Przewodnik po Narwiańskim Parku Narodowym: praktyczne wskazówki i ekoturystyka
Nazywany często polską Amazonią, Narwiański Park Narodowy (NPN) chroni najbardziej malownicze i najcenniejsze przyrodniczo fragmenty Narwi. A jest to rzeka niezwykła, bo jej bieg wyznaczają liczne, przeplatające się koryta, pomiędzy którymi rozciągają się torfowiska i bagna. Zwiedzanie NPN to przede wszystkim gratka dla miłośników kajakarstwa, którzy mogą dosłownie zgubić się tutaj w dziewiczych zakolach fantazyjnie rozgałęzionej rzeki.
- Narwiański Park Narodowy – podstawowe fakty
- Ochrona przyrody w Narwiańskim Parku Narodowym
- Najlepsze szlaki turystyczne w Narwiańskim Parku Narodowym
- Flora NPN
- Fauna NPN
- Bezpieczeństwo w Narwiańskim Parku Narodowym
- Praktyczne informacje dla odwiedzających Narwiański Park Narodowy
- Ciekawostki o Narwiańskim Parku Narodowym
- Ekoturystyka w Narwiańskim Parku Narodowym
Narwiański Park Narodowy – podstawowe fakty
Narwiański Park Narodowy położony jest w województwie podlaskim, na zachód od Białegostoku, ok. 50 km od granicy z Białorusią. Na mapie można go znaleźć między miejscowościami Suraż i Rzędziany, a siedziba parku zlokalizowana jest w Kurowie. Obszar nie jest przesadnie wielki – zajmuje 68,05 km2 Doliny Górnej Narwi, a dodatkowo otacza go otulina o powierzchni 172 km2.
Aż 98% obszaru NPN stanowią tereny podmokłe lub okresowo podtapiane, pozostała część to łąki i pastwiska, w większości prywatne. Sama rzeka swój kształt, fachowo zwany anastomozującym, zawdzięcza rozwojowi torfów, które poprzecinały pierwotne koryto, tworząc sieć urokliwych rozlewisk. Dziewiczy charakter parku kontrastuje z uregulowanym biegiem Narwi za miejscowością Rzędziany – szersze, wyprostowane przez człowieka koryto niestety negatywnie wpłynęło na lokalne ekosystemy. Wizyta w parku jest więc naocznym dowodem, dlaczego polską przyrodę trzeba aktywnie chronić!

Charakterystyczne meandry Narwi, fot. FrDr, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Ochrona przyrody w Narwiańskim Parku Narodowym
NPN jest jedynym polskim parkiem narodowym, w którym nie wyznaczono obszaru ochrony ścisłej. Cały park od 2002 r. figuruje jednak na liście konwencji RAMSAR o obszarach wodno-błotnych o znaczeniu międzynarodowym. Dodatkowo w 2004 r. NPN włączony został do sieci Natura 2000 w ramach dwóch obszarów:
- Specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO) Narwiańskie Bagna obejmuje cały odcinek Narwi między Surażem a Rzędzianami i obejmuje 9 typów cennych siedlisk, w tym torfowiska, starorzecza i bory bagienne;
- Obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO) Bagienna Dolina Narwi, sięgający od Suraża po Żółtki – występuje tutaj aż 28 gatunków ptaków wspomnianych w I Dyrektywie Ptasiej.
Jak się łatwo domyśleć, poruszanie się po parku możliwe jest wyłączenie w wyznaczonych dla turystów strefach, które tworzą drewniane kładki i ścieżki spacerowe. Zabronione jest jednak wychodzenie poza barierki i wspinanie się na ławki, jak również jazda rowerem po kładkach.
Zwiedzający mogą również poruszać się kajakami po samej rzece, ale obowiązuje całkowity zakaz używania łodzi i innego sprzętu motorowego. Biwakowanie i palenie ognisk możliwe jest wyłącznie w jednym z trzech wyznaczonych miejsc, a jakakolwiek interwencja w stan przyrody bądź życie zwierząt jest surowo zakazana. Nie wolno więc zbierać roślin ani grzybów, ale Dyrekcja parku umożliwia amatorski połów ryb pod warunkiem uzyskania stosownego zezwolenia.
Najlepsze szlaki turystyczne w Narwiańskim Parku Narodowym
Narwiański Park Narodowy najlepiej jest zwiedzać „z wody”. W rzeczywistości tylko mierzący 45 km szlak kajakowy zwany nie bez powodu Narwiańskim Labiryntem leży na terenie samego parku – trasy piesze i rowerowe należą już do otuliny. Spływ zaczyna się w Surażu i kończy w Rzędzianach, a na jego przebycie potrzeba 2-3 dni (nocleg możliwy jest na dwóch polach namiotowych). Alternatywnie wokół Kurowa wyznaczono jeszcze jednodniowe pętle dla kajakarzy o długościach: 1,7, 3,2 oraz 7,7 km.
Piesi turyści mogą natomiast zwiedzać park przydworski w Kurowie lub przejść się kilometrową kładką z Waniewa do Śliwna, której największą atrakcją są samoobsługowe pływające pomosty. Ponadto skorzystać można z wież i punktów widokowych rozmieszczonych m.in. w Surażu, Kolonii Topilec, Uhowie, Wólce Waniewskiej i Kurowie.
Dla rowerzystów przygotowano natomiast 90-kilometrową Obwodnicę Narwiańską, która zaczyna i kończy się w Choroszczy, biegnąc m.in. przez Suraż, Waniewo i Kurowo. Bardziej zaawansowani cykliści mogą zwiedzić NPN w ramach przejazdu 200-kilometrowym Podlaskim Szlakiem Bocianim, który łączy Park Białowieski z Biebrzańskim.

