Definicja pojęcia:

jezioro

Jeziorozbiornik śródlądowy wypełniony wodą o naturalnym obniżeniu terenu, nieposiadający połączenia z morzem. Obniżenie, o którym mowa, jest warunkiem koniecznym powstania jeziora i nazywa się misą jeziorną. Misa jest zasilana przez wody powierzchniowe. Każde jezioro dzieli się na strefy i jest zaliczane do określonej grupy ze względu na trofię, czyli stężenie związków organicznych.
  1. Powstawanie jezior
  2. Trofia jezior
  3. Pozostałe podziały jezior
  4. Strefy jeziora

Badaniem jezior zajmuje się nauka zwana limnologią, gałąź hydrologii i hydrobiologii.

Powstawanie jezior

Znakomita większość jezior ma pochodzenie polodowcowe. Są to jeziora powstające w dolinach, które wypełniła woda z topniejącego lodowca (wody fluwioglacjalne) oraz tworzące się na skutek działania lodowca lub lądolodu. Zaliczamy do nich m.in. jeziora rynnowe, morenowe czy cyrkowe.
Ze względu na genezę wyróżniamy ponadto:
  • jeziora tektoniczne – ich misy to rozpadliny powstałe w wyniku ruchów tektonicznych ziemi (rowy tektoniczne). Są to najgłębsze jeziora świata, o podłużnym kształcie, często zgrupowane i tworzące ciągi. Przykłady: Bajkał, Tanganika, Morze Martwe. Do jezior tektonicznych zaliczymy również te powstałe w wyniku wydźwigania się dna morskiego, gdy tworzy się nowy ląd, a jego boki oblewa woda w postaci jezior – proces ten nazywamy izostacją. Misy jeziorne powstają również w obszarach deformacji tektonicznych, w zapadnięciach terenu po trzęsieniach ziemi oraz wskutek przekształcania się układu hydrograficznego danego obszaru. Choć najwięcej na świecie jest jezior polodowcowych, to jeziora tektoniczne obejmują 95% zasobów wód jeziornych ogółem;
By Michał Strzelecki (Own work) [CC BY-SA 4.0], via Wikimedia Commons
  • jeziora reliktowe – są to również jeziora tektoniczne. Są to pozostałości dawnych jezior i mórz, które zostały oddzielone od właściwych zbiorników;
  • jeziora wulkaniczne – wypełniają różnego rodzaju zagłębienia terenu o genezie wulkanicznej, np. duże zagłębienie tektoniczne zwane kalderami (jezioro kalderowe); tufowe stożki wulkaniczne o znacznym stopniu głębokości (jeziora kraterowe); niecki wulkaniczno-tektoniczne; obszary oddzielone przez wulkan lub ich zgrupowanie; leje eksplozywne (maary); zapadnięte strumienie lawy lub doliny ograniczone potokami lawowymi;

  • jeziora eoliczne – powstające w wyniku wywiewania materiału skalnego i pracy wydm, np. w zagłębieniach pomiędzy wydmami;
  • jeziora krasowe – tworzą się w lejach krasowych powstających w wyniku wymywania przez wodę podłoża węglanowego, zaliczamy do nich jeziora jaskiniowe;
  • jeziora meteorytowe – zaokrąglone jeziora o niewielkiej głębokości, zajmujące obszar po uderzeniu meteorytu;
  • jeziora nadbrzeżne – odcięte mierzeją jary rzeczne lub estuaria. Np. jezioro Biscarosse;
  • jeziora rzeczne – jeziora powstające w dolinach rzecznych, w dawnych korytach rzecznych, w zagłębieniach międzywydmowych, jeziora deltowe oraz powstające w wyniku podziału cieków wodnych, jeziora boczne powstające w towarzystwie dopływu rzecznego i wreszcie jeziora tworzące się pod wodospadami wodnymi. Przykłady: jezioro Missisipi, jezioro Moses;
  • jeziora antropogeniczne – utworzone w wyniku działalności człowieka.
By Becks (Peyto Lake) [CC BY 2.0], via Wikimedia Commons

Trofia jezior

Jeziora dzielimy również ze względu na trofię, czyli stopień żyzności oraz produktywność biologiczną. Wyjątkową żyznością cechuje się jezioro eutroficzne, obfitujące w fitoplankton, silnie zagęszczone przez organizmy żywe. Eutrofizacja jest jednak procesem zmierzającym ku wymarciu takiego jeziora, gdyż światło słoneczne ma do niego ograniczony dostęp. Najlepiej funkcjonującym jeziorem jest jezioro oligotroficzne o dobrym dostępie do światła, przejrzyste, z zachowaną homeostazą.

Pozostałe podziały jezior

Jeziora dzielimy również ze względu na temperaturę wypełniającej je wody.

Jest to podział odpowiadający strefom klimatycznym:
  • jeziora polarne,
  • jeziora tropikalne,
  • jeziora subtropikalne,
  • jeziora umiarkowane.

Ponadto w typologii wyróżniamy również typy miktyczne jezior. Jest to podział określający częstotliwość oraz zasięg mieszania się wód i cyrkulacji. Brakiem cyrkulacji cechują się jeziora polarne (jeziora amiktyczne). Częsta cyrkulacja jest natomiast charakterystyczna dla jezior płytkich, niezależnie od strefy. W pozostałych typach jezior cyrkulacja zachodzi częściowo, rzadko, raz lub dwa razy do roku.
Zadni Staw Polski w Tatrach – przykład oligotroficznego jeziora polodowcowego. By Opioła Jerzy (Own work) [GFDL, CC-BY-SA-3.0 or CC BY-SA 2.5-2.0-1.0], via Wikimedia Commons

Strefy jeziora

Strefa litoralna – strefa wody płytkiej, przylegająca do brzegu. Ze względu na duży dostęp do światła i tlenu oraz mniejsze zasolenie, panują w niej najlepsze warunki dla organizmów żywych. Szybko ulega zmianom, ponieważ jest najbardziej podatna na zmiany środowiskowe i atmosferyczne.

Charakteryzuje się zróżnicowaną roślinnością, również podzieloną na strefy:

Strefa pelagiczna – strefa wód otwartych, niemających styczności ani z brzegiem, ani z dnem.

Strefa profundalna – obejmuje wody stykające się z dnem, przez co jest odcięta od promieniowania słonecznego i ulega wahaniom stężenia tlenu.

Strefa denna, zwana bentalem – strefa nagromadzenia osadów i mułów, wyściełająca dno.
Strefa denna. By NSF/USAP photo by Steve Clabuesch; uploaded by en:User:Fishdecoy [Public domain], via Wikimedia Commons

Bibliografia

  1. Winfried Lampert, Ulrich Sommer; “Ekologia wód śródlądowych ”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.;
  2. Grażyna Łabno; “Ekologia. Słownik encyklopedyczny”; Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006;
  3. Zdzisław Kajak; “Hydrobiologia – limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998;
  4. Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska, Zdzisław Mikulski; “Hydrologia ogólna”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011;
  5. Ludwik Żmudziński; “Słownik hydrobiologiczny”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.5
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź