Płazy bezogonowe (Anura)
– jeden z trzech
rzędów (obok
ogoniastych i
beznogich). Obejmuje 24
rodziny, ok. 320
rodzajów i ok. 3800
gatunków. Żyją w
środowisku wodnym,
lądowym lub nadrzewnym. Charakteryzują się krępą sylwetką, brakiem
ogona oraz skocznymi kończynami. Występują na całym z wyjątkiem Antarktydy, Grenlandii,
Nowej Zelandii i azjatyckiego Dalekiego Wschodu. Gatunki występujące w
Polsce należą do rodzin:
żabowate,
rzekotkowate,
grzebiuszkowate,
ropuchowate oraz
ropuszkowate. Najmniejszy znany gatunek to brazylijska ropuszka żaba (Psyllophryne didactyla) należąca do rodziny Brachycephalidae, osiągająca 10 mm długości. Największym gatunkiem jest żaba goliat Conraua (Rana) goliath która osiąga długość ciała 30 cm i dorasta do 3,3 kg masy.
BudowaBezogonowe posiadają sztywny i krótki
kręgosłup składający się maksymalnie z 10 wolnych kręgów. Zakończony jest podłużną
kością tzw. urostylem powstałym ze zrośnięcia kości ogonowych. Obok wydłużonych kości stóp jest to przystosowanie do skoków. U większości gatunków nie występują żebra a u niektórych są ode zredukowane i obecne przy 2-4 kręgach. Szczęki zazwyczaj wyposażone w zęby ale żuchwy już nie są uzębione. Płazy bezogonowe posiadają obręcz barkową oraz mostek a ich kości strzałkowa i łokciowa oraz piszczelowa i promieniowa są zrośnięte. Wszystkie gatunki posiadają dwie pary kończyn z czego kończyny tylne są zazwyczaj dłuższe i mocniej umięśnione co pomaga w wykonywaniu skoków. Obecność błon pławnych pomiędzy palcami stanowi przystosowanie do
pływania. U gatunków nadrzewnych (np. rodzina rzekotkowate Hylidae) palce tylnych i przednich kończyn są rozszerzone do postaci okrągłych, poduszkowatych przylg umożliwiających utrzymanie się na
drzewach. Z kolei gatunki pustynne posiadają wąskie poduszki na palcach oraz narośla na stopach umożliwiające grzebanie.
FizjologiaSerce płazów bezogonowych składa się z lewego i prawego przedsionka oraz z jednej komory w której
krew żylna z tętniczą częściowo się miesza. U kijanek układ krwionośny przypomina ten występujący u ryb. Posiadają serce o dwóch jamach które pompuje krew przez
skrzela skąd pobierany jest
tlen.
Osobniki dorosłe tracą skrzela a ich wymiana gazowa odbywa się przez
płuca a także przez
skórę oraz błonę śluzową jamy gębowo-gardzielowej. Płazy posiadają kloakę (stek) czyli ujście trzech układów: moczowego, pokarmowego oraz rozrodczego. Nie posiadają
narządów kopulacyjnych.
ZmysłyWiodącym
zmysłem u bezogonowych jest
wzrok. Płazy te mają dobrze rozwinięte oczy które zazwyczaj są duże i wystające z oczodołów co pozwala na szersze pole widzenia które jest ograniczone poprzez brak
ruchów obrotowych głowy.
Oczy zaopatrzone w trzy powieki: górną która jest nieruchoma, dolną oraz przezroczystą migotkę. Kształt źrenic może być różny i często mówi o przynależności do danej
gromady. Niektóre gatunki posiadają dodatkowy narząd reagujący na
światło w postaci jasnej plamki na czubku głowy. Poza podstawowym narządem węchu płazy bezogonowe posiadają narząd przylemieszowy który funkcjonuje na podobnej zasadzie. Samice zazwyczaj są nieme natomiast samce wydają przeróżne głosy, szczególnie w okresie godowym. W związku z tym słuch odgrywa ważną rolę w poszukiwaniu partnera oraz w dbaniu o
terytorium.