Mapa NPN w okolicach Kurowa; źródło: https://npn.gov.pl/, https://npn.pl/wp-content/uploads/2022/04/mapa_okolice_kurowa.png
Flora NPN
Największym botanicznym skarbem NPN są zespoły roślinne typowe dla obszarów podmokłych, w tym przede wszystkim trzcinowiska i szuwary. Nie brakuje też ols, zarośli wierzbowych, a niewielkie fragmenty zajmują również cenne łąki zmiennowilgotne, wrzosowiska i murawy. Na dzisiejszy kształt narwiańskiej flory miała wpływ działalność osadników, którzy przez wieki kosili tutejsze łąki i wykorzystywali je na pastwiska. Dzięki ustanowieniu obszarów chronionych od lat 90. XX w. naturalna roślinność stopniowo powraca jednak do dominacji.
Botanicy doliczyli się na terenie parku ponad 700 gatunków roślin, z tego 500 naczyniowych. Na szczególną uwagę zasługuje czarcikęsik Kluka (Succisella inflexa) o uroczych kulistych kwiatostanach; należąca do rodziny storczyków, elegancka kukułka krwista żółtawa (Dactylorhiza incarnata subsp. ochroleuca) oraz kwitnący na niebiesko wielosił błękitny (Polemonium caeruleum L.), zwany popularnie koziełkiem. Inne cenne gatunki parku to m.in. goździk pyszny (Dianthus superbus), kosaciec syberyjski (Iris sibirica L.) czy mieczyk dachówkowaty (Gladiolus imbricatus).

Czarcikęsik Kluka, źródło: Salicyna, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Szuwary typowe dla NPN, źródło: FrDr, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Fauna NPN
Narwieński Park Narodowy przyciąga przede wszystkim miłośników ornitologii – można tu spotkać co najmniej 28 gatunków ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz 10 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi. Symbolem parku jest drapieżny błotniak stawowy (Circus aeruginosus), któremu towarzyszą nieco rzadszy błotniak łąkowy (Circus pygargus) oraz błotniak zbożowy (Circus cyaneus) – wszystkie trzy należące do rodziny jastrzębiowatych. W szuwarach obserwuje się także wodniczkę (Acrocephalus paludicola) będącą gatunkiem narażonym na wyginięcie w skali globalnej.
Poza tym wśród lokalnej awiflory na uwagę zasługują takie gatunki jak bączek, dubelt, podróżniczek, rybitwa czarna, krwawodziób, rycyk, kszyk, derkacz, zielonka, cyranka, słowik szary, brzęczka, rokitniczka oraz trzcinniczek. Szczególnie dobre warunki do obserwacji ptaków panują w okresie zalewów.
Największymi reprezentantami ssaków w NPN są łosie, jelenie, sarny oraz dziki. W Dolinie Narwi dobrze powodzie się też wydrom, gronostajom, tchórzom, łasicom oraz, niestety, norce amerykańskiej będące gatunkiem inwazyjnym i zagrażającej lokalnym ptakom i piżmakom. Zwiedzający mogą się również natknąć na bobrze żeremia, a w słoneczne dni atrakcją są samce żaby moczarowej (Rana arvalis), które przebarwiają się na niebiesko. NPN jest prawdziwym królestwem żab i ropuch, a do najcenniejszych, chronionych gatunków należą też ropucha paskówka (Epidalea calamita) oraz rzekotka drzewna (Hyla arborea).

