Definicja pojęcia:

ucho

Ucho, narząd statyczno-słuchowy, narząd przedsionkowo-ślimakowynarząd kręgowców położony symetrycznie po obu stronach głowy, składający się u ssaków z trzech części – ucha zewnętrznego wychwytującego fale dźwiękowe, ucha środkowego przekazującego bodźce dźwiękowe do ucha wewnętrznego oraz ucha wewnętrznego (błędnika) zawierającego receptory zmysłu równowagi i słuchu.
  1. Położenie uszu
  2. Budowa ucha
  3. Funkcje ucha
  4. Choroby uszu

Położenie uszu

Uszy, zwane również narządami statyczno-słuchowymi bądź narządami przedsionkowo-ślimakowymi, położone są symetrycznie po obu stronach głowy. Uszy wszystkich kręgowców składają się z ucha wewnętrznego (błędnika), które u ryb przyrośnięte jest bezpośrednio do mózgu natomiast u pozostałych kręgowców otoczone jest chrzęstną lub kostną ścianą puszki mózgowej, tworząc chrzęstną torebkę słuchową bądź błędnik kostny leżący w części skalistej kości skroniowej.

Ucho środkowe, dobrze rozwinięte u płazów bezogonowych, gadów, ptaków i ssaków, jest oddzielone od środowiska zewnętrznego przez błonę bębenkową, natomiast od wewnątrz przez ścianę ucha wewnętrznego. Jama ucha środkowego krokodyli, ptaków oraz ssaków połączona jest z gardzielą za pośrednictwem trąbki słuchowej (trąbki Eustachiusza).

Ucho zewnętrzne ssaków składa się z przewodu słuchowego zewnętrznego, który biegnie w części bębenkowej kości skroniowej i oddzielone jest od ucha środkowego błoną bębenkową, oraz otaczającej wejście do tego przewodu małżowiny usznej. Ucho zewnętrzne jaszczurek, krokodyli i ptaków składa się wyłącznie z przewodu słuchowego zewnętrznego.
Małżowina uszna człowieka. Źródło: shutterstock

Budowa ucha

Najbardziej złożone i rozwinięte ucho występuje u ssaków; narząd ten składają się z trzech części – ucha zewnętrznego wychwytującego fale dźwiękowe oraz ucha środkowego przekazującego bodźce dźwiękowe do ucha wewnętrznego (narządów pomocniczych) oraz ucha wewnętrznego zawierającego receptory zmysłów równowagi i słuchu.

Ucho zewnętrzne składa się z małżowiny usznej oraz zewnętrznego przewodu słuchowego. Małżowina jest fałdem skórnym wzmocnionym chrząstką sprężystą, który otacza wejście do zewnętrznego przewodu słuchowego. Przewód słuchowy jest długim i stosunkowo szerokim chrzęstno-kostnym kanałem, oddzielonym od ucha środkowego błoną bębenkową. Wnętrze przewodu słuchowego wysłane jest skórą zawierającą włoski, gruczoły łojowe oraz gruczoły woskowinowe.

Ucho środkowe składa się z jamy bębenkowej, wypełnionej powietrzem i wysłanej błoną śluzową oraz łańcucha ruchomo połączonych ze sobą kosteczek słuchowych – młoteczka przyrośniętego do błony bębenkowej, pośredniczącego kowadełka oraz strzemiączka przyrośniętego do błony przedsionka ucha wewnętrznego. Jama bębenkowa łączy się z gardzielą za pośrednictwem trąbki słuchowej, której główną funkcją jest wyrównywanie ciśnienia po obu stronach błony bębenkowej.

