Przewodnik po Słowińskim Parku Narodowym: praktyczne wskazówki i ekoturystyka
Słowiński Park Narodowy (SPN) jest trzecim co do wielkości parkiem narodowym w Polsce, ale aż 2/3 jego powierzchni zajmują wody. Sama nazwa pochodzi od społeczności Słowińców, która zamieszkiwała niegdyś okolice Łeby. SPN to bowiem nie tylko słynne piaszczyste wydmy, ale także bogata fauna i flora oraz ślady ciekawej historii.
- Słowiński Park Narodowy – podstawowe fakty
- Ochrona przyrody w SPN
- Najlepsze szlaki turystyczne w Słowińskim Parku Narodowym
- Flora Słowińskiego Parku Narodowego
- Fauna Słowińskiego Parku Narodowego
- Bezpieczeństwo w Słowińskim Parku Narodowym
- Praktyczne informacje dla odwiedzających SPN
- Ciekawostki o Słowińskim Parku Narodowym
- Dlaczego warto odwiedzić Słowiński Park Narodowy? Postaw na ekoturystykę!
Słowiński Park Narodowy – podstawowe fakty
Jako jeden z dwóch nadmorskich parków narodowych w kraju, SPN zajmuje środkową część bałtyckiego wybrzeża – od Rowów po Łebę. Jego powierzchnia wynosi 327,44 km2 i mieści się w granicach dwóch powiatów województwa pomorskiego: słupskiego oraz lęborskiego. Wokół parku wyznaczono otulinę o powierzchni ok. 300 km2.
Z punktu widzenia krajobrazowego determinantą Słowińskiego Parku Narodowego jest wydmowy pas Mierzei Łebskiej, na którym wiatr od 3 tys. lat akumuluje słynne piaszczyste wzniesienia, zwane popularnie polską Saharą. Warto podkreślić, że to największy w Europie pasm wydm ruchomych, które przesuwają się z prędkością od 2 do 10 metrów za rok.
SPN to jednak nie tylko piasek i morze. Na jego obszarze znajdują się również piękne jeziora w tym trzecie największe w Polsce – Łebsko – o powierzchni 71,4 km2. Wokół rozciągają się bagna, łąki i torfowiska urozmaicone morenowymi wzniesieniami o wysokości nawet 115 m n.p.m. Cała ta kraina podlega dynamicznym zmianom stanowiąc jeden z najciekawszych w Polsce przykładów przyrody nieożywionej.
Słynne wędrujące wydmy łebskie co roku przyciągają tysiące turystów, fot. mibuch/envato
Ochrona przyrody w SPN
Słowiński Park Narodowy utworzony został 1 stycznia 1967 r. – początkowo mierzył jednak zaledwie 18 tys. ha. Z czasem nie tylko się rozrósł, ale doczekał się uznania na arenie międzynarodowej. Jako Słowiński Rezerwat Biosfery objęty został Światową Siecią Rezerwatów Biosferty UNSECO-MAB. Park objęty jest również Konwencją Ramsarską chroniącą obszary wodno-błotne, a w jego granicach wytyczono 3 obszary Natura 2000: Ostoja Słowińska, Pobrzeże Słowińskie oraz Przybrzeżne Wody Bałtyku. Dodatkowo w SPN wyznaczone są również obszary ptasie spełniające kryteria BirdLife International, 23 korytarze ekologiczne dla roślin oraz dziesiątki korytarzy ekologicznych dla bezkręgowców, płazów i gadów.
Ten niezwykły prestiż idzie oczywiście w parze z obostrzeniami. Choć SPN z otwartymi ramionami wita gości, oczekuje od nich odpowiedzialnego zachowania i poszanowania zasad. Zwiedzający są więc mile widziani od świtu do zmierzchu, ale muszą poruszać się wyłącznie po wyznaczonych szlakach turystycznych i ścieżkach edukacyjnych – w wielu miejscach wyznaczają je płotki drewniano-linowe, których nie należy przekraczać.