Dźwięki odbierane są przez błonę bębenkową, następnie przez kostkę słuchową przekazywane do ucha wewnętrznego. U niektórych gatunków błona ukryta jest pod skórą. Samce wydają odgłosy przy użyciu znajdujących się po bokach głowy rezonatorów – uchyłków jamy gębowo-gardzielowej.
RozmnażanieU większości gatunków występuje
dymorfizm płciowy szczególnie widoczny podczas przybierania
barw godowych oraz modzeli godowych na palcach przednich kończyn. Samce posiadają rezonatory – worki dzięki którym potrafią wydawać donośne dźwięki,
charakterystyczne dla danego gatunku. Poza kilkoma przypadkami
zapłodnienie odbywa się zewnętrznie. Samiec łączy się z samicą w uścisku – ampleksusie. Chwyta samicę pod pachami, rzadziej za głowę czy w pasie. Para pozostaje w uścisku do momentu zapłodnienia
jaj wydalanych przez samicę.
Skrzek składane są w skupiskach od kilku do kilkuset jaj na powierzchni wody, przyczepione do podwodnych
kamieni lub w
wilgotnym miejscu jeśli składowane są na powierzchni. Większość płazów bezogonowych przechodzi
stadium larwalne w postaci kijanki. Ten okres może trwać od tygodnia nawet do dwóch lat. Kijanki
żyją w wodzie, mają opływowe, owalne ciało i są wyposażone w ogon z dobrze rozwiniętymi płetwami. Obecność skrzeli pozwala nie tylko oddychać pod wodą ale również filtrować wodę z drobnych cząstek
pokarmowych które stanowią uzupełnienie .
U niektórych gatunków stadium larwalne jest pomijane i następuje
rozwój bezpośredni do formy dorosłej. Jaja tych płazów są składane w wilgotnych miejscach i pozostają pod opieką jednego z rodziców, najczęściej samca. W Portoryko oraz w Afryce zachodniej występują ropuchy żyworodne. Jaja dojrzewają wewnątrz jajowodów samicy i przeobrażają się bezpośrednio do formy dorosłej. U płazów bezogonowych występują również ciekawe rodzaje opieki rodzicielskiej. Samce
żaby Darwina Rhinoderma darwinii oraz Rhinoderma rafum przetrzymują dojrzewające kijanki w worku głosowym, samice rzekotek torbowych z rodzaju Gastrotheca mają torbę lęgową na grzbiecie a australijskie żaby gęborodne z rodzaju Rheobatrachus rozwijają się w
żołądku samicy.
Niezwykłym przypadkiem jest grzbietoród amerykański Pipa pipa u którego występuje jajożyworodność pozamaciczna. Samiec grzbietoroda po zapłodnieniu jaj umieszcza je na grzbiecie samicy. Po kilku dniach zagłębiają się one w gąbczastej
tkance i dojrzewają w powstałych kieszeniach skórnych. Przechodzą tam również stadium larwalne a ciało samicy opuszczają dopiero po
przeobrażeniu.
PożywieniePłazy bezogonowe są mięsożerne. Posiadają język przystosowany do łapania zdobyczy, często pomagają sobie przednimi łapami. Żywią się przeróżnymi małymi - głównie , innymi
stawonogami oraz
dżdżownicami. Większe gatunki
polują na inne
kręgowce a występująca w Ameryce Północnej żaba rycząca Rana catesabiana potrafi łapać i
myszy a także małe
żółwie i . Kijanki zazwyczaj są
roślinożerne z wyjątkiem nielicznych które chwytają małe bezkręgowce oraz inne kijanki. Bezogonowe mają bardzo wielu
naturalnych wrogów zarówno w wodzie jak i na lądzie. Polują na nie
węże,
czaple,
nietoperze, ryby, żółwie a nawet tarantule.