Urocza hipopotamica Moo Deng podbija internet, ale ujawnia też gorzką prawdę o swoim gatunku
Każdego dnia przez ostatnie tygodnie tysiące ludzi tłumnie przybywało do Khao Kheow Open Zoo w Tajlandii. Podczas jednych z ostatnich weekendów aż 20 000 osób zjawiło się w zoo – goście liczyli na możliwość spotkania z prawdziwą gwiazdą, która podbiła media społecznościowe i zainspirowała liczne tutoriale kosmetyczne dzięki swoim urokliwie różowym policzkom. Mowa oczywiście o wiralowej sensacji – Moo Deng, karłowatej hipopotamicy, która zachwyca swoim maleńkim rozmiarem i absolutnym urokiem.
Moo Deng to jednak nie tylko słodka celebrytka, ale także przedstawicielka zagrożonego i niezwykle tajemniczego gatunku Choeropsis liberiensis, pochodzącego z Afryki Zachodniej. Podczas gdy jej popularność rośnie na całym świecie, jej dzicy krewni stają się coraz rzadszym gatunkiem.
Hipopotamy karłowate to najmniejszy gatunek w rodzinie hipopotamów, wpisany na Czerwoną Listę Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) jako zagrożony. Podczas ostatniej globalnej oceny w 2015 roku stwierdzono, że na wolności pozostało mniej niż 2500 dorosłych osobników. Uznaje się, że wyginęły już w Nigerii, jednym z ich pierwotnych siedlisk w Afryce Zachodniej, choć małe populacje wciąż można spotkać w Liberii, Wybrzeżu Kości Słoniowej, Gwinei i Sierra Leone.
W naturalnym środowisku hipopotamy karłowate skrywają się w gęstych lasach w pobliżu rzek, strumieni i bagien, co pozwala im utrzymać wilgotną skórę. Żywią się głównie trawą, liśćmi, pędami i owocami, a na poszukiwania pożywienia wyruszają pod osłoną nocy oraz o świcie i zmierzchu, unikając w ten sposób gorącego słońca i spojrzeń ciekawskich.
Te pełne uroku zwierzęta od wieków są obecne w kulturze i folklorze Afryki Zachodniej. W liberyjskich legendach mówi się, że hipopotamy karłowate przemierzają nocą lasy, trzymając w pysku diamenty, które rozświetlają im drogę. Natomiast według opowieści z Wybrzeża Kości Słoniowej, każdy, kto spojrzy na ogon hipopotama karłowatego i wybuchnie śmiechem, straci zmysły.
Z powodu ich skrytego trybu życia, naukowcy musieli posługiwać się sprytem, aby poznać sekrety hipopotamów karłowatych. Większość informacji zdobyli dzięki fotopułapkom, śledzeniu tropów, analizie odchodów oraz modelowaniu, które pomaga oszacować liczebność i zrozumieć wędrówki tych tajemniczych stworzeń. Cenne dane dostarczają także hipopotamy karłowate trzymane w niewoli w ramach programów hodowlanych, które pozwoliły naukowcom lepiej poznać zachowanie i biologię tego gatunku. Organizacja non-profit Fauna & Flora International oraz Liberia’s Forest Development Authority postawiły na nowoczesne rozwiązania, sięgając po technologię środowiskowego DNA (eDNA), aby odnaleźć ślady hipopotamów karłowatych w rzekach południowo-wschodniej Liberii. Metoda ta polega na analizie DNA obecnego w środowisku, co pozwala „wyśledzić” obecność zwierząt bez konieczności ich bezpośredniego widzenia.
Zanikające siedlisko hipopotama karłowatego
Choć hipopotamy karłowate są prawnie chronione od lat, ich sytuacja w naturze pogorszyła się po 2010 roku. Jak zauważa Bogui Elie Bandama, badacz ze Szwajcarskiego Centrum Badań Naukowych w Wybrzeżu Kości Słoniowej, to właśnie wtedy presja na ich siedlisko gwałtownie wzrosła, co zmusiło naukowców do intensywniejszych badań.
Rozległe połacie pierwotnych lasów, zwłaszcza na terenie Wybrzeża Kości Słoniowej, uległy znacznemu zniszczeniu i degradacji. Olbrzymie tereny zostały dosłownie zrównane z ziemią, by ustąpić miejsca pod komercyjne plantacje palmy olejowej, kakao i kauczuku. Dodatkowym zagrożeniem jest rosnący popyt na drewno. Lasy Liberii zostały w dużej mierze wycięte, a kraj wciąż walczy z nielegalnym wyrębem. W całym regionie lokalne społeczności również wycinają drzewa, by zdobyć opał.
Jednak, jak zauważa Bogui, coraz większe zagrożenie płynie z nielegalnej eksploatacji złóż mineralnych. W Parku Narodowym Taï ludzie wypłukują złoto, które osadza się w rzekach i strumieniach, zaburzając delikatny ekosystem tych terenów.
Ukryte w cieniu lasu
Hipopotamy karłowate są wyjątkowo skryte, co czyni ich badania na wolności nie lada wyzwaniem, zauważa organizacja Fauna & Flora. Trudno je namierzyć, a ich samotniczy styl życia sprawia, że często pozostają poza zasięgiem ludzkiego oka.
