Jaspis kamień – opis, właściwości i występowanie jaspisu

Jaspis nie należy co prawda do najszlachetniejszych klejnotów o wysokiej wartości rynkowej, ale przyjemnie zaskakuje oryginalnym deseniem, pięknymi kolorami oraz uniwersalnością zastosowań. Samo słowo „jaspis” nawiązuje do greckiego określenia iaspis oznaczającego ni mniej, ni więcej jak cętkowany kamień.

1. Występowanie i pozyskiwanie jaspisu
2. Historia jaspisu
3. Właściwości jaspisu
4. Zastosowania jaspisu
5. Symbolizm jaspisu
6. Dla kogo jaspis?

Oficjalnie jaspisy klasyfikuje się jako odmianę chalcedonu lub mikroziarnistą strukturę kwarcu. Pod względem chemicznym jest to więc krzemionka (Si02) zawdzięczająca swój charakterystyczny wygląd nieczystościom, przede wszystkim zawartości hematytu. Jaspisy najczęściej kojarzone są z barwą czerwoną, ale często spotyka się je również w odcieniach brązów oraz żółci. 

Występowanie i pozyskiwanie jaspisu

Ze względu na szeroki wachlarz środowisk, w których formowały się jaspisy, bywają one określane jako skała osadowa albo, rzadziej, wulkanogeniczna. Złoża jaspisu odkrywane są praktycznie na całym świecie, przy czym prymat w wydobyciu wiodą Meksyk, USA, Rosja, Chiny oraz Indie. W Polsce jaspisy znajdowane są przede wszystkim wokół Niedźwiedziej Góry. Co ciekawe, poszczególne lokalizacje geograficzne najczęściej przynoszą kamienie w bardzo specyficznych kolorach czy deseniach. Dla przykładu rosyjski region Baszkirii słynie z wyjątkowych niebiesko-zielonych jaspisów przypominających malachity.

W wielu lokalizacjach spotyka się bardzo duże skupiska jaspisów, które z powodzeniem można nazwać złożami. W innych z kolei zacny minerał jest jednak jedynie drobnym wypełnieniem szczeliny lub żyły. Podstawowe formy występowania jaspisu to tzw. buły, czyli bochenkowe konkrecje w skałach osadowych oraz otoczaki znajdowane w nanosach rzecznych i polodowcowych. Zdaniem naukowców swą wyjątkową „cętkowaną” strukturę jaspis zawdzięcza procesowi tworzenia, który obejmuje wysychanie wód podziemnych zawierających krzemionkę lub popiół wulkaniczny i agregację pozostałych po ich wyparowaniu osadów. Krzem działa wówczas jak cement, a konkretny wzór na kamieni zależy od sił naturalnych, które przywiodły osady na dane miejsce. W praktyce trudno jest spotkać dwa identyczne jaspisy!

Historia jaspisu

Ze znalezisk prehistorycznych wynika, że już w czwartym tysiącleciu przed Chrystusem w Pakistanie wykorzystywano stosunkowo rzadkie, zielone odmiany jaspisu do wyrobu łuków ogniowych. W pozostałościach po kulturze minojskiej na Krecie znaleziono również jaspisowe pieczęcie pochodzące z 1800 r. p.n.e. Ze względu na istnienie nazw kamienia w wielu prehistorycznych językach spekuluje się, że kamień był popularny i ceniony wśród antycznych społeczeństw. Nie jesteśmy jednak do końca pewni, czy nasi przodkowie dobrze rozpoznawali poszczególne odmiany minerałów – prawdopodobnie były one czasami mylone z nefrytami.

Przez kolejne wieki jaspisy były powszechnie wykorzystywane do produkcji biżuterii oraz ozdób. W światowych muzeach można dziś podziwiać m.in. złoty staroegipski pierścień z ruchomym kamieniem zielonego jaspisu, wyrzeźbiony w jaspisie męski korpus pochodzący z terenu dzisiejszego Pakistanu i datowany na epokę brązu czy koszyk z kozią głową wykonany w całości z czerwonego jaspisu w XIX-wiecznej Rosji.

