Milczące miasta: dlaczego znikają wróble?
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu wróble tworzyły liczne stada, liczące setki osobników, a ich ćwierkanie było stałym elementem zarówno miejskiego, jak i wiejskiego krajobrazu. Dziś widok większej grupy tych ptaków jest rzadkością. Z okazji Międzynarodowego Dnia Wróbla eksperci alarmują – od 2013 roku populacja tego gatunku w Polsce zmniejszyła się o ponad 20 proc., co oznacza utratę około 1,5 miliona par lęgowych. Problem ten dotyczy nie tylko naszego kraju, ale i całej Europy.
Zanik wróbli w miastach
Spadek liczebności wróbli jest szczególnie widoczny w dużych aglomeracjach i na ich obrzeżach. Brytyjski ornitolog David Summer Smith, badający te ptaki od ponad 50 lat, wspomina czasy, gdy były one powszechnie widywane na dachach, balkonach, przewodach elektrycznych czy w parkach.
– Dwadzieścia lat temu gniazdowały pod okapami budynków i na gzymsach, ale nowoczesne rozwiązania architektoniczne i technologiczne wpłynęły na ich naturalne siedliska – tłumaczy Smith. Dodatkowo degradacja środowiska pogłębiła ten problem.
Według prof. Grzegorza Neubauera z Muzeum i Instytutu Zoologii PAN, przyczyny zaniku wróbli są wielowymiarowe. W przeszłości ptaki te żywiły się ziarnem rozsypywanym przez rolników i hodowców, ale modernizacja rolnictwa sprawiła, że gospodarstwa stały się dla nich mniej przyjazne.
Zmiany zachodzą także w przestrzeni miejskiej. Współczesne budownictwo, z gładkimi elewacjami i szczelnie zamkniętymi budynkami, pozbawia wróble naturalnych miejsc lęgowych. Ciekawe badania przeprowadzone we Francji wykazały jednak, że liczebność tych ptaków w nowych i starych dzielnicach jest podobna, co sugeruje, że urbanizacja to tylko jeden z wielu czynników wpływających na ich populację.
Drapieżniki również stanowią zagrożenie. W Polsce dużą rolę odgrywają krogulce i koty domowe, które często polują na ptaki – każdy kot wypuszczany na zewnątrz może upolować setki wróbli rocznie. Dodatkowym problemem są kolizje z szybami budynków – w krajach takich jak USA i Kanada każdego roku giną w ten sposób miliony ptaków.
nikolast1/envato
Zanieczyszczenie powietrza i brak owadów
Ornitolog prof. Tadeusz Mizera z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu zwraca uwagę na kolejną istotną przyczynę wymierania wróbli – zanieczyszczenie powietrza spowodowane dużą liczbą samochodów.
– W samym Poznaniu mamy 600 tysięcy pojazdów, a do tego dochodzą te przyjeżdżające z zewnątrz. Zanieczyszczenie wpływa na zmniejszenie populacji owadów, a choć wróble żywią się ziarnem, ich pisklęta potrzebują białka z owadów do prawidłowego wzrostu – wyjaśnia prof. Mizera.
Nie bez znaczenia jest również wycinka krzewów i drzew, zwłaszcza rodzimych gatunków, w przydomowych ogrodach. Nowoczesna moda na sterylne, równo przycięte trawniki i sadzenie egzotycznych roślin prowadzi do zaniku owadów, co bezpośrednio uderza w populację wróbli.
Wróbel jako wskaźnik zdrowego ekosystemu
Według prof. Muhammada Nafisa z Uniwersytetu w Peszawarze wróble odgrywają kluczową rolę w ekosystemie.
– Są to ptaki społeczne, najlepiej rozwijające się w środowiskach bogatych w zboża i owady. Ich obecność świadczy o dobrej kondycji ekosystemu – podkreśla naukowiec.