Błotniak stawowy – symbol Narwiańskiego Parku Narodowego, fot. DennisJacobsen/envato

Kopulująca para żab moczarowych , fot. Petr Muckstein/Shutterstock
Bezpieczeństwo w Narwiańskim Parku Narodowym
Z uwagi na swój podmokły charakter NPN wymaga zachowania szczególnych środków ostrożności podczas zwiedzania. Turyści piesi muszą zwracać uwagę na jakość drewnianych kładek, które podlegają ciągłemu procesowi niszczenia, i z odpowiedzialnością wykorzystywać samoobsługowe pomosty pływające między Waniewem i Śliwnem. Przy niskim poziomie wody, który w ostatnich latach obserwowany jest coraz częściej, przeprawa może nie działać. Nie należy przekraczać dopuszczonej nośności pomostów (10 osób) a pasażerowi powinni być możliwie równomiernie rozmieszczeni.
W trakcie opadów na kładkach i pomostach może być ślisko, co stwarza ryzyko wpadnięcia do wody. W okresach suszy natomiast zagrożenie wiąże się przede wszystkim z zaprószeniem ognia. Ze względu na zły stan techniczny Kładki wśród Bagien do czasu remontu zwiedzający mogą korzystać jedynie z wyznaczonego fragmentu. Podobne obostrzenia dotyczą drewnianych konstrukcji wieży widokowych, które jednorazowo unieść mogą max. 15 osób. Wchodzenie na poręcze i wychylanie się jest tu bardzo niebezpieczne.
Zwiedzanie parku kajakiem wymaga jeszcze więcej odpowiedzialności – dyrekcja parku apeluje, aby trzymać się zawsze najszerszego koryta, bo zgubić się w Narwiańskim Labiryncie nie jest trudno. Kajakarze powinni być wyposażeni w kapoki i nakrycia głowy, a telefony komórkowe i inne cenne przedmioty powinny być zawsze zabezpieczone w specjalnych, wodoszczelnych workach przymocowanych do kajaku. W trakcie spływów nie należy spożywać napojów alkoholowych.
Numery alarmowe:
- Telefon do straży NPN: 501 461 702
- Sekretariat parku: 663 103 109 (pon. – pt. 7.30 – 15.30)

Wieża widokowa w Waniewie, źródło: Adam-dalekie-pole, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Praktyczne informacje dla odwiedzających Narwiański Park Narodowy
Korzystanie ze szlaków pieszych i wodnych NPN wymaga uprzedniego zakupienia biletu wstępu. W ofercie są bilety jednodniowe oraz trzydniowe, oba w taryfie normalnej i ulgowej (8 i 4 zł za 1 dzień). Oddzielny bilet wstęp obowiązuje do Ośrodka Edukacji Przyrodniczej Młynarzówka, a dodatkowym opłatom podlega zezwolenie na wędkowanie, biwakowanie lub sesję zdjęciową w przydworskim parku. Ośrodek dostępny jest w sezonie w dni powszednie (z wyjątkiem poniedziałków) w godz. 9-14, zaś w dni wolne od 10 do 16.
Wszystkie bilety i zezwolenia można nabyć w internecie na stronie https://npn.eparki.pl/ oraz Ośrodku Edukacji Przyrodniczej Młynarzówka w Kurowie, który pełni funkcję Punktu Informacji Turystycznej. W sezonie letnim bilety sprzedawane są również w sklepach w Śliwnie i Waniewie oraz wypożyczalni kajaków w Topilcu.
Do siedziby NPN w Kurowie dotrzeć można wyłącznie autem – położona jest ona 5 km na południe od trasy S8 z Białegostoku lub z Warszawy. Parkingi znajdują się również przy Ośrodku Edukacji Przyrodniczej Młynarzówka, obok kościoła w Waniewie oraz przy miejscu biwakowym w Śliwnie.
Dodatkowo PKP oferuje połączenia do Łap, skąd można autobusem dojechać do Suraża. W Surażu, Topilcu i Uhowie działają wypożyczalnie kajaków. Pola namiotowe znajdują się w Kurowie, tuż obok siedziby NPN, oraz w Kolonii Topilec. Dodatkowo obok wieży widokowej w Topilcu dozwolone jest rozpalanie ogniska.

