Trzmiele mogą uczyć się od siebie rozwiązywania zagadek. Czy to oznacza, że mają „kulturę”?
Nowe badanie opublikowane w czasopiśmie PLOS Biology wykazało, że te skromne owady mogą faktycznie uczyć się rozwiązywania zagadek od siebie nawzajem. Co to oznacza? Że niektóre bezkręgowce, mają zdolność do tego, co my, ludzie, nazywamy „kulturą”.
„Te stworzenia są naprawdę niesamowite. Są naprawdę, bardzo dobre w nauce, pomimo tych maleńkich mózgów” – mówi Alice Bridges, ekolog behawioralny z Anglia Ruskin University w Anglii.
W ciągu ostatnich kilku dekad zgromadzono coraz więcej dowodów na to, że zwierzęta, takie jak szympansy i ptaki, wykazują cechy kulturowe, „co rozumiemy przez to, że zwierzęta uczą się od siebie nawzajem” — mówi Andy Whiten, etolog kognitywny, który bada umysły dzikich zwierząt na Uniwersytecie St Andrews w Szkocji. Ta nauka może obejmować zarówno nawigację szlakiem migracyjnym, jak i korzystanie z narzędzia w celu uzyskania dostępu do określonej żywności.
„Jeśli to, czego się nauczą, przetrwa przez długi czas”, mówi Whiten, „możemy być gotowi nazwać to tradycją. A kultura składa się z wielu tradycji”.
Takie zachowania są zwykle przekazywane z pokolenia na pokolenie. To samo jest z ludźmi. Niektórzy z nas uczą się od bardziej doświadczonych osób, jak rosół lub tańczyć merengue, a następnie przekazują to naszym dzieciom.
Ponieważ kultura może być niezwykle użyteczna dla gatunku i wydaje się, że jest coraz bardziej powszechna w królestwie zwierząt, Bridges zastanawiał się, czy trzmiele mogą mieć do tego zdolność.
„Nikt tak naprawdę nie pomyślał wcześniej, aby przyjrzeć się bezkręgowcom” – mówi. Nawet u trzmieli, które są owadami społecznymi i spędzają razem dużo czasu. „Mają jedne z najbardziej skomplikowanych i złożonych repertuarów behawioralnych w królestwie zwierząt. Jednak ludzie zakładają, że kierują nimi głównie czynniki wrodzone”.
Aby zbadać kulturę owadów w laboratorium, Bridges musiała najpierw wyszkolić kilka pracowitych pszczół, aby wykonywały nowe zadania. Wybrała układanie puzzli.
„Ale próba zaprojektowania pudełka z puzzlami była trochę szalona, ponieważ pszczoły są naprawdę, bardzo inteligentne, czasem frustrujące” – wyjaśnia Bridges. „Zawsze szukają bardziej wydajnego rozwiązania. Pszczoły zawsze „hackowały” układankę, na przykład przeciskając się przez szczeliny w urządzeniu, aby dotrzeć do smakowitej nagrody w środku.”
W końcu Bridges zdecydował się na projekt, w którym pszczoły musiały grać prosto. „Zasadniczo zbudowałam puzzle z szalek Petriego” — mówi triumfująco. Na dnie szalki Petriego znajdowała się nagroda: kropla bardzo słodkiej wody z cukrem. Bridges wycięła mały otwór w pokrywie, „aby utworzyć obracającą się górę, którą można obracać, naciskając czerwoną zakładkę zgodnie z ruchem wskazówek zegara lub niebieską zakładkę w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara”.
Nauczyła niektóre pszczoły uderzać głową w czerwoną zatyczkę, aby uzyskać wodę z cukrem, a inne trenowała wciskanie niebieskiej zatyczki. Następnie Bridges umieściła te pszczoły nauczycielki w różnych koloniach wraz z pudełkami z puzzlami.
W rodzinach, w których pszczoła nauczycielka pierwotnie nauczyła się naciskać czerwoną klapkę, inne pszczoły w kolonii zwykle naciskały czerwoną klapkę. W koloniach, w których pszczoła nauczycielka była szkolona do pchania niebieskiej klapki, inne pszczoły miały tendencję do robienia tego samego.
„Odkryliśmy, że zachowania rozprzestrzeniają się wśród kolonii” – mówi. „Owady kopiowały od siebie zachowanie, nawet jeśli od czasu do czasu odkrywały, że mogą wykonać alternatywny ruch”.
Oczywiście kultura owadów może wyglądać nieco inaczej niż kultura innych zwierząt, zwłaszcza ludzi.
„Kultury różnią się ogromnie w zależności od gatunku w sposób, który moim zdaniem ma różne implikacje dla złożoności zaangażowanych mózgów” – mówi Bridges. Mimo to twierdzi, że jej praca z trzmielami pokazuje, że być może kultura nie jest taka niezwykła. „Może nie wymaga to bardzo złożonych mechanizmów poznawczych” – mówi. „Może nie jest to szczyt zdolności poznawczych, który posiada tylko kilka gatunków. Może w rzeczywistości jest to bardzo rozpowszechnione”.
Wielu z nas uważa siebie i innych naczelnych za wyjątkowych… ponieważ mamy kulturę, możemy się uczyć i jesteśmy towarzyscy. Ale teraz, kiedy okazuje się, że nawet pszczoła ma kulturę, może to być niewygodna. Prawda, jest taka, że kultura ludzka, kiedyś uważana za wyjątkową, nie pojawiła się znikąd, ale oczywiście została zbudowana na głębokich podstawach ewolucyjnych.
- Ari Daniel; "Can insects have culture? Puzzle-solving bumblebees show it's possible"; npr.org; 2023-03-08;
