Owady (Insecta) – stanowią najliczniejszą
gromadę wśród . Owady to jednocześnie najliczniejsza grupa , przewyższająca swoją liczbą wszystkie pozostałe
żyjące gatunki. Szacunkowo, na jednego
człowieka przypada aż milion przedstawicieli owadziego . Liczbę gatunków owadów na całym świecie również przedstawia się szacunkowo. Najczęściej mowa jest o kilku milionach, jednak niewykluczone, że liczba ta sięga nawet stu milionów. Owady zamieszkują wszystkie
kontynenty i zasiedlają przede wszystkim
środowiska lądowe. W żyje około 30 tys. gatunków tych stawonogów. Największe owady to mierzące nawet ponad 30 cm. Najmniejsi przedstawiciele mierzą z kolei 0,25 mm.
Owady jako jedyne
bezkręgowce posiadają zdolność
latania i były pierwszymi zwierzętami w ogóle, które
cechowała ta umiejętność. Trudno powiedzieć z całą pewnością, kiedy pojawili się pierwsi przedstawiciele tej gromady.
Najprawdopodobniej miało to miejsce już w sylurze, choć najstarsza odnaleziona owadzia skamieniałość pochodzi z dewonu.
Dziedzina zoologii zajmująca się owadami to
entomologia. Owady mają różnorakie znaczenie w świecie
przyrodniczym i pełnią rozmaite funkcje
ekologiczne. Niektóre z nich są bardzo pożyteczne (np. produkujące
miód pszczoły), inne roznoszą ciężkie
choroby (
komarzyce zarażające malarią), bytują na zwłokach lub są
pasożytami. Owady odgrywają też bardzo ważną rolę w
zapylaniu roślin i w
procesie glebotwórczym. Stanowią ponadto
pokarm dla innych zwierząt, a czasem również dla człowieka.
Owady dzielimy na dwie podgromady: owady bezskrzydłe oraz owady uskrzydlone.
Owady bezskrzydłeSą to niewielkie, aczkolwiek silnie rozprzestrzenione owady o delikatnych ciałach, wyposażonych w parzyste przydatki.
Odżywiają się
próchnicą lub szczątkami roślin i żyją najczęściej w
glebie oraz w miejscach zacienionych. Należą do nich
rybiki i przerzutki.
Owady uskrzydlonePodgromada ta skupia większość gatunków owadów. Dzielimy je dodatkowo na owady z przeobrażeniem zupełnym i przeobrażeniem niezupełnym.
Rozwój owadów z
przeobrażeniem zupełnym rozpoczyna się w
stadium jaja i przechodzi do stadium
larwy, z której następnie powstaje dorosły
osobnik nazywany
imago. Z przeobrażeniem niezupełnym mamy zaś do czynienia wtedy, gdy larwa owada przypomina imago, czyli postać dorosłą, ma jednak mniejsze wymiary, nie posiada rozwiniętych
skrzydeł oraz cech
płciowych.
Rzędy owadów:
Budowa ciała owadówOwadzie ciało składa się z głowy, tułowia i odwłoku lub z głowotułowia i odwłoku. Pokryte jest ochraniającym
oskórkiem, który w części odwłoku jest delikatniejszy niż na głowie i tułowiu. Tworzy on
chitynowy pancerz, stanowiący szkielet zewnętrzny.
Głowa owada wyposażona jest w parę czułków, parę
oczu złożonych oraz aparat gębowy. W części tułowia znajdują się trzy pary odnóży oraz dwie pary skrzydeł. Tułów dzieli się na trzy segmenty zbudowane przede wszystkim z
mięśni, które umożliwiają pracę skrzydeł. Na każdy segment przypada też jedna para odnóży. Odnóża mogą pełnić różne funkcje. W zależności od
rodziny wyróżniamy odnóża: kroczne, pływne, grzebne, bieżne, skoczne, chwytne.
Odwłok owada również składa się z segmentów (maksimum dwunastu) może być szeroko połączony z tułowiem. Mówimy wtedy o odwłoku siedzącym. Innym rodzajem jest odwłok połączony z tułowiem za pomocą cienkiego trzonka, zwanego stylikiem. Do odwłoku mogą przyrastać odnóża kroczne (choć zwykle jest on beznogi), które u wyższych
form owadów przybierają postać
narządów kopulacyjnych, zaś u
pająków przekształcają się w kądziołki przędne, czyli wyrostki wyposażone w tysiące
gruczołów przędnych. To właśnie z tych gruczołów wydobywa się pajęcza
wydzielina, która na zewnątrz ciała zastyga i tworzy
pajęczynę.
Owady oddychają przez tchawki, czyli uwypuklenia ścian ciała, do których
tlen dochodzi za pośrednictwem przedchlinek – niewielkich otworów rozlokowanych na całej powierzchni ciała. Larwy owadów żyjących w
wodzie oddychają skrzeloprzedchlinkami.
Układ krwionośny owadów jest otwarty i leży po stronie grzbietu. Składa się z krótkiej aorty oraz wielokomorowego
serca. Poszczególne narządy układu nerwowego są z kolei rozlokowane w każdej z trzech części ciała od strony brzusznej. Układ
pokarmowy rozpoczyna się jamą gębową, a następnie składa się z gardzieli, przełyku, wola,
żołądka (
jelito przednie), jelita
środkowego i tylnego. Owady posiadają tzw. cewki Malpighiego poprzez które wydalają
kwas moczowy w formie kryształków.
Dymorfizm sezonowyZdecydowana większość owadów predestynowana jest do zamieszkiwania lądowych. Część gatunków wtórnie zajmuje środowiska wodne. W zależności natomiast od stadium rozwoju, poszczególne osobniki mogą zajmować różne środowiska.
Zjawisko to nazywamy
dymorfizmem sezonowym.
Rozmnażanie owadówOwady są w większości rozdzielnopłciowe i
jajorodne. Ich cechą charakterystyczną jest duża
rozrodczość. Są zdolne do
gradacji, czyli gwałtownego
rozmnażania się.