Kładka w Waniewie, źródło: Fczarnowski, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Ciekawostki o Narwiańskim Parku Narodowym
Pierwsi osadnicy zawitali nad Narew już na początku XVIII w. Sto lat później powstał drewniano-ziemny gród, z którego wywodzi się współczesny Suraż. Lokalna ludność przez wieku trudniła się przede wszystkim rolnictwem – w sezonie zwierzęta wypasały się na nadrzecznych łąkach, a zimą karmiono je skoszonym sianem. To ostatnie zimą przewożone było saniami po zamrożonej rzece. Duże znaczenie w życiu lokalnej ludności miało również rybołówstwo realizowane dzięki specjalnym łodziom o płaskich dnach, zwanych pychówkami.
W połowie XV w. istniało już także Kurowo, które należało do możnych rodzin Radziwiłłów, a potem Zakrzewskich. W XIX w. drewniany dwór zastąpiono murowanym, który dalej powiększono w 1920 r. Od 1996 r. zabytkowy budynek jest siedzibą dyrekcji NPN (jest to też data powołania parku).
Na uwagę zasługuje również zerwany most w Kurowie. Zbudowano go na początku XX w., aby połączyć Jeżewo Stare z Białymstokiem. Niestety, drewniana konstrukcja, którą uznano za przeklętą, niszczona była konsekwentnie w czasie I i II wojny światowej. Przyczółki mostu są dziś atrakcją turystyczną i funkcjonują jako punkty widokowe.
W ramach ciekawostek kulturalnych warto wspomnieć o organizowanej co roku w sierpniu Biesiadzie Miodowej w Kurowie. Wydarzenie jest okazją do prezentacji nie tylko wybitnych podlaskich miodów i innych regionalnych przysmaków, ale także nadnarwiańskiej sztuki.

Suraż nad Narwią, źródło: Krzysztof Dudzik-Górnicki (User:ToSter), CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Ekoturystyka w Narwiańskim Parku Narodowym
Wzrost popularności turystyki kajakowej w Polsce przyrodzie niestety nie wychodzi na dobre. Zbyt często spływy zamieniają się w głośne imprezy, po których w wodzie i na lądzie pozostają kilogramy odpadków. Narwiański Labirynt zdecydowanie nie jest miejscem na tego typu wakacje – w parku jesteśmy jedynie gośćmi, którzy powinni zachowywać się z szacunkiem dla mieszkających tu na stałe zwierząt, jak i cennych gatunków ptaków migracyjnych.
Wizyta w polskiej Amazonii może być wspaniałą okazją do rozwoju świadomości ekologicznej. Łatwo tu zrozumieć, że nie cały świat naturalny jest stworzony dla człowieka, a na bagnach i torfowiskach jesteśmy wręcz bezradni i niemile widziani. Warto więc wykorzystać infrastrukturę parku do cichej obserwacji i kontemplacji, raczej niż urlopowej rozrywki.
Koszy na śmieci jest tu niewiele, więc zabierajmy wszystkie odpadki ze sobą. Na wodzie i wokół niej zachowujmy ciszę, mając na uwadze, że w szuwarach gnieżdżą się ptaki, które hałas może płoszyć i utrudniać im rozmnażanie. Nie ingerujmy w żaden sposób w tą niezwykłą krainę, która jako mokradła zaliczana jest do najważniejszych ekosystemów w kontekście walki ze zmianą klimatu.
- Narwiański Park Narodowy, https://npn.gov.pl/, 30/12/2024;
- Narwiański Park Narodowy, https://zpppn.pl/narwianski-park-narodowy-pl/park, 30/12/2024;
- Rzeka Narew, PTTK, https://mazowsze.szlaki.pttk.pl/562-pttk-mazowsze-rzeka-narew, 30/12/2024;