Surowo zabronione jest:
- zbieranie, niszczenie lub uszkadzanie roślin oraz grzybów;
- chwytanie i zabijanie zwierząt, jak również niszczenie nor, zbieranie jaj czy umyślne płoszenie;
- wprowadzanie psów na obszary objęte ochroną ścisłą i czynną – dla spacerowiczów z pasami wyznaczone zostały specjalne trasy;
- biwakowanie;
- używanie dronów.
Mapa szlaków turystycznych w SPN; https://spn.gov.pl/pliki-do-pobrania/otworz/5a716ed5-62a1-48b1-91f3-482f38407824.pdf
Najlepsze szlaki turystyczne w Słowińskim Parku Narodowym
W SPN trudno się nudzić. Najpopularniejsze szlaki wiodą oczywiście przez ruchome wydmy:
- pętla ze Starej Łeby wiodąca nad brzegiem morza do Wydmy Łąckiej i z powrotem nad brzegiem jeziora Łebsko (15,1 km);
- pętla z Czołpina przez latarnię morską na plażę i z powrotem przez Wydmę Czołpińską (8km).
Poza tym warto przejść się brzegami pięknych słowińskich jezior, przez które wiedzie cały wachlarz szlaków. Z Rowów można np. udać się 16-kilometrową pętlą nad jezioro Gardno i jezioro Dołgie Małe, pokonując długi pas plaży, ale i urokliwe ścieżki w nadmorskich borach. Mniej zaawansowanym turystom wystarczy 4-kilometrowy spacer na platformę widokową nad Gardnem. Ze Smołdzina można natomiast wydać się niebieskim szlakiem na wzniesienie Rowokół, na którym znajduje się wieża widokowa oferujące wspaniałe możliwości obserwowania przyrody – cała wycieczka zajmuje zaledwie 35 min. Z Czołpina wiedzie zaś 1-kilometrowy szlak przez dawną Jednostkę Wojskową na platformę widokową, z której podziwiać można lokalne ptactwo.
Rowerzyści mogą w SPN poruszać się po szlakach pieszych, a dodatkowo przygotowano dla nich betonową ścieżkę z Rabek do Muzeum „Wyrzutni Rakiet” (3 km). Poza tym przez park przebiega szlak rowerowy EuroVelo 10/13 prowadzący z Ustki przez Rowy, południowy brzeg jeziora Gardno i Łebę na Karwieńskie Błota i Hel (już poza granicami SPN).
Wyjątkową gratką są też spływy kajakowe przebiegające przez teren parku: z plaży nad jeziorem Gardno przez rzekę Łupawę do mostu w Żelkowie (19 km) oraz ze wsi Poraj rzeką Łebą do mostu za wsią Izbica (11 km).
Zwiedzanie SPN z dziećmi uatrakcyjnić mogą darmowe aplikacje mobilne, które zachęcają do poszukiwania „skarbów” i dostarczają ciekawych informacji o dźwiękach przyrody.
Widok na wydmy z latarni morskiej w Czołpinie, źródło: Paweł 'pbm’ Szubert, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Flora Słowińskiego Parku Narodowego
Na obszarze SPN doliczono się 2378 gatunków (lub rodzajów) roślin i grzybów, z tego ponad 900 gatunków roślin naczyniowych, 424 gatunków grzybów (w tym bardzo rzadkie w Polsce kolczakówka strefowana oraz maślak błotny) oraz ok. 300 gatunków glonów. Ich charakter wynika z dość chłodnego, praktycznie atlantyckiego klimatu i piaszczystego podłoża, choć nie brakuje też ciekawych roślin wodnych i bagiennych, takich jak brzeżyca jednokwiatowa (Litorella uniflora), wywłócznik skrętolistny (Myriophyllum alternifolium) czy rosiczka pośrednia (Drosera intermedia). Na wydmach dostrzec można natomiast rzadkie, chronione gatunki mikołajka nadmorskiego (Eryngium maritimum) oraz lnicy wonnej (Linaria loeselii), jak również turzyce czy słonolubne rukwiele nadmorskie (Cakile maritima) i honkenie piaskowe (Honckenya peploides).