Właściwości jaspisu

Jaspis tworzy niejednorodne i nieprzejrzyste trygonalne kryształy, wyglądające w stanie surowym jak zlepek wielu różnych minerałów. Najczęstsze domieszki, które decydują o kolorystyce kamieni, to oprócz hematytu magnetyt, goethyt, mangan czy chloryty. Za najbardziej typową czerwoną, żółtą i brązową kolorystykę odpowiadają związki żelaza.Minerał nie jest łupliwy, ale za to łamie się dając gładką powierzchnię. Umiarkowanie twardy (6,5 – 7 w dziesięciostopniowej skali Mohsa), może tak naprawdę przyjmować wszystkie barwy, a dodatkowo bywa plamisty lub pasiasty. Daje się dość łatwo polerować, ale połysk ma raczej zamglony niż szklisty.

Współczesna geologia rozróżnia przy tym rozmaite odmiany jaspisu. Do najważniejszych należy czarny basanit znany już w starożytności i wykorzystywany tradycyjnie do badania obecności metali szlachetnych w stopach. Ponadto wyróżnia się także tzw. jaspisy obrazkowe czy pejzażowe, których deseń przypomina rysunki krajobrazu. Wreszcie czerwone jaspisy są często elementem wstęgowych rud żelaza.

W mineralogicznej nomenklaturze pojawiają się również nazwy odnoszące się do konkretnych lokalizacji geograficznych, np. jaspis egipski czy z Nunkirchen lub też specyficznej kolorystyki np. agatowy z zielonym lub żółtym nakrapianiem czy trzmieli, szaro-czarno-żółty, pochodzący z indonezyjskiej Jawy.

Zastosowania jaspisu

Jaspisy dzięki swojej ciekawej strukturze są chętnie wyszukiwane przez jubilerów i artystów. Dają łatwo rzeźbić, szlifować, wycinać i oprawiać zachowując podziwu godną trwałość. W efekcie wykonuje się z nich koraliki, kamee, oczka do pierścionków, ale także drobne figurki czy elementy dekoracyjne do większych dzieł sztuki. Większe sztuki służą nawet do wyrobu całych naczyń bądź okładzin do mebli. Sporo jaspisów można odnaleźć również w mozaikach zdobiących szkatułki, szalenie popularne w XVIII w.

Naturalnie, wśród kolekcjonerów jaspisy są wyszukiwane ze względu na swoją zmienność – dumą jest posiadanie najbardziej unikatowo zabarwionych okazów, więc właściwie jaspisów nie jest nigdy dość. Popularnością kamienie cieszą się również wśród miłośników teorii uzdrawiającej mocy minerałów. Na ich potrzeby przygotowuje się specjalnie oszlifowane jaspisy od trzymania w dłoni w czasie medytacji lub noszenia na ciele w celach ochronnych.

Jaspisy zazwyczaj nie są poddawane żadnej specjalnej obróbce (poza szlifowaniem). Jedynie okazyjnie bywają sztucznie barwione.

Symbolizm jaspisu

Niezwykłą estymą darzy jaspis religia chrześcijańska. Święty Jan wybrał właśnie ten kamień jako symbol Chrystusa-Boga, zaś w słynnym jerozolimskim pektorale ozdobionym 12 kamieniami na znak pokoleń Izraela, jaspis przyporządkowany został pokoleniu Judy, z którego wywodził się Jezus.

Jeśli chodzi o oddziaływanie kamieni, jaspis uważany jest za idealną broń w walce z codziennym stresem. Ma podbudowywać naszą wewnętrzną równowagę i ułatwiać osiągnięcie spokoju ducha. Mówi się również, że noszenie go na sobie wydobywa na wierzch prawdę i ułatwia być uczciwym wobec siebie samego. Czerwony jaspis symbolizuje siłę i wytrzymałość, zielony pomaga pozbyć się obaw, żółty wspiera otwartość intelektualną, zaś czerwono-brązowy pomaga zebrać myśli i radzić sobie w trudnych sytuacjach.

Według teorii leczenia minerałami jaspisy mają chronić przed zanieczyszczeniem środowiska, wzmacniać układ krążenia, a także wspierać libido i poziom zadowolenia ze współżycia seksualnego. Teoria feng-shui szczególnie poleca umieszczać je w sypialni!

Dla kogo jaspis?

Jaspisy to uniwersalne kamienie polecane kobietom i mężczyznom, estetom i miłośnikom ezoteryki. Jako niebanalna ozdoba zwracają uwagę i stymulują zmysły, a jednocześnie emanują pozytywną energią. Są doskonałym podarkiem dla osób zestresowanych, wycofanych z życia i niespełnionych w związkach partnerskich. Mówi się wręcz, że rewitalizują duszę!

Bibliografia