Definicja pojęcia:

substancja

Substancja - w naukach przyrodniczych, technicznych oraz medycznych, oznacza materię o niezerowej masie spoczynkowej, czyli pierwiastki chemiczne, związki chemiczne i ich mieszaniny.

Substancja chemiczna (substancja czysta, chemikalia (tylko liczba mnoga) – substancja jednorodna, o stałym, określonym składzie chemicznym, jakościowym i najczęściej także ilościowym. Do substancji chemicznych zalicza się też bertolidy, substancje niespełniające (pod względem ilościowym) kryterium stałości składu.

Do substancji chemicznych nie zalicza się mieszanin (jednorodnych i niejednorodnych). Nazywa się je preparatami chemicznymi lub substancjami złożonymi.

Substancja prosta – pierwiastek w stanie wolnym. Niektóre pierwiastki mogą występować w formie kilku substancji prostych, typowym przykładem jest węgiel, który występuje w formie diamentu, grafitu i fullerenu.

Substancja zapachowa – substancja lotna o silnym (tzn. łatwo wyczuwalnym dla ludzi), zwykle przyjemnym zapachu. Określenie to stosuje się zarówno do związków chemicznych, wywołujących wrażenie węchowe (wonnych substancji chemicznych), jak i do mieszanin wywołujących określoną reakcję węchu u człowieka.
Mieszaniny, fot. pixabay.com
Substancjami zapachowymi nazywa się:
 

Substancja endogenna (związek endogenny) – związek chemiczny wytwarzany przez organizm, który go potrzebuje.

Substancja egzogenna (związek egzogenny) – związek chemiczny, który nie może być syntetyzowany przez określony organizm, chociaż bierze udział w procesach biochemicznych przebiegających w nim.

Substancja czynna (w farmacji) substancja aktywna – związek chemiczny wchodzący w skład leku, która swoim działaniem wywołuje efekt terapeutyczny.

Substancja psychoaktywna, substancja psychotropowa – związek chemiczny oddziałujący na ośrodkowy układ nerwowy przez bezpośredni wpływ na funkcje mózgu, efektem tego oddziaływania są czasowe zmiany w postrzegania, nastroju, świadomości i zachowaniu.
Olejki eteryczne, fot. pixabay.com
Substancja biała (w anatomii) istota biała – tkanka, jeden z dwóch (obok substancji szarej) podstawowych składników ośrodkowego układu nerwowego. Są to dobrze unaczynione skupiska dendrytów i aksonów, których ciała znajdują się w substancji szarej. Substancja biała leży pod korą mózgu i tworzy różne szlaki łączące poszczególne obszary kory oraz obszary pozakorowe. Także ciało modzelowate (tzw. spoidło wielkie) jest jej częścią.

Odwrotne położenie istoty białej występuje w rdzeniu przedłużonym i rdzeniu kręgowym. Znajduje się dookoła centralnie położonej istoty szarej.

Substancja szara (w anatomii) istota szara – skupisko ciał komórek nerwowych, wspólnie z substancją białą buduje ośrodkowy układ nerwowy

W mózgowiu istota szara znajduje się na powierzchni mózgu i móżdżku i  tworzy tzw. korę mózgu i korę móżdżku; występuje także w leżących w głębi mózgowia, otoczonych substancją białą skupiskach zwanych jądrami; są to m.in. jądra wzgórza, jądra podstawy, jądra pnia mózgu. Substancja szara w rdzeniu kręgowym jest położona wewnątrz substancji białej i w przekroju poprzecznym tworzy charakterystyczny kształt litery H.
fot. pixabay.com
 Substancja – aspekt prawny

Substancja jest ważnym pojęciem używanym w aktach prawnych Unii Europejskiej dotyczącym bezpieczeństwa używania, oznakowania i klasyfikacji chemikaliów.

Substancja jest określona jako: „Pierwiastek chemiczny lub jego związki w stanie, w jakim występują w przyrodzie lub zostają uzyskane za pomocą procesu produkcyjnego, z wszelkimi dodatkami wymaganymi do zachowania ich trwałości oraz wszelkimi zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowanego procesu, wyłączając rozpuszczalniki, które można oddzielić bez wpływu na stabilność i skład substancji.” w Rozporządzeniu CLP (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin) i w Rozporządzeniu REACH (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1907/2006 regulujące kwestie stosowania chemikaliów, poprzez ich rejestrację i ocenę oraz, w niektórych przypadkach, udzielanie zezwoleń i wprowadzanie ograniczeń obrotu. dotyczącym rejestracji chemikaliów).

Według tych aktów prawnych do substancji chemicznych nie zalicza się mieszanin (preparatów).

Substancje niebezpieczne według Prawa ochrony środowiska (ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. , Dz.U. 2001 Nr 62 poz. 627, z późn. zm ) to jedna lub więcej substancji albo mieszanin substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii.
fot. pixabay.com

Bibliografia

  1. Loretta Jones, Peter Atkins, ; “Chemia ogólna – cząsteczki, materia, reakcje”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009;
  2. K.M. Pazdro; “Podstawy chemii dla kandydatów na wyższe uczelnie”; Wydawnictwo Edukacyjne, Warszawa 1991;
  3. Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee; “Biologia”; Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996;
  4. “Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (”; ;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.9
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź