Kraje o największej różnorodności biologicznej na świecie
Różnorodność biologiczna to modne hasło, ale wciąż nie w pełni doceniane. Liczba gatunków zwierząt, roślin i grzybów to nie tylko atrakcja turystyczna, ale przede wszystkim warunek zdrowia ekosystemów i naszego przetrwania na świecie. Niestety, kraje o największej różnorodności biologicznej to niekoniecznie te najbardziej zamożne i najlepiej rozwinięte. Gdzie kryje się największe przyrodnicze bogactwo Ziemi?
Według Światowego Forum Ekonomicznego ponad 50% globalnego PKB zależy od zdrowia ekosystemów. Mowa przede wszystkim o ważnych gospodarczo surowcach naturalnych, wodzie gruntowej czy potencjale zapylania roślin, stanowiących podstawę naszego łańcucha pokarmowego. Nic dziwnego, że w 2002 r. przedstawiciele krajów o największej różnorodności biologicznej na świecie spotkali się w Meksyku, aby rozpocząć współpracę na rzecz ochrony cennych zasobów, które nam jeszcze pozostały. Okazuje się, że na 10% całkowitej powierzchni lądu znajduje się aż 70% wszystkich ziemskich gatunków!
Brazylia
Krajem o największej różnorodności biologicznej na świecie jest bez żadnych wątpliwości Brazylia. Według danych z 2022 r. znajduje się tutaj 1816 gatunków ptaków, 1141 gatunków płazów, 4738 gatunków ryb, 693 gatunków ssaków, 847 gatunków gadów oraz ponad 34 tys. gatunków roślin naczyniowych. Globalny indeks biologicznej (GBI) różnorodności Brazylii oszacowano na poziomie 512 – to prawie o 100 punktów więcej niż ma kolejny kraj w rankingu.
Swe bogactwo biologiczne Brazylia zawdzięcza oczywiście głównie Puszczy Amazońskiej, która jest domem 10% wszystkich gatunków świata. W kraju znajduje też najdłuższy na świecie pas lasów namorzynowych i jedyne rafy koralowe na południowym Atlantyku. Niestety, bogactwo naturalne nie przekłada się dobrobyt mieszkańców – ok. 10 mln Brazylijczyków ma dochód niższy niż 300 dol. miesięcznie.
60% powierzchni Puszczy Amazońskiej znajduje się w granicach Brazylii, fot. MatteoFar8/Shutterstock
Indonezja
Druga w zestawieniu krajów o największej różnorodności biologicznej jest Indonezja (indeks GBI na poziomie 418), kraj złożony z 17 tys. wysp o łącznej powierzchni 1,9 mln km2. Znajduje się tu więcej gatunków ryb niż w Brazylii i najwięcej na świecie gatunków ssaków – pomiędzy nimi zaś takie sławy jak tygrys sumatrzański, orangutan, słoń azjatycki, a także nosorożec sumatrzański i nosorożec jawajski.
Indonezja posiada 80 tys. km linii brzegowej – tutejsze ekosystemy wydm, lasów namorzynowych, raf koralowych, podmorskich łąk, ujść rzecznych, przybrzeżnych równin błotnych i małych wysepek to unikat w skali świata – niestety, coraz silniej doświadczany przez ruch turystyczny. Różnorodność biologiczna jest tymczasem źródłem utrzymania 40 mln Indonezyjczyków, trudniących się m.in. rybołówstwem.
Rafa koralowa na północ od wyspy Sulawesi, fot. Ethan Daniels/Shutterstock
Kolumbia
Nigdzie indziej na świecie nie ma tylu gatunków w przeliczeniu na 1 km2 co w Kolumbii. Siedem razy mniejsza niż Brazylia, kryje w sobie najwięcej różnych ptaków i orchidei na całej Ziemi. Jest też globalnym liderem w zakresie liczby gatunków endemicznych – niewystępujących nigdzie indziej. Należą do nich m.in. egzotyczne motyle.
Indeks GBI na poziomie 369 jest oczywiście pochodną położenia na styku bardzo ważnych przyrodniczo regionów: dżungli Amazońskiej, pasma górskiego Andów, trawiastych Llanos oraz wybrzeża Pacyfiku. Prawie 13% powierzchni kraju pokrywają parki narodowe, a poziom wylesienia jest tu jeszcze stosunkowo niski. Największym zagrożeniem kolumbijskiej różnorodności biologicznej jest oczywiście człowiek, a w tym m.in. trwające już pięć dekad konflikty zbrojne oraz ekstensywne praktyki rolnicze.
Kolumbia obejmuje cenne przyrodniczo regiony Andów, fot. RONEDYA/Shutterstock
Chiny
Tuż za Kolumbią, z indeksem GBI na poziomie 366, plasują się Chiny – kraj wielu kontrastów, o drugiej najliczniejszej populacji na świecie. Między pustyniami Gobi i Taklamakan na północy a subtropikalnymi lasami na południu kryje się prawie 35 tys. zidentyfikowanych gatunków zwierząt i roślin naczyniowych, w tym trzecia największa grupa ssaków na świecie. Bądź co bądź jest to dom pandy wielkiej oraz niedźwiedzia tybetańskiego.
Około 20% powierzchni Chin pokrywają wciąż lasy, w tym słynne lasy bambusowe. Ale zagrożeń jest coraz więcej i wiążą się one zarówno z ogólną utratą siedlisk – m.in. obszarów trawiastych, mokradeł i pustyni – jak i wyniszczaniem pojedynczych gatunków m.in. w związku z potrzebami Tradycyjnej Medycyny Chińskiej.
Huang Shan – zalesione pasmo górskie we wschodnich Chinach, fot. aphotostory/Shutterstock
Meksyk
Trzynasty największy kraj świata, wtulony między Ocean Atlantycki a Pacyfik – Meksyk (GBI 342) poszczycić się może prawie tysiącem różnych gatunków gadów oraz ponad 500 gatunkami ssaków. Ta różnorodność jest odzwierciedleniem rozmaitych biomów, obejmujących m.in. nizinne lasy tropikalne, lasy strefy umiarkowanej czy górską tundrę. Niestety, Meksyk jest też krajem o najszybszym tempie wylesiania i poważnej degradacji ekosystemów w ciągu 20 ostatnich lat. W latach 1979-2000 wyniszczeniu uległo też prawie 32 tys. km2 naturalnej roślinności przybrzeżnej. Władze kraju krytykowane są forum międzynarodowym za brak kontroli nad zanieczyszczaniem środowiska naturalnego oraz rabunkowe wyczerpywanie zasobów przyrodniczych. Poważnym problem jest też wprowadzenie inwazyjnych gatunków obcych – zwłaszcza karpia i tilapii – które poważnie zagrażają rodzimym gatunkom ryb.
Meksyk może poszczycić się ponad 900 gatunkami gadów, fot. Anastasiya Alexeeva/Shutterstock
Australia
Jak kraj i kontynent zarazem Australia może się pochwalić imponującą liczbą gatunków – 80% z nich nie występuje nigdzie indziej na świecie. Dzięki największej rafie koralowej na świecie występuje tu też najwięcej gatunków ryb – prawie 5 tys. Rekordowa jest również liczba gatunków gadów – ponad 1,1 tys.
Mimo dość płaskiej rzeźby terenu, mało żyznych gleb i częstych pożarów, w Australii łącznie naliczono ponad 600 tys. różnych gatunków, z czego ok. 250 tys. stanowią same grzyby. Od czasu, gdy zawitali tu Europejczycy, dużo zmieniło się oczywiście na gorsze. Nawet 13% terenów porośniętych kiedyś naturalną roślinnością przekształcono w tereny rolnicze, a 62% doznały mniejszych lub większych przekształceń. Ogromnym problemem są też gatunki inwazyjne – w przypadku roślin jest ich już więcej niż gatunków rodzimych! Na szczęście, na północy i północnym zachodzie ekosystemy są wciąż w dobrej kondycji, a rząd australijski aktywnie wspiera dążenia do ochrony przyrody.
Koale i drzewa eukaliptusa to symbole australijskiej bioróżnodności, fot. Roberto La Rosa/Shutterstock
Peru
Jeden rzut okiem na mapę starczy, aby stwierdzić jak wyjątkowym krajem jest Peru, podzielone geograficznie na trzy pasy: suche wybrzeże Pacyfiku, wyżyny Andów oraz dżunglę Amazońską. W tym zróżnicowanym krajobrazie spotkać można 1,8 tys. gatunków ptaków – jedynie nieco mniej niż w Kolumbii, ok. 500 gatunków ssaków oraz prawie 20 tys. gatunków roślin naczyniowych. Dodatkowo przybrzeżne wody obfitują w okonie, tuńczyki, flądry, sardele, tuńczyki, skorupiaki, rekiny, kaszaloty i wieloryby – bogactwo, które jest źródłem utrzymania znaczącej części społeczeństwa.