Warto podkreślić, że 19% powierzchni parku zajmują lasy, w których dominują sosny w towarzystwie brzóz i olszy. To właśnie w zacienieniu drzew najlepiej czuje się rzadka w Polsce malina moroszka (Rubus chamaemorus) będąca reliktem epoki lodowcowej oraz objęta ochroną gatunkową bażyna czarna (Empetrum nigrum), której soczyste owoce są wielkim ptasim przysmakiem.
Mikołajek nadmorski – gatunek chroniony spotykany na wydmach SPN, źródło: I, Svdmolen, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Słonolubna rukwiel nadmorska, źródło: Jürgen Howaldt, CC BY-SA 2.0 DE, via Wikimedia Commons
Fauna Słowińskiego Parku Narodowego
Na terenie Parku występuje ponad połowa wszystkich gatunków ptaków obserwowanych w Polsce – łącznie 279, przy czym aż 165 z nich odbywa tu lęgi. Do najszlachetniejszych należą m.in. mewa srebrzysta (Larus argentatus), kormoran (Phalacrocorax carbo), kszyk (Gallinago gallinago), krwawodziób (Tringa totanus), kania ruda (Milvus milvus), czajka (Vanellus vanellus), a także bielik (Haliaeetus albicilla) oraz puchacz (Bubo bubo) będący największą europejską sową. Szeregi licznego ptactwa wodnego zasilają liczne gatunki kaczek, rybitwy, biegusy, łabędzie oraz gęgawy Anser anser – jedyny lęgowy gatunek gęsi w Polsce. Baczni ornitolodzy dostrzegą również przelatujące okazyjnie ptaki bardzo rzadko widywane w kraju, tj. elegancki czarno-biały lodowiec (Gavia immer) czy ekstrawagancki turkan (Somateria spectabilis) z niebywałym dziobem.
Wycieczki po Słowińskim Parku Narodowym mogą również zaowocować spotkaniem z rzadkimi gatunkami ssaków, np. ryjówkowatym rzęsorkiem mniejszym (Neomys milleri) czy wydrą (Lutra lutra). Na plażach okazyjnie pojawiają się foki szare i morświny, zaś w tutejszych lasach kryją się lisy, borsuki, sarny, jelenie, zające, a nawet inwazyjne norki amerykańskie i jenoty, które w niepokojący sposób dziesiątkują populację ptaków. Na terenie Parku żyje też jedna wataha wilków, zaś w 2009 i 2014 r. zaobserwowano tropy rysia.
Ciekawostką SPN są ryby dwuśrodowiskowe, takie jak łososie i węgorze, które część życia spędzają w tutejszych jeziorach, a część w Bałtyku. Podobnym trybem życia odznacza się bardzo rzadki w Polsce minóg morski (Petromyzon marinus), który pasożytuje na rybach przyssając się do ich ciała. Wśród płazów i gadów występują tu licznie żaby, ropuchy, traszki, jaszczurki, a także niebezpieczna żmija zygzakowata.
Mewa srebrzysta jest symbolem Słowińskiego Parku Narodowego, źródło: Aiwok, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
W przybrzeżnych wodach SPN pojawiają się morświny, fot. Erik Christensen, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Bezpieczeństwo w Słowińskim Parku Narodowym
Podstawowym zagrożeniem związanym z odwiedzinami w SPN jest ryzyko zgubienia się. Sieć dróg dojazdowych jest tu dość rzadka, a część terenów podmokła, więc poszukiwania mogą się przedłużać. Z tego też względu Dyrekcja Parku zaleca zwiedzanie wyłącznie za światła i zawsze z odpowiednim wyposażeniem – wygodnym obuwiem, dopasowaną do warunków meteorologicznych odzieżą oraz zapasem jedzenia i picia. Dodajmy, że nadmorski klimat jest chłodniejszy, z silnym wiatrem i nagłymi zmianami pogody, i nawet latem da się tu zmarznąć.
Szlaki nie są co prawda trudne ani niebezpieczne, ale grozi należy liczyć się z możliwością napotkania żmii zygzakowatej. Spacery po wydmach bywają zaś wycieńczające w trakcie upałów, kiedy piasek nagrzewa się do wysokich temperatur. Szczególną ostrożność należy zachować podczas kąpieli w morzu – tylko jeden odcinek plaży ma charakter strzeżony (przy Czerwonej Szopie). Woda w Bałtyku bywa tymczasem zaskakująco zimna, a fale zdradliwe – łatwo jest przecenić swoje umiejętności i kondycję.
Ta sama reguła dotyczy niestrzeżonych plaż nad jeziorami Łebsko i Gardno. Kajakarzy warto przestrzec, że wypływanie na oba te zbiorniki jest zabronione ze względu na niebezpieczne falowanie tafli jeziora, jak również objęcie części brzegów ścisłą ochroną.
Ważne telefony ratunkowe:
- 515 672 260 – Punkt Alarmowo-Dyspozycyjny Słowińskiego Parku Narodowego
- 601 100 100 – Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe)
Jezioro Łebsko może być niebezpieczne dla kąpiących i kajakarzy ze względu na falowanie tafli, źródło: Paweł 'pbm’ Szubert, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Praktyczne informacje dla odwiedzających SPN
Za wstęp do Słowińskiego Parku Narodowego płaci się wyłącznie w obwodach ochronnych: Smołdziński Las, Rąbka, Rowy i tylko w okresie od 1 maja do 30 września. Bilety można kupić w kasach umieszczonych przy płatnych szlakach lub on-line za pośrednictwem strony: https://www.biletpark.pl/. Cena za bilet normalny wynosi 9 zł, za ulgowy 4,5 zł, a dzieci do lat 7 wchodzą za darmo.
Dodatkowe bilety wstępu obowiązują do obiektów znajdujących się na terenie Parku: Muzeum SPN w Czołpinie i jego filii w Rowach i Rąbce, na wieżę widokową Rowokół oraz latarnię morską w Czołpinie. Istnieje możliwość zakupu biletu typu „kompleks”, który uprawnia do wstępu do wszystkich tych obiektów.
SPN oferuje zmotoryzowanym przyjezdnym cztery płatne parkingi zapewniające dobry dostęp do szlaków turystycznych:
- Parking Czołpino „Jednostka Wojskowa”
- Parking Czołpino Leśny
- Parking Jeziora Dołgie Wielkie (na północno-zachodnim krańcu jeziora)
- Parking Rąbka
Kto preferuje publiczne formy transportu, może skorzystać z autobusu kursującego w sezonie letnim z dworca w Łebie. Do Czołpina, Kluk i Rąbki jeżdżą też linie 204 i 400 ze Słupska, zaś do Rowów linia 300 z Ustki. Latem do Parku turystów przewożą też z Łeby meleksy. Poza tym na dalszych trasach warto oczywiście korzystać z pociągów, będących najbardziej ekologicznym środkiem transportu. W tym przypadku najkorzystniejszą stacją docelową jest Łeba.
W Łebie funkcjonują liczne wypożyczalnie rowerów, dzięki którym można wygodnie z zwiedzać park na dwóch kółkach, zaś w Rowach oraz nad jeziorem Gardno można wypożyczyć kajak na spływ. Na terenie SPN nie ma natomiast żadnych miejsc biwakowych ani pól kempingowych – noclegi oferują okoliczne miejscowości, zwłaszcza Łeba i Rowy.
Po rzece Łupawie organizowane są spływy kajakowe, źródło: Wladyslaw Golinski, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Ciekawostki o Słowińskim Parku Narodowym
SPN to jeden z nielicznych parków narodowych w Polsce, w którym przyroda nieożywiona jest najcenniejszą turystycznie atrakcją. Mierzeja Garnieńsko-Łebska prawdopodobnie zaczęła kształtować się już na przełomie XV i XVI w., a jej ciągłe przyrastanie związane z nieustającym procesem regulowanym działalnością wiatru i morza. Fale wyrzucają piasek na brzeg, gdzie jest on osuszany i niesiony przez wiatr na wydmy. Gdy osiągną one odpowiednią wysokość (ok. 10-12 m), wiatr niszczy ich wierzchołek, a piasek wędruje dalej, tworząc kolejne wały. Tym sposobem młode wydmy wędrują, a te starsze porastane są przez roślinność i utrwalane w miejscu.
