Hormonalna regulacja libido
Libido, określane również mianem popędu płciowego bądź pociągu seksualnego, stanowi naturalną skłonność do poszukiwania i podejmowania kontaktów płciowych z osobnikami płci przeciwnej po osiągnięciu dojrzałości płciowej. Popęd płciowy występujący u kręgowców (w tym człowieka) podlega regulacji i kontroli hormonalnej (dokrewnej) za pośrednictwem hormonów gonadotropowych (gonadotropin) wydzielanych przez przedni płat przysadki mózgowej, odpowiedzialnych za stymulację produkcji i wydzielania hormonów płciowych (estrogenów i androgenów) przez gonady (jajniki i jądra). W regulacji i wyzwalaniu popędu płciowego u kręgowców wyższych (ptaków i ssaków) uczestniczy ponadto układ limbiczny (układ rąbkowy, układ brzeżny), w szczególności podwzgórze i ciało migdałowate mózgu, za pośrednictwem neuroprzekaźników (dopaminy, noradrenaliny, acetylocholiny, serotoniny) uczestniczących w szlakach sygnałowych w obrębie układu nerwowego (np. mezolimbicznym szlaku dopaminergicznym, szlakach noradrenergicznych bądź szlakach cholinergicznych).
Libido, określane również mianem popędu płciowego bądź pociągu seksualnego, jest naturalną skłonnością do kontaktów płciowych z osobnikami płci przeciwnej. Źródło: shutterstock
Oś podwzgórze-przysadka-jajniki. Źródło: shutterstock
Czynniki wpływające na libido u człowieka
Popęd płciowy u większości zwierząt nasila się przeważnie w określonej porze roku (okresie godowym) i związany jest głównie ze zwiększoną aktywnością podwzgórza, odpowiedzialną za regulację czynności wydzielniczej przedniego płata przysadki. Hormony gonadotropowe tego gruczołu stymulują produkcję estrogenów i testosteronu przez gonady (jajniki i jądra), czego skutkiem jest sezonowy rozwój gruczołów płciowych i obrzmienie zewnętrznych narządów płciowych u samic, pojawienie się szaty godowej u samców i charakterystycznych dla danego gatunku zachowań godowych (np. tańców godowych, walk o dostęp do samicy).Libido człowieka stanowi indywidualną cechę osobniczą, która w odróżnieniu od popędu płciowego występującego zwierząt, zależy nie tylko od czynników biologicznych (związanych z poziomem hormonów płciowych) ale także od czynników psychologicznych (np. składników osobowości, podatności na stres, osobistych przeżyć) oraz czynników społeczno-kulturowych (np. wyznawanych poglądów i norm społecznych, standardu życia, poziomu wykształcenia). Odczuwanie popędu płciowego podlega także ciągłym zmianom pod wpływem naturalnych zmian hormonalnych zachodzących w organizmie w rytmie dobowym, miesięcznym bądź w różnych okresach życia. Duży wpływ na poziom libido mają również choroby przewlekłe, skutki uboczne przyjmowanych leków, stany fizjologiczne organizmu (np. ciąża), sytuacje stresowe, tryb życia oraz nadmierne stosowanie używek (np. alkoholu, papierosów).
Oddziaływanie estrogenów na organizm kobiety. Źródło: shutterstock
Libido u kobiet osiąga najwyższy poziom w okresie dojrzałości, około 30 roku życia. Popęd płciowy zmniejsza się znacznie w okresie menopauzy (46-54 rok życia) wywołanej spadkiem produkcji hormonów płciowych (estrogenów, progesteronu) przez jajniki w wyniku obniżenia ich wrażliwości na hormony gonadotropowe przedniego płata przysadki mózgowej. Popęd płciowy u mężczyzn jest największy w okresie dojrzewania (ok. 15-16 rok życia); utrzymuje się na względnie wysokim i stałym poziomie do ok. 35 roku życia. Libido mężczyzn zmniejsza się w okresie andropauzy (przeważnie po ukończeniu 50 roku życia), wywołanej spadkiem produkcji androgenów (głównie testosteronu) przez komórki śródmiąższowe jąder.
Zmiany poziomu hormonów płciowych (estrogenów i progesteronu) w trakcie cyklu menstruacyjnego. Źródło: shutterstock
Zaburzenia libido
Zaburzenia libido, przejawiające się znacznym obniżeniem lub brakiem popędu płciowego, określane są mianem hipolibidemii bądź zespołem obniżonego popędu płciowego (HSDD, ang. hypoactive sexual desire disorder). Spadek popędu płciowego spowodowany jest przez zaburzenia hormonalne związane z syntezą i wydzielaniem hormonów płciowych (estradiolu, testosteronu) (menopauza, andropauza), niedoczynność tarczycy (choroba Hashimoto) bądź nadmierną produkcją prolaktyny wskutek spadku aktywności dopaminergicznej podwzgórza, obecności gruczolaków przysadki mózgowej lub niewydolności nerek (hiperprolaktynemia).Przyczyną niskiego libido są także choroby obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego (np. padaczka, stwardnienie rozsiane, urazy mózgu i rdzenia kręgowego, napięciowe bóle głowy) oraz choroby przewlekłe (np. cukrzyca, anemia, otyłość, choroby układu krążenia, nadciśnienie tętnicze, choroby tarczycy, choroby nowotworowe, zespół Cushinga). Spadek popędu płciowego może być spowodowany przez działania uboczne przyjmowanych leków (np. leków na nadciśnienie, leków przeciwdepresyjnych i psychotropowych, cytostatyków stosowanych w terapii nowotworów, antykoncepcji hormonalnej). Obniżona skłonność do podejmowania kontaktów płciowych może wynikać także z zaburzeń psychicznych (depresji), stresującego trybu życia, niewłaściwej diety, braku bądź nadmiernej aktywności fizycznej, palenia papierosów, nadużywania napojów alkoholowych oraz substancji psychoaktywnych.
Spadek poziomu testosteronu wraz z wiekiem. Źródło: shutterstock
Bibliografia
- Jane B. Reece, Lisa E. Urry, Michael L. Cain, Steven A. Wasserman, Peter V. Minorsky, Robert B. Jackson; “Biologia Campbella ”; Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2020. ;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. III, VIII, X”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998-2000.;
- Valerie C. Scanlon, Tina Sanders, F.A. ; “Essentials of Anatomy and Physiology”; Davis Company 2006. ;
- Bernhard Kleine, Winfried G. Rossmanith; “Hormones and the Endocrine System: Textbook of Endocrinology, ”; Springer-Verlag GmbH, 2016.;
- John Bancroft; “Seksualność człowieka”; Edra Urban & Partner, Wrocław 2010.;
- James Giles; “The Nature of Sexual Desire”; University Press of America, Lanham 2008. ;
- promil