Dzięki zatrzymaniu procesu deforestacji w Peru wciąż znajduje się 73 mln ha lasów, obfitujących w cenne mahonie i cedry. W gorszej kondycji są za to śródlądowe zbiorniki wodne, często zanieczyszczone wskutek działalności górniczej i zdominowane przez inwazyjne gatunki.
Peru jest domem ok. 1,8 tys. gatunków ptaków – w tym wielu papug, fot. OSTILL is Franck Camhi/Shutterstock
Indie
W Indiach znajduje się 7-8% wszystkich gatunków świata oraz cztery z 34 globalnych gorących punktów bioróżnorodności, w tym pasma górskie Himalajów i Ghatów Zachodnich. Pod względem ilości gatunków endemicznych Indie zajmują piątą pozycję w kategorii gadów i siódmą w kategorii płazów. To stąd też wywodzi się duża część najpopularniejszych dziś upraw rolniczych na świecie. Na zimnych pustkowiach skrywają się też jedne z najszlachetniejszych zwierząt zagrożonych dziś wyginięciem: lampart śnieżny, owca dzika czy jak zwyczajny. Do narodowych skarbów zalicza się też bengalskie tygrysy i rzeczne delfiny Gangesu.
Prawie 22% powierzchni kraju wciąż porastają lasy – od dżungli po iglaste bory Himalajów i suche tekowe lasy południa. Ponad 4 tys. km2 zajmują też lasy namorzynowe. Słone i słodkie akweny są zaś domem dla prawie 12% światowych gatunków ryb.
Park Narodowy Kerala w Indiach, fot. Ailisa/Shutterstock
Ekwador
Położenie w tropikalnej strefie to zawsze dobra wiadomość dla bioróżnorodności. Peru w naturalny sposób dzieli się przy tym na cztery regiony: wybrzeże, góry, dżunglę Amazońską oraz słynne Wyspy Galapagos. To przede wszystkim raj dla botaników – na terytorium znacznie mniejszym od Polski znajduje się ponad 18 tys. gatunków roślin naczyniowych, a wiele z nich wciąż pozostaje niezidentyfikowanych.
Lasy stanowią aż 42% powierzchni kraju, a aż 19% całkowitego terytorium to obszary chronione. Nie brakuje też oczywiście problemów – do największych należy zanieczyszczenie środowiska spowodowane wydobyciem ropy naftowej.
Do Ekwadoru należą również Wyspy Galapagos, fot. FOTOGRIN/Shutterstock
Stany Zjednoczone
W pierwszej dziesiątce krajów o największej różnorodności biologicznej nie znalazło się miejsce dla państw europejskich. W czołówce ulokowały się natomiast Stany Zjednoczone z 844 gatunkami ptaków, ponad 3 tys. gatunków ryb i 531 gatunkami ssaków. Imponująca jest również flora obejmująca ponad 15 tys. gatunków roślin naczyniowych, a w tym 1800 kwitnących.
Nic dziwnego, że na olbrzymim terytorium USA ustanowiono 63 parków narodowych chlubiących się takimi skarbami jak łoś, kondor kalifornijski, bielik amerykański, bizon czy niedźwiedź brunatny. Sama tylko Alaska jest prawdziwą świątynią bioróżnorodności ze swoją bogatą linią brzegową i licznymi mokradłami.
Niedźwiedź grizzly na Alasce, fot. Robert Frashure/Shutterstock
Ekologia.pl (Agata Pavlinec)
- „The top 10 most biodiverse countries” Rhett A. Butler, https://news.mongabay.com/2016/05/top-10-biodiverse-countries/, 16/05/2024;
- “TOP 10 COUNTRIES IN BIODIVERSITY” Sustainability for all, https://www.activesustainability.com/environment/top-10-countries-in-biodiversity/?_adin=02021864894, 16/05/2024;
- “The 10 Most Biodiverse Countries In The World” World Atlas, https://www.worldatlas.com/nature/the-10-most-biodiverse-countries-in-the-world.html, 16/05/2024;
- “The 201 Most (& Least) Biodiverse Countries” Matthew H. Nash, https://theswiftest.com/biodiversity-index/, 16/05/2024;
- Country profiles, Convention on Biological Diversity, https://www.cbd.int/countries/profile?country, 16/05/2024;
- “Australia is a megadiverse country - what does megadiverse actually mean?” Australian Conservation Foundation, https://www.acf.org.au/australia-is-a-megadiverse-country, 16/05/2024;