Ponadto wróble pomagają w rozsiewaniu nasion oraz naturalnej kontroli populacji owadów, ograniczając konieczność stosowania pestycydów w rolnictwie. Ich zniknięcie może prowadzić do dalszej degradacji środowiska, co wpłynie również na zdrowie ludzi.
Zmiana klimatu a przyszłość wróbli
Badania z Pakistanu, Indii i Bangladeszu wskazują, że zmiany klimatu i zanieczyszczenie środowiska to jedne z głównych przyczyn spadku liczebności wróbli. W 2022 roku w Peszawarze po fali upałów trwającej od marca do maja liczba tych ptaków gwałtownie spadła. Ekstremalne temperatury i brak opadów sprawiły, że wiele piskląt nie przeżyło.
Podobnie negatywne skutki mają nadmierne opady deszczu oraz ostre zimy, które utrudniają przetrwanie wróbli. Na obszarach wiejskich dodatkowym zagrożeniem są polowania na te ptaki.
Urbanizacja i wylesianie jako kluczowe zagrożenia
Ekspansja miast i nowoczesne budownictwo coraz bardziej ograniczają przestrzeń do gniazdowania wróbli.
– To delikatne stworzenia, wymagające naszej ochrony. Musimy zapewnić im dostęp do wody latem, pożywienia zimą oraz ograniczyć polowania, zwłaszcza w sezonie lęgowym – zaleca prof. Nafis.
Lekcja z historii
Historia pokazuje dramatyczne skutki eliminacji wróbli. W 1958 roku, podczas tzw. Wielkiego Skoku Naprzód, Mao Zedong zarządził eksterminację tych ptaków, uznając je za szkodniki rolnicze. W ciągu roku populacja wróbli niemal zniknęła, co doprowadziło do plagi szarańczy, a w konsekwencji – do wielkiej klęski głodu, w wyniku której zmarło około 30 milionów ludzi.
Dziś w niektórych rejonach Chin rolnicy muszą ręcznie zapylać kwiaty, ponieważ intensywne stosowanie pestycydów zdziesiątkowało populacje pszczół i innych owadów zapylających.
Jak możemy pomóc wróblom?
Eksperci podkreślają, że kluczowe dla przetrwania wróbli jest zahamowanie wylesiania i odbudowa ich naturalnych siedlisk. Przykładem może być pakistańska inicjatywa “Billion Trees Plus”, której celem jest sadzenie milionów drzew i ochrona rezerwatów leśnych.
Ratowanie wróbli to nie tylko kwestia ochrony jednego gatunku – to walka o zachowanie całego ekosystemu. Bez ich ćwierkania poranki stają się cichsze, a równowaga w przyrodzie jest zagrożona. Niech przed naszym domem pojawi się pełen ptasiej krzątaniny rokitnik, głóg, cis, czy berberys. Powieśmy budki dla ptaków, a uwodzącymi kwiatami pełnymi nektaru –zaprośmy do ogrody owady i motyle.
Z okazji Dnia Wróbla – koniec z łysymi trawnikami i cmentarnymi tujami!
- Andrzej Wągrzynowicz; "Wróble"; https://otop.org.pl/wp-content/uploads/2024/04/Wrobel_.pdf; 20-03-2025;
- Dorota Zielińska; "Sytuacja wróbla Passer domesticus w Europie"; https://stop.eko.org.pl/wp/blog/2010/12/31/sytuacja-wrobla-passer-domesticus-w-europie/; 20-03-2025;
- "Biaduń W. 2008: Spadek liczebności populacji wróbla Passer domesticus w Lublinie."; Fauna miast. Ochronić różnorodność biotyczną w miastach. SAR „POMORZE”, Bydgoszcz: 115-123.; 20-03-2025;
- Katarzyna Czechowicz; "Ornitolog: wróbli w miastach i na wsiach jest coraz mniej"; https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C107137%2Cornitolog-wrobli-w-miastach-i-na-wsiach-jest-coraz-mniej.html; 20-03-2025;