Owe nieurodzajne ziemie nad jeziorami Gardno i Łebsko przed setkami laty zamieszkiwała ludność Słowińców, którzy sami siebie nazywali Kaszubami. Ich gwara faktycznie podobna była językowi kaszubskiemu, choć wyznaniowo bliscy byli raczej niemieckim luteranom – stąd też późniejsze naciski germanizacyjne. Słowińcy trudnili się przede wszystkim rybołówstwem korzystając z bogatych zasobów jeziornych i morskich. Hodowali też zwierzęta – krowy, kozy i owce – a w swych ubogich chatach palili torfem.
Kres historii Słowińców nastąpił w 1945 r., kiedy do Polski wkroczyła Armia Czerwona i potraktowała ich jako Niemców. Ślady ich niezwykłej kultury i historii można dziś oglądać w Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach.
Tradycyjna słowińska chata w Klukach, źródło: T.D., CC BY-SA 2.5, via Wikimedia Commons
Dlaczego warto odwiedzić Słowiński Park Narodowy? Postaw na ekoturystykę!
Słowiński Park Narodowy jest jedną z przyrodniczych perełek północnej Polski. Wycieczka na wydmy pozostawia niezatarte wspomnienia i daje dużo do myślenia o procesach zachodzących na Ziemi. SPN jest też jedną z najistotniejszych ostoi awifauny w Europie i stwarza unikalną możliwość spotkania wielu wędrownych gatunków ptaków. Aby ten wyjątkowy przybrzeżny ekosystem mogły podziwiać dalsze pokolenia, potrzeba jednak szacunku i wrażliwości ze strony odwiedzających.
Tak jak w innych parkach narodowych, turyści powinni więc starać się minimalizować ślady swego pobytu. Piesze lub rowerowe wycieczki, po których nie zostaje w Parku żaden śmieć, połamane gałęzie czy wystraszone zwierzę to najodpowiedniejsza forma zwiedzania. Odnosi się to również, a nawet zwłaszcza, do plaż i wydm, które nie powinny kojarzyć się z dziką zabawą, piknikami i hałasowaniem, ale obserwacją wyjątkowej przyrody. Nie naruszajmy ich struktury w żaden sposób, a nade wszystko nie próbujmy ingerować w życie lokalnych zwierząt.
Morświny czy foki na plaży należy omijać dalekim łukiem, a następnie poinformować o znalezisku Błękitny Patrol WWF (tel. 795 536 00) lub Stację Morską w Helu (tel. 601 889 940).
Ekoturystyka to jednak nie tylko odpowiedzialne wędrowanie po szlakach, w ciszy i szacunku dla przyrody, ale także racjonalne wybory w ciągu całej podróży, począwszy od ekologicznego środka transportu (np. pociąg, auto elektryczne, rower) po zakupy – oparte na lokalnych produktach, bez plastikowych opakowań. Jeśli pragniesz pamiątki z podróży, nie kupuj plastikowych gadżetów, których pełne są łebskie ulice, ale zrób raczej piękną fotografię, a zaoszczędzone pieniądze przekaż na wsparcie Słowińskiego Parku Narodowego.
- Słowiński Park Narodowy; https://spn.gov.pl/, 25/10/2024;
- „Słowiński Park Narodowy” Polskie Parki Narodowe, https://zpppn.pl/slowinski-park-narodowy-pl/park, 25/10/2024;
- „Przyroda Słowińskiego Parku Narodowego” Projekt planu ochrony dla Słowińskiego Parku Narodowego, z uwzględnieniem zakresu planów ochrony dla obszarów Natura 2000: Ostoja Słowińska PLH220023, Pobrzeże Słowińskie PLB220003, Przybrzeżne Wody Bałtyku PLB990002 w granicach Parku, Smołdzino 2022;
- „Słowińcy” Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach; https://muzeumkluki.pl/z-historii/slowincy/, 25/10/2024;
