą bądź przewodzącą impulsy nerwowe; występują u bezkręgowców oraz w niektórych zwojach układu autonomicznego kręgowców
- neurony dwubiegunowe – z dwiema naprzeciwległymi wypustkami (dendrytem i aksonem); występują w siatkówce oka, nabłonku węchowym;
- neurony pseudojednobiegunowe – z dwiema wypustkami (dendrytem i aksonem) o połączonych odcinkach początkowych; występują w zwojach rdzeniowych (neurony czuciowe);
- neurony wielobiegunowe – z kilkoma dendrytami i pojedynczym aksonem; stanowią większość neuronów kręgowców; występują np. w korze mózgowej (neurony piramidowe) oraz korze móżdżku (neurony gruszkowate).
Neurony, pod względem funkcjonalnym, można podzielić na:
- neurony czuciowe (aferentne, dośrodkowe) – odbierające i przekazujące impulsy do ośrodka nerwowego;
- neurony ruchowe (eferentne, odśrodkowe) – przekazujące impulsy z ośrodka nerwowego do komórek efektorowych (mięśni lub gruczołów);
- neurony pośredniczące (interneurony) – przekazujące impulsy w obrębie ośrodka nerwowego; wyróżnia się neurony typu I Golgiego o długich aksonach, przenoszące impulsy pomiędzy różnymi strukturami mózgu (interneurony projekcyjne) i neurony typu II Golgiego o krótkich aksonach, przenoszące impulsy w obrębie tej samej struktury mózgu (interneurony lokalne).
Synapsy i przewodzenie impulsów nerwowych
Neurony wykazują zdolność odbierania, przetwarzania, przewodzenia oraz przekazywania impulsów. Kontaktują się z innymi komórkami nerwowymi za pośrednictwem synapsy, powstającej w wyniku połączenia aksonu jednej z dendrytem drugiej komórki (synapsa nerwowo-nerwowa). Neurony mogą łączyć się także z komórkami efektorowymi – mięśniami (synapsa nerwowo-mięśniowa) oraz gruczołami (synapsa nerwowo-gruczołowa).
Wyróżnia się dwa typy synaps:
- synapsy chemiczne – przewodzenie impulsów nerwowych od aksonu jednej komórki do dendrytu drugiej komórki odbywa się za pośrednictwem neuroprzekaźnika; impuls docierający do kolbki synaptycznej (na zakończeniu aksonu) indukuje uwalnianie neuroprzekaźników z pęcherzyków synaptycznych do szczeliny synaptycznej; neuroprzekaźniki łączą się następnie z receptorami w błonie postsynaptycznej dendrytu, co prowadzi do polaryzacji (pobudzenia) lub hiperpolaryzacji (hamowania) błony drugiej komórki;
- synapsy elektryczne – przewodzenie impulsów odbywa się bezpośrednio między dwoma komórkami; drobne kanaliki obecne w szczelinie synaptycznej pomiędzy częścią presynaptyczną aksonu a częścią postsynaptyczną dendrytu umożliwiają przepływ jonów i substancji drobnocząsteczkowych, co prowadzi do zmiany polaryzacji błony drugiej komórki (pobudzanie lub hamowanie przewodzenia impulsów nerwowych).
