bezkręgowce
Bezkręgowce — Bezkręgowce (Invertebrata) – sztuczna jednostka systematyczna obejmująca 30 typów zwierząt wielokomórkowych wykazujących ogromną różnorodność budowy i trybu życia, które łączy jedna cecha wspólna – brak szkieletu wewnętrznego.
Występowanie i środowisko życia
Bezkręgowce występują na całej kuli ziemskiej. Zamieszkują różnorodne środowiska – morskie, słodkowodne oraz lądowe. Największą różnorodnością form bezkręgowców cechują się wody mórz i oceanów.
Wśród bezkręgowców wyróżnia się formy wolnożyjące (większość), formy osiadłe (gąbki, stułbiopławy, koralowce, ramienionogi, liliowce, mszywioły, niektóre małże i skorupiaki – wąsonogi), formy komensaliczne (niektóre owady, pierścienice) oraz formy pasożytnicze (nicienie, płazińce, kolcogłowy). Gąbki, parzydełkowce oraz mszywioły tworzą kolonie.
Historia ewolucyjna i podział systematyczny
Najstarsze szczątki bezkręgowców znane są z ery proterozoicznej sprzed ok. 1,2 mld lat. Są to skamieniałe szkielety zwierząt zaliczanych do gąbek. Na przełomie proterozoiku i paleozoiku w morzach pojawiły się pierwotne parzydełkowce oraz prymitywne robaki. We wczesnym kambrze, ok. 550 mln lat temu, występowały już wszystkie linie rozwojowe współczesnych bezkręgowców.
Bezkręgowce (Invertebrata) stanowią sztuczną jednostkę systematyczną obejmującą ok. 97% wszystkich zwierząt wielokomórkowych (Metazoa) – ok. 1,3 mln gatunków zaliczanych do 30 typów, spośród których najbardziej znane są gąbki (Porifera), parzydełkowce (Cnidaria), żebropławy (Ctenophora), płazińce (Platyhelminthes), wrotki (Rotifera), nicienie (Nematoda), pierścienice (Annelida), stawonogi (Arthropoda), mięczaki (Mollusca), mszywioły (Bryozoa) i szkarłupnie (Echinodermata).
Budowa ciała
Bezkręgowce są zwierzętami wielokomórkowymi charakteryzującymi się brakiem szkieletu wewnętrznego (osiowego) składającego się z kręgosłupa i czaszki, co jest cechą odróżniającą je od kręgowców (Vertebrata). Nie posiadają tkanki kostnejwieloszczetów) oraz u niektórych mięczaków (ślimaków, głowonogów). Podporę i ochronę miękkich części ciała niektórych bezkręgowców stanowi szkielet zewnętrzny (pancerze stawonogów, muszle mięczaków). Liczne bezkręgowce uzyskują sztywność ciała dzięki hydroszkieletowi – płynowi zawartemu w jamie ciała (parzydełkowce, nicienie, płazińce, pierścienice, szkarłupnie).
Bezkręgowce charakteryzują się ogromnym zróżnicowaniem rozmiarów ciała – od mikroskopijnych wrotków o długości 50-2000 μm po kałamarnice olbrzymie osiągające długość kilkunastu metrów. Występują dwa rodzaje symetrii ciała – symetria promienista z centralnie położonym otworem gębowym (parzydełkowce, żebropław, szkarłupnie) oraz symetria dwuboczna (bilateralna) z ciałem podzielonym na część prawą i lewą (większość bezkręgowców).
Bezkręgowce (z wyjątkiem gąbek) posiadają ciało zbudowane ze zróżnicowanych tkanek. Najbardziej prymitywnymi tkankowcami właściwymi (Eumetazoa) są parzydełkowce, płaskowce i żebropławy o ciele dwuwarstwowym (DiblasticaTriblastica).
Układ nerwowy
Większość bezkręgowców posiada lokalne skupiska komórek nerwowych (zwoje nerwowe) bądź parzyste włókna nerwowe biegnące wzdłuż ciała (pnie nerwowe). Bezkręgowce dwubocznie symetryczne posiadają dobrze wykształcony odcinek głowowy z pełniącymi nadrzędną funkcję zwojami głowowymi.
Układ pokarmowy
Większość bezkręgowców posiada układ pokarmowy zróżnicowany na jelito przednie (odcinek rozpoczynający się otworem gębowym), jelito środkowe (odcinek trawiący) oraz jelito tylne (odcinek resorbujący wodę i wyprowadzający niestrawione resztki pokarmu na zewnątrz przez odbyt). Parzydełkowce, wirki i wężowidła posiadają wyłącznie otwór gębowy. Pasożyty oraz niektóre formy wolno żyjące (płaskowce, rurkoczułkowce) nie posiadają układu pokarmowego.
Układ oddechowy
Bezkręgowce mogą oddychać na drodze dyfuzji przez powłoki ciała (formy drobne) bądź za pomocą układów oddechowych (formy większe). Narządy oddechowe stanowią unaczynione wyrostki ściany ciała – u bezkręgowców wodnych są to skrzela, skrzelotchawki i szpary skrzelowe; u lądowych – tchawki (owady, wije), płucotchawki (pajęczaki, niektóre owady) oraz jama płaszczowa (ślimaki).
Układ krwionośny
Rozprowadzanie substancji pokarmowych u parzydełkowców i płazińców odbywa się poprzez układ chłonno-trawiący; u trójwarstwowców – przy udziale płynów jam ciała lub systemu naczyń krwionośnych tworzących układ krwionośny (otwarty lub zamknięty). Wyżej rozwinięte bezkręgowce (np. stawonogi, mięczaki) posiadają serce. Barwniki oddechowe rozpuszczone są przeważnie w płynie jamy ciała lub hemolimfie.
Układ wydalniczy
Narządy wydalnicze mają postać pojedynczych komórek (nefrocytów) oraz nefrydiów (proto- i metanefrydiów) wyprowadzających zbędne produkty przemiany materii na zewnątrz ciała. Narządami wydalniczymi stawonogów lądowych są cewki Malpighiego – kanaliki uchodzące do przewodu pokarmowego pomiędzy jelitem środkowym i tylnym.
Układ rozrodczy
Układ żeński składa się z jajników i dróg wyprowadzających – jajowodów, do których mogą uchodzić gruczoły żółtkowe oraz gruczoły produkujące osłony jajowe. Jajowody mogą być zróżnicowane na macice magazynujące jaja, macice właściwe lub zbiorniki nasienia
Układ męski składa się z jąder oraz dróg wyprowadzających – nasieniowodów. Często występują pęcherzyki nasienne, gruczoły dodatkowe, kanały wytryskowe oraz prącie.
W układzie obojnaczym jaja i plemniki produkowane są oddzielnie w jajnikach i jadrach lub we wspólnej gonadzie obupłciowej (ovotestis). Występują oddzielne lub wspólne drogi wyprowadzające.