Jak podkreśla Gabriella Flacke, doradczyni weterynaryjna odpowiedzialna za plan przetrwania tego zagrożonego gatunku, skala wylesiania i degradacji ich naturalnych siedlisk sprawia, że przetrwanie hipopotamów karłowatych na wolności staje się coraz trudniejsze. Kurczący się obszar ich naturalnego domu odbiera im przestrzeń do życia, rozrodu i swobodnego poruszania się w środowisku.
Mięso z hipopotama
Oprócz zagrożenia związanego z kurczeniem się ich naturalnych siedlisk, hipopotamy karłowate padają również ofiarą kłusownictwa ze względu na ich smaczne mięso. Jednak mimo trudności, podejmowane są liczne działania, aby lepiej zrozumieć i chronić ten wyjątkowy gatunek.
Hipopotamy karłowate są prawnie chronione we wszystkich czterech krajach Afryki Zachodniej, gdzie występują, choć egzekwowanie tych przepisów jest różne. Jak zauważa Gabriella Flacke, Wybrzeże Kości Słoniowej jest najlepiej przygotowane do ochrony tych zwierząt. Dzięki politycznej stabilności, lepszej infrastrukturze i większym zasobom, kraj ten ma większe możliwości, by skutecznie egzekwować prawa ochronne niż Liberia czy Sierra Leone. Mimo lat badań nad tymi zwierzętami, zarówno w niewoli, jak i na wolności, wciąż pozostaje wiele niewiadomych dotyczących ich stylu życia i zachowań.
Bogui, badacz pracujący w Parku Narodowym Taï, największym chronionym obszarze lasów deszczowych Afryki Zachodniej wpisanym na listę światowego dziedzictwa UNESCO, podkreśla, że park ten zapewnia hipopotamom karłowatym odpowiednie środowisko. Jest tam dostępne pożywienie i względna ochrona, choć nie jest ona całkowicie gwarantowana. Szacuje, że w tym obszarze żyje od 800 do 1000 osobników.
Rząd Wybrzeża Kości Słoniowej podjął konkretne kroki w celu ochrony hipopotamów karłowatych, takie jak sadzenie drzew oraz wzmocnienie przepisów chroniących ten gatunek. Tymczasem Liberia, jako pierwszy kraj, opracowała w 2013 roku krajową strategię ochrony hipopotamów karłowatych przy wsparciu organizacji non-profit Fauna & Flora International. Badania przeprowadzone od tamtego czasu wykazały, że Park Narodowy Sapo, będący kluczową częścią ekosystemu leśnego Górnej Gwinei, odgrywa ogromną rolę w ochronie tego gatunku.
Neus Estela, specjalista ds. ochrony Afryki Zachodniej w Fauna & Flora, wyjaśnia, że głównym celem strategii jest połączenie wszystkich pozostałych populacji hipopotamów karłowatych. Aby to osiągnąć, organizacja współpracowała z lokalnymi ekspertami, by ocenić krajobraz i zidentyfikować potencjalne korytarze ochronne w południowo-wschodniej Liberii. Jednak bieda i korupcja w regionie wciąż stanowią poważne przeszkody w walce z utratą siedlisk.
Ratunek dla hipopotamów karłowatych — w rękach społeczności
Fauna & Flora, we współpracy z rządem Liberii i lokalnymi społecznościami, realizuje projekt w ramach programu REDD+, wspieranego przez ONZ, który ma na celu ograniczenie wylesiania oraz wspieranie zrównoważonego rozwoju lokalnej ludności. Projekt ten uwzględnia również prawa do ziemi, co jest kluczowe dla trwałej ochrony przyrody.
Flacke podkreśla, jak istotne jest zaangażowanie lokalnych społeczności w działania na rzecz ochrony. „Jest tu duże zainteresowanie, a ludzie zdają sobie sprawę, że hipopotam karłowaty to nie tylko ikona, ale i ważny element ekosystemu. Jednak bez odpowiedniej infrastruktury i zasobów, nawet największe zaangażowanie może nie wystarczyć” — mówi.
W odpowiedzi na te wyzwania, Zoo Basel uruchomiło pilotażowy projekt, który angażuje bezrobotnych młodych ludzi mieszkających w pobliżu lasów Gola w Sierra Leone i Liberii, zachęcając ich do stania się ambasadorami tego zagrożonego gatunku. Równocześnie Fundacja Pygmy Hippo Foundation szkoli lokalnych ekspertów w zakresie ochrony lasów, by zwiększyć lokalne zasoby wiedzy i wspierać działania ochronne.
Mimo ogromnych wyzwań, te wysiłki dają nadzieję na lepszą przyszłość dla hipopotamów karłowatych i ich środowiska naturalnego.
- Isabella Kaminski; "Moo Deng: The shrinking habitat of the world's most celebrated hippo"; https://www.bbc.com/future/article/20240926-the-shrinking-habitat-of-the-worlds-tiniest-hippo; 08-10-2024;