Ucho wewnętrzne (błędnik błoniasty) składa się z systemu zbiorniczków i przewodów wypełnionych płynem (endolimfą) leżących w obrębie błędnika kostnego; ściany tych struktur oddzielone są od siebie przestrzenią przychłonkową wypełnioną płynem (perylimfą). Błędnik błoniasty zbudowany jest z przedsionka obejmującego woreczek i łagiewkę oraz trzech przewodów półkolistych (stanowiących narządy równowagi) oraz odchodzącego od woreczka spiralnie skręconego przewodu ślimakowego wypełnionego endolimfą, który zawiera komórki słuchowe (narząd Cortiego). Po obu stronach przewodu ślimakowego znajdują się przewody wypełnione perylimfą – schody przedsionka i schody bębenka.
Budowa anatomiczna ucha człowieka. Źródło: shutterstock

Funkcje ucha

Ucho stanowi narządy zmysłu słuchu umożliwiający odbieranie fal dźwiękowych o określonej częstotliwości. Właściwym narządem słuchu jest narząd Cortiego położony na błonie podstawowej przewodu ślimakowego, zbudowany z komórek słuchowych z licznymi rzęskami skierowanymi do jego światła. Fale dźwiękowe docierające do ucha dzięki drganiom błony bębenkowej i kosteczek słuchowych przenoszone są na okienko przedsionka. Drgania okienka wywołują fale ciśnienia w perylimfie przewodów otaczających przewód ślimakowy, co powoduje drgania błony podstawowej oraz wzbudzenie komórek słuchowych. Powstające impulsy nerwowe przewodzone są za pośrednictwem nerwu przedsionkowo-ślimakowego do ośrodka słuchu w mózgu.

Uszy są również narządami zmysłu równowagi umożliwiającymi odbieranie bodźców związanych z ruchem i położeniem ciała. Narządami równowagi są łagiewka i woreczek oraz kanały półkoliste. Łagiewka i woreczek zawierają orzęsione komórki zmysłowe zanurzone w galaretowatej substancji (osklepku), w którym obecne są drobne ziarenka węglanu wapnia (otolity). Nacisk otolitów na rzęski komórek zmysłowych informuje mózg o zmianie pozycji ciała i kierunku ruchu liniowego. Trzy kanały półkoliste, ułożone prostopadle względem siebie, posiadają u podstawy rozszerzenie, zwane bańką, zawierające orzęsione komórki zmysłowe zanurzone w galaretowatym osklepku pozbawionym otolitów. Nacisk endolimfy na rzęski komórek zmysłowych informuje mózg o ruchach obrotowych ciała. Informacje z narządów równowagi przewodzone są przez nerw przedsionkowo-ślimakowy do ośrodka równowagi w mózgu.

Choroby uszu

Choroby uszu związane są przeważnie z ostrymi lub przewlekłymi procesami zapalnymi wywoływanymi głównie przez bakterie i wirusy (np. zapalenie ucha środkowego), które często rozwijają się jako powikłania po infekcjach górnych dróg oddechowych. Choroby uszu mogą być wywoływane także przez łagodne zmiany nowotworowe (np. perlaki, kostniaki, chrzęstniaki) bądź nowotwory złośliwe (np. rak płaskonabłonkowy). Zaburzenia słuchu mogą być spowodowane wadami wrodzonymi (np. atrezja przewodu słuchowego), uszkodzeniami mechanicznymi (np. uszkodzenie błony bębenkowej), długotrwałą ekspozycją na hałas bądź otosklerozą; zaburzenia równowagi – zapaleniem ucha wewnętrznego i chorobą Ménière’a.
Narządy zmysłu równowagi. Źródło: shutterstock

Bibliografia

  1. Aleksander Michajlik, Ramotowski Witold; “Anatomia i fizjologia człowieka”; PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2013.;
  2. Henryk Szarski (red.); “Anatomia porównawcza kręgowców”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992.;
  3. Kazimierz Krysiak, Henryk Kobryń, Franciszek Kobryńczuk; “Anatomia zwierząt”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.;
  4. Jane B. Reece, Lisa E. Urry, Michael L. Cain, Steven A. Wasserman, Peter V. Minorsky, Robert B. Jackson ; “Biologia Campbella”; Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2020. ;
  5. Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. III, X, XI, XII”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998-2000.;
  6. Valerie C. Scanlon, Tina Sanders; “Essentials of Anatomy and Physiology”; F.A. Davis Company 2006. ;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.7
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź